Stworzenie podstaw dla szerszego stosowania konstytucji w sposób bezpośredni, w praktyce orzeczniczej sądów, czyli tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności - to jedno z głównych założeń projektu zmiany konstytucji przedstawionego w poniedziałek przez Ministerstwo Sprawiedliwości.
W poniedziałek na konferencji prasowej w Sejmie minister sprawiedliwości Adam Bodnar oraz przedstawiciele wszystkich ugrupowań koalicji rządzącej przedstawili założenia projektów dotyczących kompleksowej reformy Trybunału Konstytucyjnego. Niedługo później pakiet czterech projektów - uchwały Sejmu, dwóch ustaw (o TK oraz Przepisy wprowadzające ustawę o TK), a także ustawy o zmianie Konstytucji RP - został zamieszczony na stronie MS.
Nowe bezpieczniki
"Proponowane zmiany w konstytucji mają zainstalować nowe bezpieczniki, które dadzą gwarancje niezależności i bezstronności Trybunałowi teraz i w przyszłości. Jest szczególnie istotne, by zabezpieczyć sędziów, odciąć od politycznego wpływu i pozwolić im pracować. To pozwoli zabezpieczyć obywatelki i obywateli przed utratą Trybunału Konstytucyjnego kolejny raz" - napisał resort, odnosząc się do projektu zmian w ustawie zasadniczej.
Proponowana zmiana konstytucji miałaby dotyczyć art. 193 i 194, czyli tych odnoszących się do funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego.
Obecnie, według pierwszego z tych artykułów, "każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem".
Do tego zapisu - zgodnie z projektem - miałoby zostać dodane, że takie przedstawienie pytania przez sąd może nastąpić, gdy "bezpośrednie zastosowanie Konstytucji, o którym mowa w art. 8 ust. 2, jest dla uzyskania tego rozstrzygnięcia niewystarczające". Przywołany artykuł konstytucji mówi zaś, że "przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej".
Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, "praktyka ustrojowa wskazuje bowiem, że rozproszona kontrola konstytucyjności sprawowana przez sądy, w trybie bezpośredniego stosowania Konstytucji, przyczynia się do wzmocnienia gwarancji konstytucyjnych oraz ochrony praw i wolności jednostki".
Trybunał Konstytucyjny
Drugi z planowanych do zmodyfikowania artykułów konstytucji stanowi obecnie, że "TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny". "Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK" - głosi ten przepis.
Po zmianie ostatnia z części tego przepisu miałaby uzyskać brzmienie: "Prezesa i Wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP na 3 lata spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK. Ponowne powołanie na stanowisko Prezesa i Wiceprezesa Trybunału możliwe jest tylko raz".
"Osoba, która sprawowała mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub wchodziła w skład Rady Ministrów, może zostać wybrana na stanowisko sędziego TK, jeżeli od wygaśnięcia mandatu lub zakończenia pełnienia funkcji w Radzie Ministrów, upłynęły co najmniej 4 lata" - miałby ponadto brzmieć zapis, który zostałby dodany do art. 194 ustawy zasadniczej.
W zapisach projektu ustawy o zmianie konstytucji zapisano także, że z dniem wejścia w życie zmian kadencja obecnych sędziów TK wygasa; pełnią oni swoje funkcje do czasu wyboru następców, a po tym czasie mają prawo do przejścia w stan spoczynku.
Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego wybierani mieliby być sejmową większością 3/5 głosów na 9 lat. "Jeśli większość ta nie zostałaby osiągnięta, sędziowie wybierani byliby przez Sejm bezwzględną większością głosów" - zapisano w projekcie.
Wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego miałby nastąpić w ciągu dwóch tygodni od dnia wejścia w życie nowych przepisów. Kadencje wybranych sędziów byłyby zróżnicowane: trzy lata dla pięciu sędziów, sześć lat dla kolejnych pięciu sędziów, zaś dziewięć lat dla ostatniej piątki sędziów.
Jak wyjaśniło MS, chodzi o to, by "zabezpieczyć sprawne funkcjonowanie systemu prawnego oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia kryzysu konstytucyjnego".
Jak zapisano w projekcie, ustawa miałaby wejść w życie upływie 14 dni od jej ogłoszenia.
"Proponujemy, aby prace nad zmianą konstytucji były prowadzone w komisji ustawodawczej Senatu, bowiem jest to miejsce znacznie spokojniejszej debaty. Wierzymy, że taką debatę będziemy mogli przeprowadzić w krótkim czasie i zaprezentować później projekt Sejmowi" – mówił podczas poniedziałkowej konferencji prasowej senator Polski2050 Jacek Trela.
Z kolei senator KO i szef senackiej komisji ustawodawczej Krzysztof Kwiatkowski zapowiedział, że jeszcze w tym tygodniu ta senacka komisja rozpocznie prace nad projektem zmian w konstytucji.
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. "Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów" - stanowi ustawa zasadnicza. (PAP)
autor: Marcin Jabłoński
mja/ ann/
