Średnia krajowa 2023: ile wynoszą średnie zarobki w Polsce?

GUS właśnie ogłosił nowe wskaźniki odnośnie zarobków Polaków za rok poprzedni. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wynosić ma w tej chwili 7330 zł. Czy rzeczywiście tyle zarabiamy? A jeśli nie to czy powinniśmy rwać sobie włosy z głowy? O ile minimalna krajowa pensja jest łatwa do zdefiniowania, ponieważ jest określona prawnym wskaźnikiem, to już ze średnią krajową nie jest łatwo.

Na temat średniej krajowej krąży wiele opinii. Według niektórych nie odzwierciedla rzeczywistości i jest albo zawyżona, albo zaniżona. Dla części społeczeństwa jest punktem odniesienia, pozwalającym na określenie atrakcyjności zarobków. Trudno jednak o właściwe podejście do przeciętnego wynagrodzenia bez świadomości, w jaki sposób jest określane.

Wbrew pozorom to nie tylko statystyka. Ma również przełożenie na wiele aspektów otaczającej nas rzeczywistości, w tym regulowanie niektórych stawek. Średnie wynagrodzenie to nie tak proste zagadnienie, jak mogłoby się pozornie wydawać, nie zawsze mówimy przy tym o jednej wartości.

(fot. Mike_shots / Shutterstock)

Co to jest średnia krajowa?

Przeciętne wynagrodzenie, nazywane często średnią krajową, jest wskaźnikiem statystycznym, obrazującym ile zarabiają pracownicy w poszczególnych państwach. W Polsce najpopularniejszą instytucją, która publikuje takie dane jest Główny Urząd Statystyczny (GUS), który szacuje średnią krajową każdego miesiąca, kwartału i roku. Średnia krajowa określana jest za pomocą dwóch wskaźników - przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw i przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Największe wątpliwości wzbudza sposób, w jaki obliczane jest przeciętne wynagrodzenie w pierwszym wariancie. Państwowi statystycy od uwagę biorą wyłącznie pensje osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających przynajmniej 10 osób, w tym wypłaty z tytułu udziału w zysku lub nadwyżki bilansowej w spółdzielniach. Wobec tego odsiewana jest w obliczeniach sto procent mikrofirm, które odpowiadają za ponad 30 proc. PKB. 

Dodatkowo jeszcze Polska jest jednym z nielicznych krajów, gdzie różnica między  wartością brutto a netto jest tak rozwarstwiona. Zarobki w wysokości 7330 zł brutto oznaczają, że przy umowie o pracę do ręki dostajemy 5.327 zł. A pracodawcę kosztujemy 8.831 zł.

Innym problemem średniej krajowej jest fakt, że biorąc 9 pracowników zarabiających po 5000 zł i jednego prezesa, który zarabia 30 tysięcy, wychodzi na to, że każdy z nich średnio zarabia 7500 zł. Co jest oczywiście błędnym wyliczeniem.

Lepszym wskaźnikiem pokazującym przeciętne wynagrodzenie brutto jest mediana. Jest to wartość, która znajduje się w środku wykresu między dwoma skrajnościami. Z “najnowszego” raportu GUS wynika, że mediana płac wyniosła ponad 4700 zł brutto. To niewiele ponad 3400 zł netto, a więc o blisko 500 zł więcej niż dwa lata wcześniej. Niestety raport miał być publikowany raz na dwa lata. A najnowsze dane obejmują sytuację na październik 2020 roku. 

Innym wskaźnikiem jest prognozowane przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej publikowane raz do roku. I będące podstawą do wyliczeń niektórych składek społecznych. W 2023 r. kwota ta wynosi 6.935 zł. 

Kogo nie obejmują obliczenia średniej krajowej?

