Afrykanerzy, biali mieszkańcy Południowej Afryki, uciekają przed źle zarządzanym państwem, przestępczością i chaosem, a nie prześladowaniami – uważa Tadeusz Michrowski z Polskiego Centrum Studiów Afrykanistycznych.
Do USA przybyło w poniedziałek 59 Afrykanerów – potomków holenderskich osadników, którzy zaczęli pojawiać się na terenie dzisiejszej RPA w XVII wieku. Cała grupa otrzymała status uchodźców, choć równocześnie administracja prezydenta Trumpa praktycznie wstrzymała program przesiedleń dla uciekinierów z krajów dotkniętych wojną i głodem, takich jak na przykład Sudan i Demokratyczna Republika Konga.
Prezydent Trump powiedział jednak dziennikarzom w Białym Domu, że w RPA „dochodzi do ludobójstwa”. Południowoafrykański resort spraw zagranicznych zaprzeczył, aby w kraju miały miejsce prześladowania ze względu na biały kolor skóry.
Jak podały amerykańskie media, operacja przesiedlania Afrykanerów do USA ma być także odpowiedzią na prawo uchwalone przez rząd RPA, zezwalające na przejmowanie prywatnych gruntów na użytek publiczny, w niektórych przypadkach bez odszkodowania. W opinii prezydenckiej administracji prawo to może zostać wykorzystane do ataku na białą mniejszość afrykanerską w RPA.
„Mówimy zaledwie o 59 osobach. Unikałbym więc narracji, że biali chcą z powodu prześladowań uciekać z Południowej Afryki. Zdecydowana większość z nich nie chce wyjeżdżać” - przekonywał w rozmowie z PAP Tadeusz Michrowski z Polskiego Centrum Studiów Afrykanistycznych i dodał, że narracja, którą posłużył się prezydent Trump w kraju, w którym do lat 80 panował apartheid niepotrzebnie budzi demony po obu stronach – zarówno wśród białych jak i czarnych mieszkańców RPA.
Jego zdaniem to bardzo skrajna narracja, która nawet w RPA nie jest popularna wśród białych. „Afriforum (południowoafrykańska organizacja pozarządowa skupiająca się na interesach Afrykanerów – PAP) często nazywana organizacją skrajnie prawicową, niekiedy nawet rasistowską, odcina się od opinii, że w RPA dochodzi do białego ludobójstwa” – zaznaczył Michrowski i dodał, że Afriforum lansuje raczej tezę, że to państwo nie chroni dostatecznie białych farmerów.
W opinii eksperta wciąż nie wiadomo, kim dokładnie są południowoafrykańscy uchodźcy. „Afrykanerom powodzi się w RPA nie najgorzej. To wciąż biali posiadają tam większość majątku” – podkreślił Michrowski i wyjaśnił, że Afrykanerzy postrzegają siebie jako grupę żyjącą z uprawy ziemi „w opozycji do żyjących w miastach Anglików”. „Do dzisiaj w rękach białych albo firm należących do białych znajduje się ok. 70 proc. ziemi uprawnej, a kiedy apartheid upadał, to Afrykanerom nigdy nic nie zabrano” – podkreślił ekspert.
Jego zdaniem biali mieszkańcy RPA, którzy znaleźli się w USA nie tyle uciekali przed prześladowaniami ale - jeśli w ogóle można mówić o ucieczce - to reagują na chaos i przestępczość, która po upadku apartheidu zagraża dziś nie tylko czarnym, ale także białym mieszkańcom RPA.
„Obawa przed upadającym krajem i wojną jest wśród Afrykanerów w RPA powszechna. Stąd mogą mieć poczucie, że będą bezpieczniejsi. Wszyscy tam narzekają na swój rząd, zarówno czarni jak i biali” - ocenił ekspert.
Według Michrowskiego Amerykanie zaprosili do siebie prawdopodobnie biedniejszych przedstawicieli społeczności afrykanerskiej, która w sumie w RPA liczy obecnie około 3 mln osób, niecałe trzy czwarte białej ludności tego kraju. Michrowski przytoczył w rozmowie z PAP opinię Yossabel Chetty z Centre for Information Integrity in Africa na Uniwersytecie Stellenbosh. Także jej zdaniem grupa przybyłych do USA Afrykanerów to ludzie raczej gorzej sytuowani i nie mający nic wspólnego z bardziej elitarną i bogatą społecznością afrykanerską, której skargi na ataki na afrykanerskie farmy docierały dotąd do światowych mediów.
