Kto i w jaki sposób może założyć pracowniczy związek zawodowy? Czy można go założyć w każdej firmie? Przyjrzyjmy się zasadom tworzenia związków zawodowych i firmom, w których one działają.
W Krajowym Rejestrze Sądowym istnieje 7720 wpisów dotyczących różnorakich związków zawodowych w Polsce. Związki zawodowe mają chyba wszystkie grupy zawodowe: lekarze, górnicy, hutnicy, nauczyciele, muzycy, a nawet strażacy, policjanci i byli żołnierze zawodowi.
Sięgając do ustawowej definicji, czytamy: „Związek zawodowy to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Jest ona niezależna w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.” (ustawa z 23 maja 1991 r. Dz.U. 2014 nr 0 poz. 167).
Kto może należeć do związku zawodowego?
Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych mają:
- pracownicy bez względu na podstawę stosunku pracy,
- członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz
- osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, jeżeli nie są pracodawcami, a także
- osoby wykonujące pracę nakładczą,
- emeryci i renciści,
- bezrobotni.
Jak widzimy, szeroka jest grupa potencjalnych członków związków zawodowych. Choć de facto najczęściej do związków zawodowych należą osoby pracujące na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, gdyż przed szybkim zwolnieniem chroni je Kodeks pracy. Natomiast pracownicy zatrudnieni na podstawie innych umów w zasadzie nie są chronieni przez związki zawodowe przed zwolnieniem, więc rzadko należą do takich organizacji.
Jak założyć związek zawodowy?
Są dwie drogi prawne do utworzenia w firmie organizacji związkowej:
- utworzenie całkowicie nowego związku zawodowego oraz
- stworzenie komisji związkowej przy już istniejącym związku zawodowym.
Zajmijmy się najpierw drugą możliwością, która jest o wiele szybsza i łatwiejsza. Pierwszym warunkiem jest istnienie odpowiedniego zapisu w statusie istniejącego już związku o możliwość tworzenia komisji związkowych. W takim wypadku wystarczy:
- zorganizować zebranie założycielskie,
- przyjąć na nim uchwałę o powołaniu związku zawodowego,
- wybrać władze organizacji związkowej (zarząd i komisję rewizyjną) oraz
- przesłać kopii dokumentów do centrali związkowej, przy której chcemy założyć organizację związkową, w celu zarejestrowania nowej struktury.
O wszystkie szczegółowe informacje dotyczące zakładania struktur związkowych najlepiej pytać bezpośrednio przedstawicieli działających w Polsce związków zawodowych.
Trudno założyć nowy związek zawodowy
Założenie zupełnie nowego związku zawodowego, nie przynależącego do żadnej z już istniejących centrali związkowych, jest o wiele trudniejsze. Przede wszystkim trzeba dokonać rejestracji w sądzie takiego związku oraz sporządzić jego statutu. Jest to procedura czasochłonna, a sąd może odmówić rejestracji z powodów niedociągnięć formalnych.
Potrzebna zgoda co najmniej 10 osób
W obu przypadkach wymagana jest zgoda co najmniej 10 osób, aby utworzyć nową organizację związkową. Mogą one utworzyć:
- komisję zakładową związku zawodowego (w obrębie jednej firmy) lub
- komisję międzyzakładową albo komisję środowiskową (gdy związek grupuje pracowników różnych zakładów pracy).
Związek jawny czy w ukryciu?
Nie ma obowiązku ujawniania pracodawcy faktu utworzenia zakładowego związku zawodowego ani imiennych list członków. Choć pozostawianie tego faktu długo w ukryciu powoduje, że pracodawca nie będzie świadomy albo nie będzie wiedział z kim konsultować zwolnienia pracowników, którzy należą do związku zawodowego, a jest to jedno z zadań statusowych takich organizacji – chronić przed zwolnieniami z pracy.
Poinformowanie pracodawcy o fakcie utworzenia na terenie jego zakładu pracy związku zawodowego polega na przekazaniu dokumentów potwierdzających legalność powstałego związku, czyli:
- wypisu z KRS związku, przy którym dana struktura zakładowa jest zarejestrowana,
- kopii Statutu związku,
- KRS związku,
- uchwał (jeśli takie były podjęte) o pracownikach prawnie chronionych przed zwolnieniem.
Związki zawodowe – relikt przeszłości czy ostatnia deska ratunku?
Związki zawodowe kojarzą się nam głównie z latami walki z dawnym ustrojem komunistycznym i wielkimi państwowymi zakładami pracy. Do dziś mówiąc związek zawodowy, przychodzą nam na myśl głównie ogólnopolskie organizacje związkowe górników, hutników, stoczniowców, nauczycieli itd.
Czy związki zawodowe to już relikt przeszłości? Chyba nie do końca. Świadczy o tym choćby niedawno powstała Zakładowa Organizacja Związkowa NSZZ „Solidarność” w polskim oddziale firmy Amazon, a także informacja sprzed roku o utworzeniu związku zawodowego przez pracowników Leroy Merlin w Białymstoku, co było reakcją na mobbing ze strony kierownictwa. Również w sieci dyskontów Biedronka działa od 2006 roku Niezależne Samorządne Związki Zawodowe Pracowników JMP S.A -"Biedronka", a związki zawodowe pracowników Tesco w ubiegłym roku mogły pochwalić się wynegocjowanymi podwyżkami.
W prywatnych firmach związki zawodowe powstają bardzo często w kryzysowych sytuacjach, gdy zapowiadane są niekorzystne aneksy do umów pracowniczych albo szykują się duże zwolnienia. W takich okolicznościach utworzono również Komisję Międzyzakładową NSZZ "Solidarność" spółek Agory SA i Inforadia Sp. z o.o. oraz Reprezentację Pracowników Grupy Allegro, która w październiku 2014 roku ogłosiła zwolnienia grupowe.
W dużych spółkach niejednokrotnie działa kilka różnych organizacji związkowych, jak chociażby na przykładzie Totalizatora Sportowego Sp. z o.o. Pracownicy tej spółki mogą należeć do:
- Związku Zawodowego Pracowników TS,
- Organizacji Zakładowej NSZZ „Solidarność” oraz do
- Związku Zawodowego Pracowników „FORUM”.
Choć działalność związkowców nie jest usłana różami, to znaleźć ich można prawie w każdej dużej firmie czy instytucji, również w Narodowym Banku Polskim, w prokuraturze czy w międzynarodowych firmach branży medycznej jak GlaxoSmithKline. Istnieje nawet Polski Związek Piłkarzy, czyli związek zawodowy piłkarzy, który chroni ich prawa i interesy pracownicze w Polsce, jako jedyny uznawany przez PZPN. W każdej więc firmie, gdzie znajdzie się odpowiednia liczba zdeterminowanych do działania osób, można rozpocząć budowanie struktur związkowych.