Warto pamiętać, że GUS szacuje przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw z pominięciem dużych grup pracowników. Dlatego należy oceniać ten wskaźnik z odpowiednią ostrożnością i dystansem. Do wykluczonych grup zaliczamy:

• Pracowników mikroprzedsiębiorstw: przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw nie uwzględnia pensji pracowników zatrudnionych w najmniejszych jednostkach. Tymczasem to właśnie ich jest najwięcej. Według Raportu o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce” (PARP) mikroprzedsiębiorstwa stanowią aż 97% wszystkich firm i zatrudniają 4,12 mln pracujących.

• Samozatrudnionych: w dzisiejszych czasach coraz większą popularność zdobywa samozatrudnienie, czyli forma współpracy, w której osoba wykonująca obowiązki prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i świadczy usługi bez wiązania się z usługobiorcami umową o pracę. Bardzo często osoby samozatrudnione osiągają wysokie dochody, zwłaszcza w innowacyjnych branżach. Nie znajduje to jednak przełożenia na przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw.

• Osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych: dosyć znaczną część rynku zajmują również osoby, które z pracodawcami nie są związane umową o pracę, ale wykonują obowiązki na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Ich zarobki również nie są uwzględniane w średniej krajowej.

• Pracowników jednostek sfery budżetowej: zarobki nauczycieli, strażaków, policjantów, pracowników urzędów i wielu innych osób zatrudnionych w strefie budżetowej nie są brane pod uwagę podczas szacowania średniej krajowej w sektorze przedsiębiorstw. Dochody te w większości przypadków są znacznie niższe, niż wynagrodzenia w korporacjach i dużych przedsiębiorstwach prywatnych, co w pewnej mierze tłumaczy, dlaczego raportowane raz do roku przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Zależność tę opiszemy w dalszej części tekstu.

Jak zmieniała się średnia krajowa w Polsce?

Zazwyczaj mówiąc o średniej krajowej, mamy na myśli przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw publikowane co miesiąc przez Główny Urząd Statystyczny. To właśnie do niego odnoszą się nagłówki gazet czy publikacje w serwisach internetowych. Analizując prezentowane informacje, w łatwy sposób można określić wysokość średniej krajowej w poszczególnych miesiącach.

Według GUS przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw w wybranych miesiącach 2022 roku prezentowało się następująco:

• W styczniu 2023 roku przeciętne wynagrodzenie wynosiło 7329,96 zł. 

• W czerwcu 2022 roku przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 6 554,87 zł brutto i było wyższe o 13% w porównaniu z czerwcem 2021 roku. 

• W lipcu 2022 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 6 777,22 zł brutto i było wyższe o 15,8% w porównaniu z lipcem 2021 roku. 

• W sierpniu 2022 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 6 583,03 zł brutto i było wyższe o 12,7% w ujęciu rok do roku.

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne na przestrzeni lat

Warto spojrzeć na kwestie średniej krajowej także w szerszym ujęciu. Zobaczmy zatem, jak według GUS kształtowało się przeciętne wynagrodzenie miesięczne w sierpniu na przestrzeni lat. I tak:

• W sierpniu 2016 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 4210,09 zł zł brutto. 

• W sierpniu 2011 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 3591,23 zł brutto. 

• W sierpniu 2006 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 2624,93 zł brutto.

Na pierwszy rzut oka dynamika wzrostu robi wrażenie, ale nie można zapominać, że na przestrzeni lat zmienia się siła nabywcza pieniądza m.in. na skutek zmian cen produktów i nośników energii. Wystarczy nadmienić, że w ostatnich miesiącach inflacja konsumencka w Polsce znalazła się na poziomach nienotowanych od 20 lat.

W wieloletnim horyzoncie czasowym przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw znajduje się w trendzie wzrostowym. Można jednak zauważyć powtarzającą się zależność - największą dynamiką wzrostu średniej krajowej cechuje się zawsze grudzień (zarówno w ujęciu miesiąc do miesiąca, jak i rok do roku). Wynika to z faktu, że w ostatnim miesiącu roku wypłacane są dodatkowe składniki wynagrodzeń, jak premie, nagrody i trzynaste pensje.

