Normy i certyfikaty
To jedno ze źródeł coraz powszechniejszej certyfikacji i standaryzacji w światowej gospodarce. Innym jest rozwój międzynarodowej wymiany handlowej, która zmusza producentów nie tylko do konkurencji, ale również współpracy umożliwiającej sprzedawanie podobnych produktów na wielu lokalnych rynkach. To głównie z tych powodów włączenie polskiej gospodarki do jednolitego rynku musi zostać poprzedzone dostosowaniem naszych norm dotyczących cech towarów i usług do unijnego aquis communautaire (dorobku prawnego Wspólnoty).Obecnie wspólnotowy System Oceny Zgodności Wyrobów i Systemów Jakości składa się z dwóch podsystemów: dobrowolnego i obowiązkowego. Europejskim systemem certyfikacji dobrowolnej zajmuje się powołana w 1990 r. Europejska Organizacja ds. Badań i Certyfikacji (EOBC). Jego podstawą są:
· normy serii EN 45000, regulujące zasady działania jednostek certyfikujących i laboratoriów badawczych oraz ich akredytacji,
· normy serii EN ISO 9000, opisujące zasady funkcjonowania systemów jakości.
Istnieją również dyrektywy obowiązujące wszystkich producentów, importerów i dystrybutorów towarów wprowadzanych na wspólny rynek, niezależnie od ich pochodzenia.
Dotychczas opublikowano następujące dyrektywy oparte na nowych zasadach:
· 87/404/EWG - proste zbiorniki ciśnieniowe,
· 88/378/EWG - bezpieczeństwo zabawek,
· 89/106/EWG - wyroby budowlane,
· 89/336/EWG - kompatybilność elektromagnetyczna,
· 89/392/EWG - maszyny,
· 89/686/EWG - środki ochrony indywidualnej,
· 90/384/EWG - nieautomatyczne urządzenia wagowe,
· 90/385/EWG - implanty,
· 90/396/EWG - urządzenia spalające paliwa gazowe,
· 91/263/EWG - urządzenia telekomunikacyjne,
· 92/42/EWG - sprawność kotłów grzejnych,
· 93/15/EWG - materiały wybuchowe stosowane dla celów niewojskowych,
· 93/42/EWG - urządzenia medyczne,
· 93/68/EWG - niskie napięcie,
· 94/9/WE - sprzęt i systemy zabezpieczające przeznaczone do stosowania w atmosferach potencjalnie wybuchowych,
· 94/25/WE - łodzie rekreacyjne,
· 95/16/WE - dźwigi.
Dyrektywy dotyczące m.in. używanych maszyn, narzędzi pomiarowych i systemów pakowania są w przygotowaniu. Większość z nich zawiera końcową klauzulę dotyczącą okresu przejściowego. Okres ten, niekiedy nawet 10-letni, upływa między dniem publikacji dyrektywy a datą jej wejścia w życie i egzekwowania stawianych w niej wymogów.
ISO 9000 Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (International Organization for Standarisation, w skrócie: ISO) opublikowała w 1994 roku serię norm odnoszących się do systemów jakości. Najważniejsze trzy z nich to:
ISO 9001:1994 – do stosowania w tych przedsiębiorstwach, które zajmują się projektowaniem, produkcją i serwisem wyrobów (lub też usług),
ISO 9002:1994 – dla tych przedsiębiorców, którzy produkują wyroby i świadczą usługi ale w swoich działaniach nie zajmują się projektowaniem (np. dla producenta przetwarzającego PCV, który kupił gotową technologię, nie zamierza jej zmieniać, ani wprowadzać nowych wyrobów na rynek),
ISO 9003:1994 – norma mająca zastosowanie dla kontroli i badań końcowych,
ISO 9000:2000
Trzy lata temu normy serii ISO 9000 zostały znowelizowane przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną i wydane ponownie jako seria z 2000 roku. Oznacza to, iż dotychczas obowiązujące modele norm (ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003 z roku 1994) zostały przekształcone w jedną normę: ISO 9001:2000. Jest ona odpowiednia dla wszystkich przedsiębiorców bez względu na charakter ich działalności i zawiera wymagania, których spełnienie stanowi podstawę przyznania Certyfikatu ISO 9001.
Obecnie trwa tzw. „okres przejściowy”, podczas trwania którego ważne są wszystkie Certyfikaty jakości – zarówno te odpowiednie dla norm z roku 1994 jak i dla nowej normy – ISO 9001:2000. Okres upłynie 15 grudnia 2003 roku, a wtedy wszystkie firmy posiadające systemy jakości zgodne ze starymi normami będą zmuszone dostosować je do nowej normy. Certyfikaty ISO wydane na zgodność z ISO 9001-3:1994 stracą ważność, a norma ISO 9001:2000 stanie się jedyną obowiązującą normą z zakresu zarządzania jakością i będącą podstawą certyfikacji.
