Główne czynniki ryzyka
Ryzyko inwestycyjne występuje na wszystkich etapach istnienia spółki na rynku publicznym. Po raz pierwszy ujawnia się podczas publicznej oferty papierów wartościowych, której wynik jest trudno przewidzieć. Podczas notowań na rynku publicznym każdy dzień jest niewiadomą a pod nią kryje się ryzyko.Główne czynniki ryzyka są związane z:
- otoczeniem, w którym prowadzi działalność emitent,
- działalnością emitenta,
- oferowanymi papierami wartościowymi.
Ryzyko w otoczeniu emitenta
Otoczenie emitenta stanowi zespół czynników niezależnych od emitenta, które oddziałują na jego sytuację gospodarczą i finansową.Są one kształtowane przez: miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, instytucje, system prawny, kontrahentów, lokalne i globalne warunki ekonomiczne i polityczne, rynki finansowe, sytuację społeczną, siły przyrody.
W szczególności na emitenta oddziałują następujące czynniki zewnętrzne:
1. Koniunktura gospodarcza. Wyniki działalności gospodarczej zależą w znacznym stopniu od koniunktury ogólnogospodarczej. W okresach dynamicznego wzrostu PKB, emitent uzyskuje relatywnie wyższą rentowność prowadzonej działalności niż w okresach stagnacji lub recesji.
2. Polityka gospodarcza rządu. Rząd może wywierać istotny wpływ na rozwój gospodarki. Zwiększając swobodę działalności gospodarczej daje szansę na rozwój przedsiębiorstw i wzrost ich konkurencyjności. Jednak błędna polityka gospodarcza może utrudnić działalność przedsiębiorstw i pogarszać ich sytuację.
3. Polityka podatkowa. Polski system podatkowy charakteryzuje się częstymi zmianami przepisów, wiele z nich nie zostało sformułowanych w sposób dostatecznie precyzyjny i brak jest ich jednoznacznej wykładni. W wielu miejscach jest niespójny. Interpretacje przepisów podatkowych uzależnione są od jakości pracy urzędu skarbowego, kwalifikacji zatrudnionych tam pracowników a także ich dobrej woli, której często brakuje. Przedsiębiorca bywa traktowany z arogancją i nie ma dużych szans na dochodzenie swoich słusznych praw. W efekcie może ponieść znaczne straty z powodu egzekucji niesłusznie naliczonego podatku oraz nałożonych kar.
4. System sądowniczy. Opóźnienia w prowadzeniu postępowań sądowych, w rozstrzyganiu sporów wobec kontrahentów a także dłużników mogą doprowadzić do utraty płynności przez spółkę.
5. Koniunktura w branży, w której funkcjonuje emitent. Sytuacja branży, w której funkcjonuje emitent ma przełożenie na jego wyniki finansowe. Jeżeli popyt na produkty lub usługi danej branży spada. Wówczas sytuacja emitenta pogarsza się, co ma przełożenie na jego wynik finansowy.
6. Kondycja finansowa odbiorców produktów i usług. Od sytuacji ekonomicznej kontrahentów emitenta zależy wielkość zamówień, a także szybkość spływu należności, co przekłada się na jego wartość sprzedaży oraz bezpieczeństwo finansowe.
7. Koniunktura na rynku materiałów zaopatrzeniowych. Ceny materiałów zaopatrzeniowych mają bezpośredni wpływ na koszty produkcji lub świadczonych usług – w efekcie na wynik z działalności gospodarczej.
8. Ceny energii. Ten czynnik w coraz większym stopniu wpływa na koszty produkcji lub świadczonych usług. Ceny surowców energetycznych oraz energii ulegają w ostatnich latach dynamicznym wzrostom, co negatywnie wpływa na wynik finansowy i konkurencyjność cenową emitenta.
9. Ryzyko ograniczeń dostawach energii. Nasz kraj nie jest znaczącym producentem ropy naftowej ani gazu, nie będąc w tym zakresie samowystarczalnym. Nie posiadamy również siłowni atomowej, a poziom wykorzystania odnawialnych źródeł energii jest w dalszym ciągu bardzo niski. Bezpieczeństwo energetyczne Polski nie jest więc wystarczające. Brak dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych może w skrajnym przypadku, np. konfliktu politycznego z krajami dostarczającymi nam surowce, doprowadzić do ograniczenia lub nawet wstrzymania procesów technologicznych w spółce.