Ile wynosi średnia krajowa netto w sektorze przedsiębiorstw?

Warto mieć świadomość, że wartość przeciętnego wynagrodzenia jest podawana jako kwota brutto. Aby dowiedzieć się, ile „na rękę” dostaje osoba zarabiająca średnią krajową, trzeba najpierw odliczyć m.in. składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczkę na podatek dochodowy. Okazuje się zatem, że przeciętne wynagrodzenie netto w sierpniu 2022 roku wynosiło około 4 817 zł (na umowie o pracę po zapisach “Nowego Ładu”). Zobaczmy, jak kształtowało się przeciętne wynagrodzenie „na rękę” w sektorze przedsiębiorstw w ostatnich 5 latach:

• 4 240 zł netto w sierpniu 2021 roku, 

• 3 875,34 zł netto w sierpniu 2020 roku, 

• 3 740,55  zł netto w sierpniu 2019 roku, 

• 3 531,58 zł netto w sierpniu 2018 roku, 

• 3 247,58 zł netto w sierpniu 2017 roku.

Obliczenia średniej krajowej netto zakładają, że praca wykonywana jest w miejscu zamieszkania, pracownik nie uczestniczy w Pracowniczych Planach Kapitałowych (PPK) oraz ukończył 26 rok życia, więc nie może skorzystać z ulgi w postaci zerowego PIT-u dla młodych. Każda zmiana wymienionych parametrów wpływa na kwotę, która ostatecznie wpłynie na konto pracownika.

Trzeba także pamiętać, że oprócz zaliczki na podatek dochodowy konieczne są również potrącenia na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i zdrowotne. Tłumaczy to dlaczego osoby zarabiające takie same kwoty brutto, mogą otrzymać na rękę wynagrodzenia w różnej wysokości. Z tego powodu przeciętne wynagrodzenia komunikowane są przez GUS w stawkach brutto.

Czym jest przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej?

Innym wskaźnikiem pozwalającym na określenie średnich zarobków w Polsce jest przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, które publikowane jest raz do roku. W 2022 roku wyniosło ono  6.935 zł brutto. według obwieszczenia GUS. W przeciwieństwie do ogłaszanego co miesiąc przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw – uwzględnia również osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę w mikroprzedsiębiorstwach i pracujące w strefie budżetowej.

Przy obliczaniu podstawy wymiaru świadczeń przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) brane jest pod uwagę przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku kalendarzowym. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej brutto prezentowało się następująco:

• 2010 rok - 3 224,92 zł (38 699,76 zł rocznie); 

• 2011 rok - 3 399,52 zł (40 794,24 zł rocznie); 

• 2012 rok - 3 521,67 zł (42 260,04 zł rocznie); 

• 2013 rok - 3 650,06 zł (43 800,72 zł rocznie); 

• 2014 rok - 3 783,46 zł (45 401,52 zł rocznie); 

• 2015 rok - 3 899,78 zł (46 797,36 zł rocznie); 

• 2016 rok - 4 047,21 zł (48 566,52 zł rocznie); 

• 2017 rok - 4 271,51 zł (51 258,12 zł rocznie); 

• 2018 rok - 4 585,03 zł (55 020,36 zł rocznie); 

• 2019 rok - 4 918,17 zł (59 018,04 zł rocznie); 

• 2020 rok - 5 167,47 zł (62 009,64 zł rocznie).

• 2021 rok - 5 662,53 zł (67950,36 zł rocznie) 

Czy średnia krajowa we wszystkich województwach jest taka sama?

Nie. Średnia krajowa może diametralnie różnić się w zależności od województwa. Wpływ na to ma m.in. zagęszczenie przedsiębiorstw i wysokie zapotrzebowanie na pracowników, co przekłada się na wyższe stawki na rynku pracy.