Nowa norma jest bardziej zorientowana na procesy biznesowe, ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb klienta, wymaganie systematycznych pomiarów, analiz i ciągłe doskonalenie organizacji. Norma jest jeszcze większym gwarantem jakości wyrobów i usług tworzonych w ramach istniejącego systemu jakości.
Symbol CE
Symbolem zgodności wyrobu z normami wyznaczonymi w dyrektywach Unii Europejskiej jest znak CE. Znak ten muszą uzyskać wszyscy polscy przedsiębiorcy, którzy chcą eksportować swoje towary do krajów Unii. Na razie mają oni obowiązek stosować się także do systemu polskich norm, a więc ten podwójny system certyfikacji utrudnia działalność gospodarczą.
Celem dostosowania krajowego systemu norm i oceny zgodności wyrobów do standardów wspólnotowych w Polskim Centrum Badań i Certyfikacji powołano Grupę ds. Harmonizacji. Ma ona trudne zadanie. W UE obowiązuje obecnie ponad 6000 norm, a rocznie przybywa ich ok. 1000.
ISO – wymagania
ISO 9000Normy serii ISO 9000 nie są normami technicznymi. Przedsiębiorca nie znajdzie w nich wymagań dotyczących produkowanych wyrobów lub świadczonych usług. Normy serii ISO 9000 określają wymagania organizacyjne jakie powinno spełnić przedsiębiorstwo - takie, aby w dobrze działającej i udokumentowanej organizacji produkować wyroby i świadczyć usługi wysokiej jakości.
Przedsiębiorca otrzymuje Certyfikat ISO nie na konkretny wyrób czy też usługę, ale dla całego przedsiębiorstwa - w wybranym i wskazanym zakresie działania. Korzyści z takiego podejścia są spore. Normy ISO 9000 może wdrożyć każde przedsiębiorstwo i każda organizacja: produkcyjna, usługowa czy też handlowa; nie ma znaczenia czy firma produkuje części do samolotów czy też zabawki dla dzieci – ISO może wdrożyć każdy. Dlatego też, obok przedsiębiorców po Certyfikat ISO sięgają także urzędy, instytucje, szpitale i szkoły. Nie ma znaczenia również wielkość firmy – do wymagań normy ISO mogą dostosować się kilkutysięczne wielo oddziałowe korporacje, małe rodzinne firmy a nawet osoby fizyczne prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą.
W Polsce w początkach lat 90-tych o Certyfikat ISO ubiegały się duże przedsiębiorstwa, obecnie tendencja ta zmienia się na korzyść małych i średnich firm, które w ISO znalazły swoją szansę przetrwania na rynku. W Polsce Certyfikatem ISO 9000 legitymuje się już ponad 3 tysiące przedsiębiorstw, a kolejne tysiące przygotowują się do uzyskania certyfikatu.
ISO 9001
Certyfikat jakości ISO 9001 jest solidną podstawą przewagi konkurencyjnej. Pozwala wyeliminować te działania firmy, które są dla niej niepotrzebne i nieopłacalne, zmniejszyć koszty działania. ISO pomaga uporządkować organizację firmy i ułatwia nadzór nad dokumentacją. Pracownicy firmy w której wdrożony jest system jakości dokładnie wiedzą za co są odpowiedzialni i do kogo mogą się zwrócić w przypadku wystąpienia problemów. Klienci firmy, która ma certyfikat ISO 9001 mają prawo oczekiwać odpowiedzi na złożoną reklamację, skargę, a nawet uwagę. Taki mechanizm poprawia wizerunek firmy w oczach klientów, którzy wiedzą, że jeżeli firma „z ISO” popełniła błąd, to błąd ten zostanie naprawiony i wyjaśniony, a klient nigdy nie będzie pozostawiony bez odpowiedzi.
Ponadto system jakości ułatwia komunikację między kierownictwem, a pracownikami co nie tylko ułatwia obieg informacji ale wpływa także na atmosferę pracy. Skutecznie działający system jakości wymusza jednolitą i powtarzalną jakość wyrobów i usług oraz ciągłe doskonalenie. Podsumowując: wdrożony system zarządzania jakością wg ISO 9001 to dla przedsiębiorstwa renoma w skali międzynarodowej pozwalająca pozyskać nowych klientów, i tym samym gwarantująca rozwój firmy i bardziej stabilną pozycję na rynku.
