W świecie, gdzie fizyczne papiery wartościowe stały się reliktem przeszłości, kluczową rolę w giełdowym obrocie odgrywa instytucja, której działania są niewidoczne dla większości inwestorów. Mowa o Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych (KDPW), a w tym tekście opowiemy o jego roli dla rynku akcji.
Współczesne akcje, obligacje czy jednostki udziału w funduszach ETF nie istnieją w postaci fizycznych dokumentów. Nazwy “papiery wartościowe” nie należy brać dosłownie, ponieważ są one teraz cyfrowymi zapisami w systemach informatycznych, a rynek funkcjonuje w całkowicie zdematerializowanej formie.
Kupując akcje polskiej spółki na Giełdzie Papierów Wartościowych (GPW), nie stajesz się posiadaczem namacalnego dokumentu. Otrzymujesz prawa wynikające ze statusu akcjonariusza, które potwierdza zapis na Twoim rachunku papierów wartościowych.
Cyfrowość akcji czyni je odpornymi na fizyczne dolegliwości. Nikt ich nie ukradnie, nie da się ich zgubić, nie ulegną zniszczeniu w pożarze. Pojawiają się za to inne wyzwania, związane z bezpieczeństwem przechowywanych danych.
Istnieją inwestorzy, którzy ufają jedynie aktywom, które są w stanie dotknąć, takim jak fizyczne złoto, czy nieruchomości. W przypadku rynku akcji rachunek zysków i potencjalnych ryzyk wypada jednak zdecydowanie na korzyść dematerializacji.
Fundament polskiej giełdy
Korzystając z architektonicznej przenośni, fundamenty są niewidoczne dla kogoś, kto ogląda z zewnątrz gmach giełdy. Znajdują się pod ziemią, aby budynek mógł przenieść ciężar na grunt. Tak samo wygląda relacja giełdy rozumianej jako rynek akcji z jej fundamentem, czyli instytucją, która rejestruje i przechowuje papiery wartościowe oraz rozlicza transakcje.
Tym wszystkim zajmuje się Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych, który powstał w 1991 roku jako część Giełdy Papierów Wartościowych, natomiast w 1994 roku stał się niezależną spółką akcyjną.
KDPW wraz z KDPW_CCP (izbą rozliczeniową) tworzy grupę kapitałową, która od ponad 30 lat buduje infrastrukturę polskiego rynku kapitałowego. Jej rola jest absolutnie fundamentalna i obejmuje trzy kluczowe obszary, czyli:
- rejestrację papierów wartościowych - wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego muszą być zarejestrowane w KDPW,
- rozliczanie transakcji - po sparowaniu zleceń na giełdzie KDPW_CCP, jako izba rozliczeniowa, odpowiada za rozliczenie transakcji. Rozliczenie to jest wstępnym etapem, który przygotowuje transakcję do finalnego wykonania.
- rozrachunek transakcji - po rozliczeniu przez KDPW_CCP, KDPW przeprowadza proces finalnego przeniesienia praw własności papierów wartościowych z rachunku sprzedającego na rachunek kupującego oraz środków pieniężnych w drugą stronę.
To jakie znaczenie dla rynku kapitałowego mają te trzy punkty, pokaże kolejny rozdział, czyli tytułowy opis procesu zachodzącego podczas kupowania akcji.
Co dzieje się, gdy klikasz “kup” a aplikacji domu maklerskiego?
W procedowaniu transakcji na giełdzie uczestniczą różni aktorzy w ramach jednego systemu. Kiedy inwestor składa zlecenie zakupu 100 akcji spółki X, transakcja nie odbywa się bezpośrednio na giełdzie. Proces ten wymaga zaangażowania kilku podmiotów w ramach kilku etapów. Wszystko to można rozpisać za pomocą schematu:
- inwestor składa zlecenie na swoim koncie maklerskim
- firma inwestycyjna (dom maklerski) przyjmuje zlecenie i przekazuje je do giełdy. Działa ona we własnym imieniu, ale na rzecz klienta, niczym komis sprzedający samochód. Kluczowym momentem dla inwestora jest zapisanie akcji na jego rachunku papierów wartościowych.
- Giełda Papierów Wartościowych (GPW), jako regulowany rynek obrotu papierami wartościowymi, nadzorowany przez Komisję Nadzoru Finansowego (KNF), paruje zlecenia kupna i sprzedaży.
- KDPW_CCP ( izba rozliczeniowa ) odpowiada za rozliczenie transakcji.
- KDPW (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych) otrzymuje od KDPW_CCP zlecenie rozrachunku transakcji. Po rozrachunku KDPW uznaje lub obciąża konto depozytowe uczestnika bezpośredniego (czyli firmy inwestycyjnej),
- dom maklerski dokonuje zapisu 100 akcji spółki X na rachunku inwestora.
- z chwilą dokonania zapisu na rachunku papierów wartościowych inwestor staje się pełnoprawnym akcjonariuszem spółki.
Ten dwupoziomowy system funkcjonowania (inwestor-firma inwestycyjna oraz firma inwestycyjna-depozyt KDPW) ma na celu uniemożliwienie firmie inwestycyjnej kreowania papierów wartościowych, które nie zostały jej przydzielone w wyniku rozrachunku transakcji giełdowej, zwiększając tym samym bezpieczeństwo.
KDPW w swojej ewidencji posiada jedynie zbiorczą informację o tym, ile sztuk danego papieru znajduje się w posiadaniu klientów danej firmy inwestycyjnej. To znaczy, że nie wie, do jakiej konkretnej osoby przypisane są dane akcje. Każdy dom maklerski musi na koniec dnia po sesji przeprowadzić proces porównania stanów kont, czyli zapisy w swoim systemie z danymi KDPW.
Warto zwrócić uwagę, że rozliczanie transakcji odbywa się w naszym kraju (tak samo jak w pozostałych państwach Europy) w cyklu T+2. To znaczy, że prawnym właścicielem nabytych papierów wartościowych stajemy się dopiero drugiego dnia roboczego od dnia zawarcia transakcji.
Przyszłość giełdowej infrastruktury
Polska giełda stoi na silnych fundamentach. Ponad 90% usług Grupy KDPW jest realizowanych za pomocą jej własnych, zaawansowanych narzędzi informatycznych. Wdrożony w 2009 roku system kdpw_stream, doceniony wieloma branżowymi nagrodami, przetwarza średnio ok. 100 tys. operacji dziennie, a jego maksymalna przepustowość sięga 2 milionów transakcji dziennie, co świadczy o jego ogromnej wydajności i niezawodności.
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych należy do najbardziej innowacyjnych instytucji infrastruktury rynku kapitałowego na świecie. Już w momencie swojego startu KDPW był pionierem w kwestii dematerializacji papierów wartościowych.
Obecnie instytucja przoduje natomiast w proponowanych rozwiązaniach opartych na technologii DLT lub inaczej, popularnym za sprawą kryptowalut blockchainie. Korzysta z niego funkcjonująca już od lat aplikacja dla spółek do rejestracji walnych zgromadzeń oraz rozwiązanie eVoting umożliwiające zdalne głosowanie na zgromadzeniach akcjonariuszy. Kolejnym krokiem jest projekt KDPW CSDonDLT, o którym pisaliśmy w tekście “Polska (r)ewolucja na rynku kapitałowym”.
Artykuł przygotowany we współpracy z KDPW