Zgodnie z przygotowaną przez GUS analizą „Sytuacja społeczno-gospodarcza województw 2022” przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw w okresie styczeń–czerwiec 2022 roku wyniosło 6 452,51 zł i było o 12,7% wyższe niż w analogicznym okresie ub. roku (przed rokiem wzrost o 7,8%).

Wzrost płac notowano odnotowano we wszystkich województwach, największy w lubuskim (o 18,2%), a następnie w:

• kujawsko-pomorskim (o 15,8%), 

• podlaskim i dolnośląskim (po 15,5%), 

• śląskim i zachodniopomorskim (po 14,2%).

Najmniejszy wzrost płac zauważono z kolei w:

• w lubelskim (o 11,0%), 

• mazowieckim (o 11,2%), 

• warmińsko-mazurskim (o 11,4%).

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w kraju i w województwach

W pierwszym półroczu 2022 roku w podziale na województwa średnia lokalna w porównaniu z ówczesną średnią krajową kształtowała się następująco:

• Najwyższy poziom wynagrodzeń wciąż utrzymywał się w województwie mazowieckim (116,9% średniej krajowej), Wynagrodzenia wyższe niż średnio w Polsce odnotowano również w województwach: dolnośląskim (o 5,1%), pomorskim i małopolskim (o 3,9%) oraz śląskim (o 0,5%). 

• Najniższy poziom wynagrodzeń wystąpił w warmińsko-mazurskim (o 18,8% mniej niż średnio w kraju). 

• W grupie województw o najniższym wynagrodzeniu znalazły się także: świętokrzyskie, podkarpackie i lubelskie (odpowiednio o: 18,4%, 18,1%, i 17,6% mniej niż średnio w kraju).

Średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w innych krajach - ile wynosi?

Rozważaniom o średniej krajowej w Polsce towarzyszy często dyskusja o wynagrodzeniach w innych krajach Unii Europejskiej. W końcu to odczuwalne dysproporcje były i nadal są jednym z motorów napędowych emigracji zarobkowej.

W celu zobrazowania różnic w średnich miesięcznych wynagrodzeniach brutto w poszczególnych krajach UE posłużymy się danymi Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej Eurostat za rok 2021 (brak jest danych za 2022 rok). Kwoty są obejmują średnie stawki z prywatnego (niepublicznego) sektora gospodarki, w branżach, budownictwie i usługach.

Wyliczenia średniej krajowej pensji brutto wyrażone są w euro (wraz z oszacowaniem na PLN przy założeniu, że 1 EUR = 4,87 PLN):

• Austria: 4 400,00 € = 21 424,00 zł; 

• Belgia: 5 120,00 € = 24 930,00 zł; 

• Bułgaria: 944,00 € = 4 597,00 zł; 

• Chorwacja: 1 536,00 € = 7 479,00 zł; 

• Cypr: 2 368,00 € =11 530,00 zł; 

• Czechy: 1 808,00 € = 8 804,00 zł; 

• Dania: 6 432.00 € = 31 318,00 zł; 

• Estonia: 1 728,00 € = 8 414,00 zł; 

• Finlandia: 4 624,00 € = 22 515,00 zł; 

• Francja: 4 112,00 € = 20 022,00 zł; 

• Grecja: 2 176,00 € = 10 595,00 zł; 

• Hiszpania: 2 720,00 € =13 244,00 zł; 

• Holandia: 4 768,00 € = 23 216,00 zł; 

• Irlandia: 4 816,00 € = 23 450,00 zł; 

• Litwa: 1 744,00 € = 8 492,00 zł; 

• Łotwa: 1 408,00 € = 6 856,00 zł; 

• Luksemburg: 6 096,00 € = 29 682,00 zł; 

• Malta: 2 528,00 € = 12 309,00 zł; 

• Niemcy: 4 640,00 € = 22 593,00 zł; 

• Portugalia: 2 032,00 € = 9 894,00 zł; 

• Rumunia: 672,00 € = 3 272,00 zł; 

• Szwecja: 4 320,00 € = 21 035,00 zł; 

• Słowacja: 1 696,00 € = 8 258,00 zł; 

• Słowenia: 2 832,00 € = 13 790,00 zł; 

• Węgry: 1 344,00 € = 6 544,00 zł; 

• Włochy: 3 360,00 € = 16 360,00 zł.

Na najwyższe średnie wynagrodzenie w analizowanym okresie mogły liczyć osoby pracujące w Danii, Luksemburgu i Belgii. Najniższą średnią krajową w Unii Europejskiej odnotowano w Rumuni, Bułgarii i na Łotwie.

Średnia krajowa jest często rozpatrywana w sile nabywczej pieniądza. W końcu koszty utrzymania w Danii czy Belgii w ogólnym pojęciu są wyższe niż w Polsce.

Weźmy w takim razie bardziej wiarygodne i porównywalne dane z serwisu WorldData. Oblicza on średnią krajową dzieląc całościowy dochód narodowy brutto przez liczbę mieszkańców. Wg analityków tego projektu średnie zarobki w Polsce wynoszą 1404 dolary, czyli w przeliczeniu w lutym 2023 roku 6090 zł. 

Ile litrów paliwa można kupić mieszkaniec za średnią krajową?

Zobaczmy w takim razie, by dane były porównywalne, ile litrów paliwa może sobie za średnią krajową przeciętny mieszkaniec kraju. Ceny paliwa z kolei pobierzmy z serwisu globalpetrolprices.com. Na dzisiaj punktem odniesienia jest 6,5 zł za litr w Polsce.  Jak łatwo wyliczyć Polak może za tak przyjętą średnią krajową kupić 936 litrów benzyny. Porównajmy się do innych krajów: 

• Szwajcaria - 7550 litrów paliwa

• Stany Zjednoczone - 6567 litrów

• Japonia - 2734 litry

• Dania - 2587 litrów

• Austria - 2586 litrów

• Holandia - 2300 litrów

• Francja - 2265 litrów

• Niemcy - 2266 litrów

• Wielka Brytania - 2059 litrów

• Włochy - 1500 litrów

• Polska - 936 litrów

• Węgry - 869 litrów

• Chorwacja - 918 litrów

• Rumunia - 843 litry

• Grecja - 833 litry

• Argentyna - 830 litrów

• Turcja - 825 litrów

• Brazylia - 645 litrów

Średnie zarobki w Polsce a średnia krajowa

Debata dotycząca przełożenia realnych średnich płac w Polsce na określaną przez GUS wysokość przeciętnego wynagrodzenia trwa od lat. Należy pamiętać, że instytucja bierze pod uwagę jedynie pewien wycinek rynku pracy i zasadniczo opiera się na zarobkach ok. 6 mln pracowników (przyjmuje się, że na całym rynku znajduje się ok. 17 mln osób).

Przeciętne wynagrodzenie zdaniem niektórych jest zawyżane w związku z uwzględnieniem w nich również zarobków najlepiej zarabiających wysoko wykwalifikowanych specjalistów czy dyrektorów i kadr managerskich, a statystycy nie zwracają uwagi na zleceniobiorców, którzy bardzo często otrzymują niezbyt wysokie pensje.

Z drugiej strony część ekspertów zwraca uwagę, że pomijane jest, chociażby przeciętne wynagrodzenie miesięczne osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą lub współpracujących na zasadzie B2B, a pełnią oni coraz ważniejszą rolę w całej gospodarce. Ogólny wynik zaniżają również osoby pracujące na część etatu.

Sprawdź też: Minimalne wynagrodzenie - najniższa krajowa netto i brutto

Sprawdź też: Przychód a dochód: czym różni się przychód od dochodu?

Sprawdź też: Kalkulator wynagrodzeń brutto netto