10. Stopy procentowe. Wysokość stóp procentowych ma wpływ na oprocentowanie otwartych linii kredytowych, pożyczek czy kredytów zaciągniętych przez emitenta. Wzrost oprocentowania negatywnie oddziałuje na wynik działalności finansowej emitenta i determinuje poziom ryzyka finansowego.
11. Niestabilność przepisów prawa. Niekorzystne z punktu widzenia przedsiębiorstw zmiany przepisów prawa mogą destabilizować sytuację prawną emitenta. Planowane działania mogą okazać się niemożliwe lub trudniejsze do zrealizowania po zmianie prawa.
12. Rynek walutowy. Spółka dokonująca transakcji zakupów bądź sprzedaży towarów lub usług od kontrahentów zagranicznych rozliczanych w walutach obcych jest narażona na ryzyko kursowe o ile nie zawarła transakcji zabezpieczających. Wzrost wartości złotego może przynieść straty na działalności eksportowej. Z kolei jego osłabienie będzie skutkować poniesieniem strat w przypadku importu. Kursy walut obcych oddziałują również na wszystkie podmioty skutkując wzrostem cen nośników energii.
13. Ryzyko spadku cen produktów lub usług emitenta. Aby sprostać konkurencji spółka winna obniżyć ceny swych produktów lub usług. Sytuacja ta może przyczynić się do zmniejszenia sprzedaży a zatem pogorszenia wyniku finansowego.
14. Ryzyko konkurencji krajowej i zagranicznej. Na rynku polskim pojawiają się nowe podmioty – przedsiębiorstwa krajowe i zagraniczne oferujące swoje wyroby po konkurencyjnych cenach. Jest to cecha gospodarki rynkowej oraz wynik znoszenia barier handlowych między krajami. W efekcie emitent może być zmuszony do redukcji swoich cen, czego skutkiem będzie niższy zysk.
15. Członkostwo Polski w strukturach Unii Europejskiej. Oprócz zwiększenia możliwości polskich przedsiębiorstw po akcesji do UE, nasz kraj zobowiązał się do respektowania pewnych ograniczeń produkcji w niektórych branżach. Może to wpłynąć na ograniczenie produkcji i nie wykorzystanie posiadanego potencjału spółki. Ponadto rynek polski otwarł się w pełni na towary i usługi firm z UE, co zwiększa konkurencję.
Ryzyko działalności emitenta
Drugą grupę czynników ryzyka wynika bezpośrednio z działalności emitenta. Mają one genezę w przedsiębiorstwie, jego parku maszynowym, władzach spółki i pracownikach. Należą do nich:1. Niekorzystne zmiany wyników finansowych emitenta. Na wynik finansowy każdego podmiotu gospodarczego ma wpływ szereg czynników, niejednokrotnie trudno przewidywalnych i wynikających z wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa, wykorzystania potencjału produkcyjnego, oszczędności materiałów i energii i jakości nadzoru nad procesami technologicznymi, a także sprawności służb sprzedaży. Czynniki te determinują wielkość przychodów i ponoszone koszty wytwarzania, co ma bezpośrednie przełożenie na wynik finansowy.
2. Zmiany w zarządzie. Mianowanie do zarządu ludzi bez właściwych predyspozycji i kwalifikacji lub nierzetelnych może doprowadzić spółkę do poważnych problemów gospodarczych i finansowych.
3. Ryzyko opóźnień w realizacji planowanych projektów technologicznych. W takich sytuacjach spółka może nie osiągnąć wymaganego poziomu sprzedaży, innowacyjności i w efekcie nastąpi obniżenie konkurencyjności wyrobów lub usług oferowanych przez spółkę.
4. Ryzyko związane ze strukturą akcjonariatu. W wyniku zawieranych transakcji może dojść do niekorzystnych z punktu widzenia drobnych akcjonariuszy zmian struktury akcjonariatu. Może dojść do sytuacji, kiedy podmiot dominujący będzie decydował o istotnych sprawach spółki, w tym o inwestycjach, emisjach papierów wartościowych, podziale zysku, a nawet może podjąć decyzję o jej wycofaniu z obrotu regulowanego. Pozostały rozproszony akcjonariat może nie mieć wystarczającej ilości głosów, aby zablokować niekorzystne dla siebie uchwały.
5. Toczące się procesy sądowe. Postępowania przed sądami, bez względu na to czy spółka jest powodem czy pozwanym, są zawsze szkodliwe dla jej działalności. Ponosi ona koszty obsługi prawnej i angażuje w wielu pracowników. W przypadku niekorzystnego orzeczenia sądu spółka ponosi koszty związane z przedmiotem sporu oraz koszty postępowania sądowego. Nawet wygranie sprawy nie zawsze skutkuje wyrównaniem strat.
6. Problemy ze ściągalnością należności. W przypadku niesolidnych dłużników spółka może nie odzyskać należności za sprzedane towary i usługi, co może w krótkim czasie spowodować utratę płynności i w efekcie drastyczne pogorszenie sytuacji finansowej. Wysokie prawdopodobieństwo takiej sytuacji istnieje, gdy nie ma odpowiednio zorganizowanych służb windykacyjnych lub nie jest wykorzystywany faktoring, forfaiting lub ubezpieczenie należności.
7. Utrata kluczowych pracowników. Pracownicy stanowią w każdym przedsiębiorstwie największy kapitał. Otwarcie rynków krajów Unii Europejskiej spowodowało wyjazdy setek tysięcy dobrze wykwalifikowanych i w pełni wieku produkcyjnego ludzi. Walka o wartościowych pracowników trwa również na krajowym rynku. Negatywnie na sprawność zarządzania spółką może również wpłynąć odejście zdolnego menedżera. Utrata kluczowych pracowników oraz osób zarządzających skutkuje zmniejszeniem wielkości i jakości produkcji lub usług. W efekcie spada konkurencyjność spółki na rynku.
8. Utrata kluczowych klientów. Kluczowi klienci przynoszą spółce największe przychody oraz zapewniają stabilność działania. Utrata pewnej części takich klientów powoduje znaczne zmniejszenie zapotrzebowania na produkty lub usługi oferowane przez spółkę.
9. Silne związki zawodowe. Związki zawodowe mają w Polsce znaczący wpływ w zakresie stanowienia prawa pracy oraz wywierania wpływu na pracodawców, także w zakresie indywidualnych i zbiorowych sporów. Mogą też być inicjatorem sporów zbiorowych, których efektem mogą być strajki. Ma to negatywny wpływ na wynik finansowy, a także postrzeganie spółki przez dostawców i klientów. W efekcie prowadzi do obniżenia jej konkurencyjności oraz toruje drogę konkurencji.
10. Zdarzenia nadzwyczajne. Te czynniki są najtrudniejsze do przewidzenia. Spółka może ponieść dotkliwą stratę w wyniku katastrofy budowlanej, pożaru, wybuchu, powodzi, kradzieży, wypadku z udziałem ludzi. Bez względu na wysokość uzyskanego odszkodowania, może to wpłynąć negatywnie na jej kondycję finansową.
Ryzyko papierów wartościowych
Znacząca część ryzyka inwestycyjnego jest związana z papierami wartościowymi emitenta. Na ryzyko to może oddziaływać wiele, częstokroć nieprzewidywalnych, czynników. Oto najważniejsze z nich:1. Nieprzydzielenie akcji lub niedojście emisji do skutku. W takiej sytuacji inwestor ponosi stratę spowodowaną zamrożeniem środków a także nie wykorzystaniem innych okazji inwestycyjnych. Strata może być szczególnie dotkliwa, jeżeli na zakup akcji inwestor zaciągnął kredyt.
2. Podaż akcji na pierwszym publicznym notowaniu . Duża podaż akcji na debiucie może skutkować niskim kursem akcji. W efekcie inwestor nabywający akcje na rynku pierwotnym może nie uzyskać zadowalającego zysku lub nawet ponieść stratę, jeżeli zechce akcje sprzedać w tym momencie. Sytuacja taka może świadczyć o pogorszeniu się sytuacji gospodarczej spółki.