ISO 14001 –ochrona środowiska
Jest to pierwsza w świecie międzynarodowa norma dotycząca Systemów Zarządzania Środowiskiem (SZŚ). Pomaga firmom zarządzać ich procesami, wyrobami i usługami w taki sposób, aby zapewnić zgodność z polityką środowiskową firmy. Certyfikowany SZŚ pomaga zarządzać zagrożeniami dla środowiska zredukować koszty, poprawić konkurencyjność oraz zminimalizować niekorzystny wpływ na środowisko. Wiele firm dostrzega również wymierne korzyści z informowania o swoich osiągnięciach na tym polu klientom, udziałowcom, załodze i lokalnej społeczności.
HACCP – przemysł spożywczy
Hazard Analysis and Critical Control Piont czyli Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli jest systemem zarządzania mającym na celu identyfikację zagrożeń jakości zdrowotnej żywności oraz ryzyka ich wystąpienia podczas wszystkich etapów produkcji i dystrybucji żywności.Polskie prawodawstwo w zakresie HACCP:
· Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 sierpnia 1996 r. w zakresie ustalania kontroli wewnętrznej produkcji na podstawie systemu krytycznych punktów kontroli HACCP,
· Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2000 r. w zakresie zasad GMP i GHP stanowiących podstawę do wprowadzenia HACCP, określających warunki sanitarno-higieniczne dla producentów środków rolno-spożywczych,
· Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. w zakresie warunków zdrowotnych żywności i żywienia na mocy której system HACCP jest obligatoryjny dla dużych przedsiębiorstw (powyżej 250 pracowników).
Europejskie prawodawstwo w zakresie HACCP:
Dyrektywa Rady 89/397/EWG z 14 czerwca 1989 r. w zakresie: · ochrony zdrowia ludzkiego
· urzędowej kontroli artykułów żywnościowych
· inspekcji, pobierania prób, analiz i dokumentacji
Dyrektywa Rady 93/43/EEC z dnia 10 czerwca 1993 r w zakresie:
· obowiązku stosowania w produkcji zasad HACCP,
· wymogów dotyczących higieny, zakupów, dystrybucji i sprzedaży żywności,
· potwierdzenia, że stosowane są odpowiednie procedury postępowania w standardowych czynnościach podczas prowadzenia przedsiębiorstwa produkcyjnego
OHSAS 18001 – BHP
OHSAS 18001 to Certyfikacja Systemów Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy. System ten umożliwia identyfikację zagrożeń dla bezpieczeństwa pracowników i innych osób w miejscu pracy w celu eliminowania lub kontrolowania tych zagrożeń.
QS 9000 – motoryzacja
Międzynarodowy standard QS 9000 został ustanowiony przez koncerny Chrysler Corporation, Ford Motor Company i General Motors Corporation na bazie normy ISO 9001 z roku 1994 rozszerzonej o wymagania specyficzne dla sektora motoryzacyjnego. Norma ta wprowadza wiele dodatkowych elementów specyficznych w produkcji części samochodowych. Celem QS 9000 jest zmniejszenie ilości audytów i ocen u poddostawców.Standard QS 9000 obejmuje wymagania:
· normy ISO 9001
· wymagania charakterystyczne dla branży motoryzacyjnej
· wymagania Wielkiej Trójki (Chrysler Corporation, Ford Motor Company, General Motors Corporation).
Norma QS 9000 znajduje zastosowanie dla wszystkich dostawców i poddostawców przemysłu motoryzacyjnego (materiałów produkcyjnych, części zamiennych i międzyoperacyjnych, prac wykończeniowych) stając się gwarantem wysokiej jakości. Wymagania QS 9000 są coraz powszechniej adoptowane przez dostawców części dla przemysłu samochodowego na całym świecie, również w Europie.
Podsumowanie
Szybki rozwój technologii, rosnąca krajowa i międzynarodowa konkurencja, wymagania prawne i szybkie zmiany ekonomiczne spowodowały wzrost zapotrzebowania na systemy zarządzania jakością. Coraz więcej firm na całym świecie wykorzystuje systemy zarządzania jakością oparte na serii norm ISO 9000 jako instrumenty służące do sprostania tym wyzwaniom w wyniku poprawy swojej działalności i zwiększenia swoich biznesowych możliwości.W przededniu naszej integracji z Unią Europejską wiele spośród rodzimych firm posiada już dziś odpowiednie certyfikaty i spełnia normy zgodności wedle dyrektyw UE. Jednak ciągle jeszcze odbiegamy w tej kwestii od standardów unijnych. Zwłaszcza małe firmy polskie nie eksportujące swych produktów na rynki zewnętrzne nie posiadają odpowiednich certyfikatów. W związku z tym będzie im trudno sprostać konkurencji z zachodu po otwarciu granic.
Innym problemem jest równoczesne funkcjonowanie norm unijnych z rodzimymi. Przeciętny przedsiębiorca chcąc spełniać jednocześnie wszystkie wymagania napotyka na utrudnienia i dodatkowe koszty uzyskania odpowiednich certyfikatów.
Bartłomiej Stajak
Źródło:
