Zawiercie umowy sprzedaży skutkuje powstaniem, po stronie sprzedającego i kupującego zarówno obowiązków, jak i uprawnień. Do najważniejszych uprawnień kupującego zaliczyć należy gwarancję i rękojmię. Głównym zadaniem tych instytucji jest ochrona interesów konsumenta w wypadku nabycia wadliwego towaru. Aby w pełni skorzystać z przysługujących nam uprawnień, musimy poznać zasady, jakimi każda z nich się rządzi.
Bardzo często kupujący chcąc skorzystać z przysługujących im uprawnień, mylą oba pojęcia, jednak różnice występujące pomiędzy nimi są dość istotne. Kluczowa różnica polega na tym, że rękojmia przysługuje nam z „automatu”, a do skorzystania z gwarancji, niezbędne będzie posiadanie dokumentu gwarancyjnego wydanego nam przez sprzedającego. To właśnie w tym dokumencie, sprzedający zawiera zobowiązanie względem kupującego do usunięcia wady lub wymiany rzeczy na bezusterkową.
Gwarancja – uprawnienia i terminy
Gwarancja jest na gruncie kodeksu cywilnego instytucją, w której sprzedający zobowiązany jest do usunięcia wad fizycznych rzeczy lub wymiany wadliwej rzeczy na nową, wolną od wad, jeżeli oczywiście wady ujawnią się w ciągu terminu określonego w karcie gwarancyjnej. Z tytułu gwarancji sprzedający odpowiada jedynie za wady fizyczne sprzedawanego towaru. Zgodnie z art. 578 k.c. „jeżeli w gwarancji inaczej nie zastrzeżono, odpowiedzialność z tytułu gwarancji obejmuje tylko wady powstałe z przyczyn tkwiących w sprzedanej rzeczy”. Ponadto, po stronie gwaranta, czyli sprzedającego leży możliwość wyboru jednego z uprawnień przysługujących kupującemu. Oznacza to, że sprzedający może nadać kupującemu prawo np. jedynie do naprawy rzeczy, a tym samym wykluczyć uprawnienie do żądania wymiany. Jednak w dokumencie gwarancyjnym sprzedający nie może, poprzez modyfikację zapisów, pozbawiać kupującego, który skorzystał już z przewidzianej w umowie drogi reklamacyjnej, przysługującego mu prawa dalszego dochodzenia swoich roszczeń w drodze powództwa skierowanego do sądu.
Przesłanką odpowiedzialności gwarancyjnej jest ujawnienie się wady w terminie określonym w karcie gwarancyjnej, a gdy jest on niedookreślony - w terminie roku od wydania towaru. Powszechnie stosowaną praktyką jest udzielanie rocznych gwarancji, a jej wydłużenie jest wyłącznie dobrą wolą sprzedającego. Sprzedający może, ale nie musi udzielić gwarancji na dowolny okres, w dowolnym zakresie. W tym zakresie nie ma utartego zwyczaju.
Istotną cechą gwarancji jest rozpoczęcie na nowo biegu gwarancji w przypadku uznania reklamacji. Jeżeli sprzedający dostarczył rzecz wolną od wad albo dokonał istotnych napraw rzeczy, termin gwarancji biegnie na nowo od dostarczenia nowej rzeczy lub zwrócenia rzeczy naprawionej w stosunku do naprawionych części (art. 581 § 1 k.c.). Specyficzne dla gwarancji jest również to, iż termin gwarancji ulega przedłużeniu o czas, w ciągu którego w skutek wady rzeczy objętej gwarancją kupujący nie mógł z niej korzystać (art. 581 § 2 k.c.).
Istnieją rozbieżne stanowiska w zakresie przejścia uprawnień z gwarancji na kolejnych nabywców rzeczy. Jeżeli gwarancja udzielona jest na okaziciela, uprawnionym do skorzystania z niej jest podmiot dysponujący dokumentem gwarancyjnym. W innych przypadkach wydaje się właściwe twierdzenie, że gwarancja udzielona na rzecz konkretnego podmiotu nie przechodzi automatycznie wraz z umową odsprzedaży. Przysługujące z niej uprawnienia mogą być co do zasady scedowane.
Niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji kupujący powinien pamiętać, że może wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady rzeczy.
Rękojmia – uprawnienia i terminy
Dodatkową instytucją przysługują kupującemu jest zapisana w kodeksie cywilnym rękojmia. Na podstawie odpowiednich przepisów sprzedający ponosi odpowiedzialność za wadliwy towar. Jednak, w odróżnieniu do gwarancji, odpowiedzialność ta obejmuje oprócz wad fizycznych również wady prawne nabywanego przedmiotu.
Za wadę prawną uznaje się np. wady dotyczące tytułu własności, albo obciążenia rzeczy, o których nabywca nie wiedział. Zgodnie z art. 556 § 1 k.c. sprzedający jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony, albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne). W związku z istnieniem wady fizycznej kupującemu przysługują trzy alternatywne roszczenia z tytułu rękojmi:
- odstąpienie od umowy (art. 560 § 1 k.c.);
- żądanie obniżenia ceny (art. 560 § 1 k.c.);
- usunięcia wady (art. 561 § 2 k.c.).
Przesłanką powstania wskazanej odpowiedzialności jest wystąpienie w okresie rękojmi wady zmniejszającej wartość lub użyteczność rzeczy. Bez znaczenia jest okoliczność czy sprzedający ponosi winę za wady, czy o nich wiedział.
Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku. Gdy chodzi o wady budynku - po upływie trzech lat, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Upłynięcie wskazanego terminu rękojmi skutkuje wygaśnięciem roszczeń z tytułu rękojmi. Jednak zwrócić należy uwagę, że wygaśnięcie nie jest równoznaczne z przedawnieniem. Termin do dochodzenia uprawnień z rękojmi, w odróżnieniu od terminu przedawnienia, nie może być przerwany inną czynnością, ani nie można go przywrócić.
Pamiętajmy również, że kupujący ma jedynie miesiąc czasu na zawiadomienie sprzedającego o wykryciu wady towaru. W przeciwnym wypadku kupujący traci uprawnienia z rękojmi (art. 563 § 1 k.c.).
Powyższe terminy nie obowiązują w przypadku gdy, sprzedający podstępnie zataił wadę. Za zachowanie takie należy uznać ukrycie lub zamaskowanie wadliwości, albo co najmniej sytuację, w której sprzedający, wiedząc o istnieniu wady, nie poinformował o niej nabywcy.
Zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po zakończeniu tych terminów, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedającego o wadzie. Czyli przy wytoczeniu powództwa termin roczny (a w przypadku robot budowlanych 3-letni) musi być przez nabywcę zachowany (przed tym terminem musi on wnieść sprawę do sądu), a aby podjąć skuteczną obronę w procesie inicjowanym przez sprzedającego (np. o zapłatę) nabywca powinien przed wygaśnięciem rękojmi co najmniej zawiadomić sprzedającego o wadzie.
W odróżnieniu od gwarancji, usunięcie usterek przez sprzedającego nie ma wpływu na bieg terminu, w jakim nabywca może dochodzić swoich uprawnień. Termin rękojmi nie biegnie na nowo, ponieważ zdarzenia te mieszczą się w obrębie tego samego stosunku prawnego, którego źródłem jest umowa sprzedaży.
Podobnie jak w przypadku gwarancji, uprawnienia z rękojmi nie przechodzą automatycznie ze sprzedażą towaru na kolejnego nabywcę. Nowy nabywca towaru będzie mógł podnosić roszczenia w stosunku do sprzedającego tylko w przypadku przeniesienia na niego tego uprawnienia przez pierwotnie kupującego.
Cel obu instytucji to zapewnienie realnej ochrony kupującego. Obie instytucie są względem siebie konkurencyjne, co oznacza, że to od woli kupującego zależy, którą z dróg dochodzenia roszczeń wybierze. Kupujący ma prawo wyboru czy skorzystać z tytułu gwarancji czy rękojmi.
Autor: Małgorzata Owdziej, prawnik w kancelarii Robaszewska & Płoszka. Radcowie Prawni