W jego opinii ataki na farmy Afrykanerów są rzeczywiście problemem, ale trudno ocenić ich prawdziwą skalę. Afriforum zarzuca w tej kwestii południowoafrykańskiej policji brak rzetelności i powołało dotąd 177 sąsiedzkich straży pilnujących afrykanerskich farm przed napadami.
Michrowski przypomniał jednak, że między styczniem a wrześniem 2024 roku w RPA w sumie zostało zamordowanych 19 tysięcy osób. Nie podano wówczas ile osób zginęło z powodu ataków na farmy. Wiadomo za to, że rok wcześniej, przez cały rok na farmach zabito około 40 osób. „To jest kraj ogromnej przestępczości, której ofiarami padają jednak przede wszystkim są czarnoskórzy bo są mniej zamożni i żyją w mniej bezpiecznych dzielnicach” – przyznał Michrowski. „Mówimy o kraju, który ma największe nierówności na świecie, w dodatku zderzające się na bardzo niewielkich przestrzeniach. Osoba jadąca Ferrari przez Kapsztad albo Johannesburg jest zazwyczaj zaledwie kilka kilometrów od miejsca, w którym ludzie mają problem ze znalezieniem pieniędzy na jedzenie” – dodał ekspert.
Afrykanerzy są białymi mieszkańcami RPA. Zaczęli się osiedlać w południowej Afryce w połowie XVII wieku, kiedy holenderska Kompania Wschodnioindyjska poszukiwała miejsca, w którym jej statki płynące do Indii mogły uzupełniać zapasy. Faktoria powstała na Przylądku Dobrej Nadziei i zaczęli się pojawiać pierwsi kolonizatorzy. „To mit założycielski Afrykanerów. Napływali tam przez setki lat, do czasu aż na przełomie XIX i XX wieku przejęli te tereny Anglicy” – przypomniał Michrowski i dodał, że do Afrykanerów trzeba także zaliczyć Hugenotów i Niemców. „To były więc różne europejskie nacje ze zdecydowaną przewagą Holendrów. Ich język, afrikaans, jest pochodną języka holenderskiego, choć nie jest z nim tożsamy” – powiedział ekspert.
Michrowski podkreślił, że w RPA jest jeszcze inna grupa białych mieszkańców, to potomkowie Anglików, którzy na przełomie XIX i XX wieku zaczęli przejmować te tereny. „Afrykanerów w czasie wojen burskich Brytyjczycy zamykali w obozach koncentracyjnych. To wprawdzie nie były obozy śmierci, to wielka zadra i mit wśród Afrykanerów, którzy pamiętają, że byli wówczas prześladowani” - przypomniał Michrowski i podkreślił, że Afrykaknerzy mają bardzo silną tożsamość, poczucie odrębności, oparte głównie na doświadczeniach wojen z Anglikami. Afrykanerzy walczyli także od XVIII wieku z ludami afrykańskimi: Hotentotami i Buszmenami oraz plemionami Bantu.
W opinii eksperta trzeba jednak pamiętać, że tzw. żywioł afrykanerski stał za polityką, która ostatecznie doprowadziła do wprowadzenia apartheidu. „Zależało im na tym, żeby w momencie zniesienia niewolnictwa jak najszybciej zacząć wprowadzać ustawy, które ograniczyłyby prawa polityczne czarnoskórych. Partia narodowa, która w latach 40. sformalizowała apartheid, doszła do władzy głównie głosami właśnie Afrykanerów” – przypomniał Michrowski. Jego zdaniem historia apartheidu miała też wymiar klasowy. „Biednym białym wmawiano, że muszą głosować na wprowadzenie segregacji rasowej, bo to było jedyne, co da im szansę bycia lepszym od czarnoskórych” – ocenił.
Anna Gwozdowska (PAP)
ag/ mhr/
