Przed banknotami w obrocie funkcjonowały oczywiście monety wykonane ze szlachetnych kruszców, których wartość była dokładnym przełożeniem wartości zawartego w nich złota czy srebra. Ale bilon, niestety, łatwo fałszować.
Nikogo chyba nie zdziwi informacja, że pierwsze banknoty pojawiły się w Chinach. Były one wytwarzane już w II w. p. n. e., w wieku XIII n.e. zaczęli je stosować również Mongołowie, przeżywający właśnie szczyt swojej potęgi. Celowo użyłem słowa 'wytwarzane', bowiem pierwotnie oznaczenia na nich były kaligrafowane ręcznie. Taki pieniądz, wykonany z pergaminu - cienkich skórek jelenich, był materiałem nietrwałym i do naszych czasów nie zachował się żaden egzemplarz.
W IX w. n. e. Chińczycy rozpoczęli drukowanie pieniędzy na większą skalę. Produkowane były na żółtym papierze, przy użyciu czarnego tuszu i ostemplowane czerwonym atramentem pieczęci urzędowej. Był to de facto certyfikat kupiecki - handlarz mógł zdeponować w skarbcu stolicy wybranej prowincji dowolną sumę monet, za którą otrzymywał banknot, po złożeniu którego w innym mieście wypłacano mu określoną sumę. Chińczycy nazwali taki system "pieniędzmi latającymi", bowiem kupiec nie musiał jeździć z gotówką, ale odbierał ją u celu podróży, jakby "przeleciała" za nim. Znane są obecnie dwa egzemplarze takich banknotów: jeden o nominale 1 guan, a drugi 9 guan, o rozmiarze ok. 9 na 6 cali.
Dopiero jednak pod koniec wieku IX pieniądz papierowy wykonany z morwy stał się powszechnym, legalnym środkiem płatniczym akceptowanym na terenie całego cesarstwa chińskiego obok tradycyjnych monet. Oryginalne banknoty nie zachowały się, znamy jednak matryce, na których je drukowano. W XIII wieku, przez krótki czas, Chińczycy produkowali również gotówkę drukowaną na jedwabiu...
Zobacz także
Przez stulecia pieniądze papierowe powstawały wyłącznie w Państwie Środka. Europejczycy dzięki relacjom Marco Polo wiedzieli o dalekowschodnim wynalazku, choć traktowali go z dystansem i lekką ironią. W czym bowiem papier lub pergamin miał być lepszy od złota? Pierwszym przykładem papierowego wyrazu waluty były tekturowe monety bite podczas oblężenia Lejdy przez wojska hiszpańskie w 1574 r.
Pierwsze banknoty w Europie wydrukowano w Szwecji w 1661 r., a wiązało się to z problemami tamtejszego emitenta. Od 1624 roku monety bito tam nie tylko w srebrze, ale i w miedzi. Dogmat nakazywał, aby wartość pieniądza była równa cenie kruszcu, z którego jest wykonany. Po odkryciu olbrzymich złóż miedzi na północy kraju kruszec ten zaczął tanieć, a monety powiększały wielkość i ciężar. Doszło do tego, że bita przez Bank Szwecji 10-talarówka ważyła 20 kilogramów! Monety więc stały się niekiedy płytami o dość niepraktycznych rozmiarach. Bank Szwecji rozpoczął druk biletów uznawanych w całym państwie, będących zamiennikiem wartości kruszcu.
Pierwsze banknoty na terenie Polski wydrukowano w 1794 r. podczas oblężenia Warszawy w trakcie Insurekcji Kościuszkowskiej. Z braku kruszcu rozpoczęto produkcję biletów skarbowych - jak je wtedy określano. Kolejnym powodem, dla którego rozpoczęto druk pieniądza, była potrzeba stworzenia nowego systemu walutowego, umożliwiającego władzy powstańczej finansowanie działań zbrojnych. Dlatego też 8 sierpnia, ówczesny rząd, czyli Rada Najwyższa Narodowa wydał uchwałę, na mocy której postanowiono wyemitować bilety skarbowe na kwotę 60-72 mln złotych. W ustawie przewidywano karę śmierci i konfiskatę majątku za fałszowanie pieniądza... Tydzień wcześniej Rada ogłosiła ustawę "Organizacja Dyrekcji do biletów skarbowych", która regulowała kwestie związane z emisją oraz technologię druku. Powołano siedmiu dyrektorów: trzech finansistów warszawskich m.in. Jerzego Pothsa i czterech przedstawicieli magnaterii, m.in. Antoniego Dzieduszyckiego.
Pierwsze pieniądze papierowe zostały zostały puszczone w obieg 16 sierpnia 1794 roku. Początkowo były to duże nominały od 5 do 1000 złotych, później wyemitowano nominały od 10 groszy do 4 złotych. Pod koniec insurekcji rozwiązano Dyrekcję Biletów Skarbowych i powołano Inspekcję Biletów Skarbowych, zarządzaną przez fachowców. Pieniądz papierowy nie przyjął się w powstańczej Polsce. Wobec nieufności obywateli, nakład wycofano...
Marcin Dobrowolski
