Pieniądz w fizycznej, namacalnej postaci będzie z nami jeszcze przez co najmniej kilka dziesięcioleci. Często mówi się o tym, jak plastikowa karta oszukuje nasz mózg, ale stara dobra gotówka też potrafi w zaskakujący sposób wpływać na ludzkie zachowanie.
Psychologiczne sztuczki związane z pieniądzem to jeden z tematów, który w równym stopniu interesuje teoretyków co praktyków. Finansowe iluzje się nie starzeją - chętnie wykorzystują je handlowcy, jak np. „magiczne ceny” z 99-groszową końcówką. Gotówka ma także kilka udokumentowanych właściwości, o których warto wiedzieć – choćby po to, aby sprawdzić czy obserwacje badaczy sprawdzają się w naszym przypadku.
Brudne banknoty wydajemy chętniej
Ludzie mają skłonność do wydawania brudnych, zniszczonych banknotów, a nowe, pachnące świeżością wolą przechowywać „na później”. Do takich wniosków doszli badacze z Uniwersytetów Winnipeg i Guelph. W pięciu eksperymentach naukowcy przekazali grupom badanych gotówkę i poprosili o wykonanie szeregu zakupów. W każdym przypadku brudne banknoty wydawano w pierwszej kolejności.
W opublikowanym w 2012 r. w „Journal of Consumer Research” studium badacze wskazali jednak, że ta zasada nie obowiązuje bezwarunkowo. Gdy pieniądze wydajemy publicznie, np. próbując zaimponować zaproszonym gościom w restauracji, sięgamy raczej po nowe „papierki”.
Większe nominały zostają dłużej w portfelu
W przeprowadzonym w 2009 r. eksperymencie badacze z Uniwersytetu Chicago dowiedli znanej wielu z nas intuicyjnie prawdy – rozmieniając banknot na drobne ułatwiamy sobie rozrzutność. Grupom uczniów przekazano niewielkie kwoty, które mogli wydać lub przeznaczyć na oszczędności. Jedni otrzymali pieniądze w postaci banknotu, inni – ćwierćdolarowych monet.
Okazało się, że 25-centówki „rozchodzą się” znacznie łatwiej. Jednym z możliwych wytłumaczeń efektu nazwanego „efektem denominacji” jest coś w rodzaju księgowania – banknoty przeznaczamy na większe zakupy (ponieważ nam się z nimi kojarzą), a drobniejsze nominały łatwo wydajemy na drobiazgi.
Pomoc w oszczędzaniu?
Z dwóch opisanych ciekawostek można wyciągnąć proste rady dla próbujących oszczędzać. Jeśli chcesz powstrzymać się przed impulsowymi zakupami, noś ze sobą nowe banknoty o większych nominałach. Może to zadziała, a może sprzedawca powie po prostu „przepraszam, ale nie mam wydać”.
Michał Kisiel
Przywoływane badania:Priya Raghubir and Joydeep Srivastava, "Denomination Effect", Journal of Consumer Research, 7 April 2009,http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/599222
Di Muro, Fabrizio and Theodore J. Noseworthy (2013), “Money isn’t Everything but it Helps if it doesn’t Look Used: How the Physical Appearance of Money Influences Spending,” Journal of Consumer Research, 22 (April), 1330 – 42