3. Zmiany kursów . Na kształtowanie się kursów akcji ma wpływ szereg czynników. Są to zjawiska trudno przewidywalne, szczególnie w średniej i długiej perspektywie czasowej. Wiele narzędzi analitycznych w okresach przesileń na rynku finansowym okazuje się zawodnych. Powoduje to duże straty u większości inwestorów, które stają się realnymi po dokonaniu sprzedaży posiadanych akcji.
4. Płynność rynku danego papieru wartościowego. Niska płynność obrotów lub jej brak skutkuje niemożliwością sprzedaży papierów po kursie zbliżonym do rynkowego. Złożenie zlecenia sprzedaży znacznej ilości akcji może skutkować znacznym obniżeniem ich kursu.
5. Możliwość zawieszenia notowań. W przypadku uznania, iż emitent narusza przepisy obowiązujące na GPW lub wymaga tego interes i bezpieczeństwo uczestników obrotu, Zarząd Giełdy lub MTS-Ceto może zawiesić obrót akcjami emitenta na okres do trzech miesięcy. Uniemożliwi to w tym okresie sprzedaż akcji. Niewiadomą pozostanie kurs po wznowieniu notowań.
6. Możliwość wykluczenia akcji z obrotu giełdowego lub z obrotu regulowanego. W uzasadnionym przypadku Zarząd Giełdy lub MTS-Cetomoże wykluczyć papiery wartościowe z obrotu na rynku regulowanym.
7. Możliwość przymusowego wykupu. Akcjonariuszowi spółki publicznej, który samodzielnie lub wspólnie z podmiotami od niego zależnymi lub wobec niego dominującymi oraz podmiotami będącymi stronami zawartego z nim porozumienia, osiągnął lub przekroczył 90% ogólnej liczby głosów w tej spółce, przysługuje prawo żądania od pozostałych akcjonariuszy odsprzedaży mu wszystkich posiadanych przez nich akcji. Cena takiego wykupu może być nie satysfakcjonująca dla inwestora.
8. Niedopuszczenie PDA do obrotu giełdowego. Jeżeli w okresie pomiędzy przydzieleniem akcji a zarejestrowaniem podwyższenia kapitału w sądzie prawa do akcji nie będą w obrocie, wówczas inwestor będzie pozbawiony możliwości wcześniejszego zrealizowania zysków lub ograniczenia strat, np. w przypadku nagłego pogorszenia koniunktury na rynku.
Ryzyko inwestycyjne na NewConnect
Inwestowanie na rynku NewConnect jest związane z wyższym ryzykiem, niż na głównym parkiecie Giełdy Papierów Wartościowych. Wynika to z faktu, iż notowane tam spółki posiadają krótką historię i niejednokrotnie nie ugruntowaną sytuację rynkową.Ponadto zakres obowiązków informacyjnych jest znacznie ograniczony, np. brak jest obowiązku składania sprawozdań kwartalnych, a półroczny raport może mieć formę skróconą i nie podlega obowiązkowi przeglądu przez biegłego rewidenta. Wysokim ryzykiem są obarczone inwestycje w spółki będące w stanie upadłości lub likwidacji. które mogą być notowane w alternatywnym systemie obrotu.
Ryzyko obligacji
Z posiadaniem obligacji (A8) są związane następujące czynniki ryzyka:1. Niewypłacalność lub bankructwo emitenta. Odzyskanie pożyczonych środków w takiej sytuacji może być trudne lub niemożliwe. Masa upadłościowa może nie wystarczyć na zaspokojenie wszystkich wierzycieli. W szczególności wysokim ryzykiem są obarczone inwestycje w obligacje nie zabezpieczone.
2. Wzrost rynkowej stopy procentowej. Podwyżki stóp procentowych dokonywane przez bank centralny skutkują spadkiem ceny obligacji, w efekcie pomniejszając przyszłe dochody ze zbycia tych obligacji.
3. Brak możliwości reinwestowania przychodów odsetkowych. Jeżeli na rynku nie będzie możliwości reinwestowania dochodów odsetkowych według co najmniej oczekiwanej stopy zwrotu, wówczas rentowność całej inwestycji będzie niższa niż oczekiwano.
4. Opóźnienia w realizacji wypłat odsetek lub wykupu. Sytuacja taka może być dowodem pogorszenia się sytuacji finansowej emitenta lub jego niesolidności. Opóźnienia w wypłacie odsetek pogarszają rentowność inwestycji, gdyż pozostają one przez okres opóźnienia nie zainwestowane, zatem nie przynoszą dochodów.
5. Inflacja. Jej skutkiem jest obniżenie realnej stopy zwrotu z inwestycji.
6. Brak płynności rynku. Powoduje trudności w zbyciu obligacji po oczekiwanej cenie, co może być przyczyną nie wykorzystania innych, korzystniejszych okazji inwestycyjnych.
7. Zmiany kursów walut obcych. Jeżeli obligacje są denominowane w walucie obcej, wówczas w przypadku umocnienia złotego wartość realna otrzymanych odsetek oraz ceny wykupu lub sprzedaży obligacji ulega obniżeniu.
8. Przedterminowy wykup. W przypadku wykupu przed planowanym terminem inwestycji inwestor może ponieść stratę wynikającą z aktualnej sytuacji rynkowej. W danym momencie może brakować okazji do intratnych inwestycji, wskutek czego okres środki mogą pozostawać nie zainwestowane przez pewien okres.
Aby zmniejszyć ryzyko inwestowania w obligacje, niezbędne jest stałe monitorowanie sytuacji finansowej emitenta. W praktyce jest to bardzo trudne, szczególnie kiedy obligacje nie są notowane na rynku regulowanym. Coraz więcej emitentów obligacji posiada nadany rating. Jest to niezależna i obiektywna ocena ryzyka kredytowego podmiotu zaciągającego dług na rynku. Ocenę ratingową wydają agencje ratingowe. Są to specjalistyczne instytucje, które przeprowadzają jakościową klasyfikację dłużnych papierów wartościowych pod kątem wiarygodności finansowej ich emitentów oraz warunków rynkowych.
Ocena ratingowa jest ważnym elementem uwzględnianym przez inwestorów przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, ponieważ analiza obejmuje szerszy zakres badań, niż tradycyjna analiza finansowa. W rezultacie, odsetki czyli cena, jaką emitent obligacji płaci za pożyczane na rynku pieniądze, zależy od oceny ratingowej. Dla inwestora jest ona miarą ryzyka. Do wiodących agencji ratingowych należą: Moody's, Standard&Poor's oraz Fitch.
Zachowania wobec ryzyka
Każdy inwestor ma inny stosunek do ryzyka i inny poziom jego akceptacji. Uwidacznia się to szczególnie kryzysowych sytuacjach, kiedy na decyzje inwestorów wpływają emocje. Wówczas racjonalne argumenty nie wchodzą w rachubę.Wielu inwestorów ulega panice wyprzedając posiadane walory, gdyż chcą w ten sposób uratować zainwestowany kapitał lub osiągnięty zysk. Wszelkie racjonalne argumenty nie są brane pod uwagę. Poziom akceptacji ryzyka zależy od indywidualnych predyspozycji człowieka, mających źródło w jego osobowości, jak również jego otoczeniu.
Inwestorzy niedoświadczeni w kryzysowych sytuacjach na giełdzie ponoszą największe straty, które sami pogłębiają, sprzedając akcje lub umarzając tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych w trakcie pogłębiającej się korekty. Stąd inwestując na rynku kapitałowym należy ustalić horyzont czasowy inwestycji i bezwzględnie go przestrzegać.
Często psychologiczną barierą może być cena nabycia papierów wartościowych. Ceny papierów wartościowych, przy których w przeszłości były zawierane transakcje kupna o dużym wolumenie obrotów stanowią psychologiczną barierę wsparcia, hamującą spadki kursów. Analogicznie ceny papierów wartościowych, przy których w przeszłości były zawierane transakcje sprzedaży o dużym wolumenie obrotów stanowią psychologiczną barierę oporu hamującą wzrosty kursów.
Jan Mazurek
Źródło:
