Koniec kryzysu w Ameryce? Wolne żarty

Od dwóch lat słyszymy, że Stany Zjednoczone "wyszły z kryzysu" i że największa gospodarka świata znów się rozwija. Tylko dlaczego zatrudnienie nie rośnie, realne płace maleją, a co siódmy Amerykanin żywi się na koszt podatnika?

Jak to możliwe, że w jednym z najbogatszych i najbardziej rozwiniętych krajów świata 15% populacji korzysta z dofinansowania żywności? Odsetek populacji dożywianej przez rząd gwałtownie wzrósł po roku 2007. Wcześniej "food stamps" pobierało ok. 20-26 mln Amerykanów. Przy rosnącej populacji USA odsetek "dożywianych" nie przekraczał 10%.

Odsetek Amerykanów pobierających bony żywnościowe. Źródło: dane USDA i U.S. Census Bureau. Opracowanie: Bankier.pl.

Ta recesja jest inna niż poprzednie

Wszystko zmieniło się po roku 2008, gdy Stany Zjednoczone przeżyły najcięższą recesję od 30 lat, często porównywalną wręcz z Wielką Depresją lat 30. XX wieku. Równie głębokie załamanie amerykańska gospodarka przeżyła na początku lat 80., lecz wówczas nie doszło do takiej eksplozji odsetka dożywianych (choć Jerzy Urban w stanie wojennym urządzał zbiórkę śpiworów dla bezdomnych nowojorczyków).

Przyczyną jest nie tylko rozbudowa socjału zafundowana przez administrację Baracka Obamy - z badania Paw Reserach Center wynika, że aż 55% Amerykanów kiedykolwiek korzystało z jakiejś formy wsparcia socjalnego. Winna jest przede wszystkim fatalna sytuacja na rynku pracy. Choć oficjalnie gospodarka Stanów Zjednoczonych rozwija się w tempie 2-3% rocznie, to wzrost ten w znacznej mierze jest iluzją wytworzoną przez biliony dolarów, wyciąganych z kapelusza przez Rezerwę Federalną.

Prawda jest ukryta w liczbach

Dobitnie pokazują to nawet mocno "wygładzane" statystyki rządowego Biura Statystyki Pracy. Przez trzy lata od formalnego ogłoszenia końca recesji w USA przybyło 4,6 mln miejsc pracy w sektorach pozarolniczych (non-farm payrolls). Tyle że w 2008 i 2009 roku amerykańska gospodarka straciła aż 7,9 mln miejsc pracy. I to na ogół dobrze płatnych: w finansach, budownictwie i przemyśle. Postrecesyjne zatrudnienie wzrastało głównie w sektorach oferujących niskie wynagrodzenia.

Sytuacja prezentuje się jeszcze gorzej, jeśli spojrzeć na statystyki zatrudnienia i bezrobocia oparte na badaniach ankietowych - jak to się robi w Europie (BAEL). Mimo redukcji "frontowej" miary bezrobocia (tzw. agregat U-3) poziom zatrudnienia w USA wciąż pozostaje niższy niż przed recesją. Przed kryzysem pracowało 63% Amerykanów w wieku produkcyjnym. Pomimo trwającego "ożywienia" gospodarczego wskaźnik ten od trzech lat utrzymuje się poniżej 59%. Oznacza to, że ponad sto milionów Amerykanów nie ma pracy!

Relacja liczby pracujących do liczby osób w wieku produkcyjnym

Dlatego spadku "urzędowej" stopy bezrobocia (z 10,1% do 7,8%) nie można traktować jako istotnej poprawy kondycji rynku pracy. Potwierdza to szybko malejący udział siły roboczej w populacji w wieku produkcyjnym: z przeszło 67% do 63,6%. Oznacza to, że coraz więcej Amerykanów rezygnuje z poszukiwania pracy, ponieważ od miesięcy nie mogą jej znaleźć. I to w kraju, w którym do niedawna każdy, kto chciał pracować, bez większego problemu był w stanie znaleźć płatne zajęcie.

Bez pracy nie ma dochodów

Brak pracy i brak perspektyw na jej znalezienie prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji. Od dwóch lat realne dochody Amerykanów praktycznie nie rosną - i to nawet licząc według oficjalnej (czytaj: zaniżonej) miary inflacji CPI.

Realne dochody do dyspozycji na osobę
Indeks nastrojów konsumentów opracowywany przez Uniwersytet Michigan. Źródło: Bankier.pl

Nic więc dziwnego, że przy szybko rosnących kosztach życia (prawdziwa inflacja CPI w USA od dekady regularnie przekracza 4%) nastroje amerykańskich gospodarstw domowych utrzymują się na poziomach charakterystycznych raczej dla okresów recesji niż wzrostu gospodarczego.

