Najniższy w historii udział gotówki w transakcjach konsumentów, spadek wartości papierowego pieniądza w obiegu – takimi rekordami pochwalił się właśnie bank centralny jednego z krajów. To miejsce, gdzie hasło społeczeństwa bez gotówki jest bardzo bliskie rzeczywistości.
Norweski bank centralny opublikował raport prezentujący rozwój systemu płatniczego w 2024 r. Dokument ten jest wart uwagi z co najmniej jednego powodu – Norwegia od lat należy do ścisłej czołówki krajów, w których dominują płatności bezgotówkowe. Wydawało się jednak, że trend odchodzenia do pieniądza gotówkowego ma swoje naturalne granice. Najnowsze dane zdają się temu przeczyć.
Jeśli przyjrzymy się danym z Norwegii, to widać było do tej pory dwa etapy zmian. Do 2020 r. udział gotówki w płatnościach detalicznych obniżał się. Jeszcze w 2018 r. papierowy pieniądz odpowiadał za 9 proc. transakcji wartościowo i 12 proc. ilościowo.
Po 2020 r. wskaźniki ustabilizowały się na bardzo niskim poziomie. Gotówka przez kilka lat odpowiadała za 2-3 proc. transakcji wartościowo i 3-4 proc. ilościowo. Można było postawić hipotezę, patrząc także na dane z innych mocno bezgotówkowych gospodarek (jak Szwecja czy Islandia), że wartości te stanowią minima, poniżej których nie da się zejść bez całkowitej, odgórnej rezygnacji z papierowego pieniądza.
Z najnowszych danych Norges Bank, bazujących podobnie jak w poprzednich latach na badaniach zachowań płatniczych gospodarstw domowych, wyłania się jednak inny obraz. Udział gotówki po kilkuletniej przerwie ponownie zmalał, osiągając historyczne minima. Pieniądz w tej postaci odpowiada za zaledwie 1 proc. wartości i 2 proc. liczby płatności.
Twarde wskaźniki pokazują ten sam trend
Na spadek znaczenia gotówki w Norwegii wskazują nie tylko dane z badań na próbce gospodarstw domowych. Do rekordowo niskich poziomów spadły w 2024 r.:
- Udział gotówki w agregacie M1 (mierzącym podaż pieniądza tzw. transakcyjnego, czyli w formie nadającej się bezpośrednio do użycia w płatnościach) – 1,3 proc. (2,7 proc. w 2015 r.).
- Relacja wartości gotówki w obiegu do PKB – 0,9 proc. (1,9 proc. w 2015 r.).
- Wartość gotówki w obiegu poza kasami banków – poniżej 36 mld NOK w listopadzie 2024 r.
- Liczba i wartość wypłat gotówki w bankomatach (12,9 mln operacji w 2024 r. vs 15,7 mln rok wcześniej).
- Liczba i wartość wypłat przypadających na bankomat rocznie (1129 bankomatów w kraju, co stanowi nowe minimum, obsługuje średnio 11,3 tys. wypłat rocznie, spadek z 13,4 tys. w 2023 r.).
W porównaniach międzynarodowych prezentowanych przez Norges Bank Norwegia mieści się w zupełnie innej lidze niż niektóre z krajów skandynawskich. Przykładowo udział gotówki w M1 jest ponad dwukrotnie wyższy w Danii i ponad czterokrotnie wyższy na Islandii. W strefie euro, dla porównania, sięga 16 proc.
Najbardziej do rekordów dzierżonych przez Norwegię zbliża się Szwecja. Z danych prezentowanych przez Riksbank wynika, że w 2023 r. zaledwie co dziesiąty konsument za swój ostatni zakup w sklepie płacił gotówką.
Kraje skandynawskie nie zamierzają się, mimo obserwowanych trendów, rozstać na razie z gotówką. W Szwecji i Norwegii w zeszłym roku wprowadzono regulacje precyzujące obowiązek akceptowania pieniądza w tej formie. W tym roku natomiast rozpoczęto prace nad wzmocnieniem odporności systemu płatniczego na zakłócenia w dostępie do łączności.