Korporacyjna Ameryka ma się dobrze

Skoro jest tak źle, to dlaczego indeks S&P500 - główny miernik giełdowej koniunktury w USA - niemalże wyrównał historyczne szczyty z 2000 i 2007 roku? - zapyta optymista. Odpowiedź jest prosta: zyski największych amerykańskich korporacji są obecnie wyższe niż w rekordowym dotąd 2006 roku.

Wielkim firmom prowadzącym interesy w skali globalnej nie przeszkadza słaby wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych. Udział zysków przedsiębiorstw w amerykańskim PKB jest obecnie rekordowo wysoki, a udział płac rekordowo niski.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że z powodu wysokiego bezrobocia korporacje mogą niewiele płacić swoim pracownikom, a ci i tak będą ciężko pracować, obawiając się bezrobocia. Wielkie firmy, mające bezpośredni dostęp do rynku kapitałowego, korzystają też z ekstremalnie taniego kredytu, dzięki czemu maleją ich koszty finansowe i rosną zyski.

Równocześnie sytuacja małego i średniego biznesu jest bardzo zła, co obrazuje indeks NFIB, który w grudniu nieznacznie odbił się od najniższego poziomu od dwóch lat. Wciąż jednak był to jeden z najniższych odczytów w niemal 40-letniej historii tego wskaźnika. Ten miernik optymizmu właścicieli małych firm w USA jest obecnie o 12% niższy niż w roku 1986. W pierwszej kadencji prezydenta Obamy liczba otwieranych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców była o 30% niższa niż za czasów jego trzech poprzedników.

Antykryzysowa polityka podsyca kryzys

Obecne kłopoty Ameryki to nie tylko efekt recesji i pęknięcia bańki na rynku nieruchomości. Największa gospodarka świata boryka się ze strukturalnymi problemami, które z każdym rokiem narastają, zamiast zostać rozwiązane. W mojej ocenie istnieją dwa zasadnicze i powiązane ze sobą przyczyny takiego stanu rzeczy.

Pierwszym są niezrównoważone finanse publiczne USA i pęczniejący dług publiczny. Każdy rok prezydentury Baracka Obamy kończył się z niedoborem w kasie państwa przekraczającym bilion dolarów, a 40% wydatków federalnych finansowano na kredyt. Skutkiem jest galopujący dług publiczny, który w cztery lata przyrósł o 4,1 biliona dolarów. A to nic innego jak odroczone przyszłe podatki, które zduszą wszelki wzrost gospodarczy. Amerykanie mogli się o tym przekonać przy okazji zamieszania w sprawie tzw. klifu fiskalnego. Problemem USA nie jest to, że nagła podwyżka podatków wpędziłaby kraj w recesję, lecz to, że gospodarka ciągnie tylko dzięki pompowaniu w nią biliona dolarów państwowego kredytu rocznie. Na dłuższą metę jest to nie do utrzymania i amerykańscy przedsiębiorcy doskonale to przeczuwają.

Drugim problemem Ameryki jest rozbudowa struktur państwa, a w szczególności aparatu "bezpieczeństwa" oraz programów socjalnych. Rosnące koszty wypłaty emerytur i opieki medycznej nad osobami starszymi w połączeniu z gigantycznymi wydatkami militarnymi prędzej czy później rozsadzą budżet supermocarstwa.

Rosnąca liczba rządowych regulacji w połączeniu z wiszącą nad Ameryką nieuchronną podwyżką podatków tłumi prywatną inicjatywę. Ponadto Biały Dom zniechęca Amerykanów do pracy, oferując im 99-tygodniowe zasiłki dla bezrobotnych i równocześnie opodatkowując ludzi, którzy mogliby tworzyć nowe miejsca pracy.

Kraina wolności popada w ruinę

Ograniczanie wolności osobistej i gospodarczej w Stanach Zjednoczonych w połączeniu z etatystyczną polityką gospodarczą prowadzą do przedłużenia kryzysu gospodarczego. Ameryka potrzebuje nowej fali deregulacji, zrównoważenia budżetu, uproszczenia podatków i znormalizowania polityki pieniężnej (czytaj: gwałtownego podniesienia stóp procentowych).

Należałoby zlikwidować tysiące zbędnych przepisów, dziesiątki niepotrzebnych urzędów i drastycznie ściąć wydatki socjalne oraz wojskowe. Zamknąć powołaną wbrew konstytucji USA Rezerwę Federalną i ponownie oprzeć pieniądz na złocie. Tylko wolny rynek, przedsiębiorczość, mocny pieniądz i rynkowe stopy procentowe mogą zmniejszyć bezrobocie i zapewnić trwały wzrost gospodarczy.

Krzysztof Kolany
Główny analityk Bankier.pl

Źródło: