Zanim osoby oszczędzające pieniądze zdecydują się na ich inwestowanie, powinny odpowiedzieć sobie na dwa pytania: w jakim stopniu rozumieją różne zasady lokowania pieniędzy i jaka jest ich tolerancja na ryzyko finansowe? Dopiero po takim ćwiczeniu intelektualno-psychologicznym mogą przystąpić do lokowania kapitału.
Odpowiedzi na te pytania są ważne, bo każdy z nas ma inne poczucie granic bezpieczeństwa. Dla jednych jest to uprawianie ekstremalnych sportów, dla drugich oglądanie horrorów w domowym zaciszu. Początkujący inwestor musi znać siebie i rynek, po którym zamierza się poruszać. W inwestowaniu istotne jest, by rozumieć, na co się decydujemy: umieć oszacować zyski, policzyć koszty, sprawnie reagować, gdy zdarzy się nam trafić na osobę niekompetentną lub nieuczciwą. Część osób zapomina o tym, że wraz ze wzrostem oczekiwanego zysku wzrasta ryzyko możliwości utraty części lub całości zainwestowanych pieniędzy. Ważne jest również to, by umieć zweryfikować informacje otrzymywane od instytucji finansowych, z którymi współpracujemy, oraz by wiedzieć, jakie instytucje w imieniu państwa dbają o bezpieczeństwo na rynku finansowym.
W 2018 roku, tak jak w kilku poprzednich latach, dochody w Polsce rosły szybciej niż wydatki. Główny Urząd Statystyczny podał, że płace w gospodarce przeciętnie realnie wzrosły o 5,3 proc. w porównaniu z 2017 rokiem. Określenie „przeciętnie” oznacza, że nie wszyscy i nie w takim samym tempie otrzymali podwyżki. Pod koniec III kwartału 2018 roku (ostatnie dane Narodowego Banku Polskiego przedstawione w „Kwartalnych rachunkach finansowych”) Polacy wciąż chętniej trzymali pieniądze w gotówce (193 mld zł) i w depozytach (822 mld zł), niż decydowali się na zakup instrumentów finansowych. Wartość tych ostatnich wynosi 528,5 mld zł, w tym tytułów uczestnictwa funduszy inwestycyjnych – ok. 125 mld zł.
I. Różnica między oszczędzaniem a inwestowaniem
Podstawowa różnica między oszczędzaniem a inwestowaniem polega na tym, że w pierwszym przypadku odkładamy pieniądze w sposób bezpieczny, a w drugim ponosimy ryzyko w celu osiągnięcia wyższej stopy zwrotu. Efektywnie oszczędzamy, gdy lokujemy pieniądze w taki sposób, by nie traciły wartości realnej. Ostrożnie i konserwatywnie traktujemy nasze nadwyżki finansowe.
Głównym celem osoby oszczędzającej jest zachowanie realnej wartości pieniędzy. Jest to możliwe wtedy, gdy stopa wolna od ryzyka przewyższa stopę inflacji. Oznacza to, że tzw. realna stopa procentowa jest dodatnia. Najpowszechniejsze sposoby oszczędzania to odkładanie pieniędzy na kontach oszczędnościowych i lokatach w bankach oraz kupowanie obligacji skarbowych. Osoba, która zaczyna oszczędzanie, powinna pamiętać, że oprocentowanie podane jest zawsze w skali roku. Jeśli więc decydujemy się na lokatę trzymiesięczną, to rzeczywiste oprocentowanie po kwartale będzie niższe, niż wynikałoby to z rocznego trzymania pieniędzy na lokacie.
Gdy zaś przyjrzymy się pięciu detalicznym obligacjom skarbowym dostępnym w lutym 2019 roku (istnieją dwa dodatkowe typy papierów skarbowych przeznaczone dla rodzin otrzymujących świadczenie wychowawcze 500+), to dwie z nich: cztero- i dziesięcioletnie mają zagwarantowane oprocentowanie przewyższające inflację. Ale tylko w przypadku obligacji dziesięcioletnich oprocentowanie (liczone co roku) podwyższa wysokość obligacji. W przypadku czterolatek jest wypłacane na konto osoby oszczędzającej. Ta różnica jest ważna, bo w przypadku obligacji czteroletnich musimy odpowiednio reinwestować otrzymane odsetki.
Aktywne pomnażanie oszczędności to właśnie ich inwestowanie. Ważny jest zysk, ale też znajomość mechanizmów inwestowania oraz wiedza o tym, ile ryzyka inwestycyjnego jesteśmy w stanie znieść. Może się bowiem okazać, że w jakimś momencie zamiast zyskać – stracimy.
II. Moment finansowy, w którym zaczynamy inwestycję
Ekonomiści wskazują różne kwoty oszczędności, przy których można zacząć myśleć o dodatkowym inwestowaniu pieniędzy. Niektórzy uważają, że zawsze osoba inwestująca powinna mieć możliwość szybkiego skorzystania z części oszczędności stanowiących bufor finansowy na wypadek niespodziewanych zdarzeń (niemożność wykonywania pracy, choroba).
III. Wiedza musi wyprzedzić działanie
Najważniejsze jest, byśmy rozumieli zasady inwestowania, na które się decydujemy. Pamiętajmy, że do tego, byśmy wiedzieli, ile możemy zarobić, musimy policzyć koszty, jakie towarzyszą oszczędzaniu. Przy szacowaniu korzyści i kosztów musimy także pamiętać o ogólnych zasadach podatkowych, w tym 19-proc. podatku od dochodów kapitałowych.
Musimy też mieć świadomość ryzyka, jakie niesie dana forma inwestycji. Pamiętajmy, że wraz ze wzrostem oczekiwanej stopy zwrotu rośnie ryzyko. Nie możemy polegać tylko na pojedynczych opiniach osób pracujących w instytucjach finansowych i oferujących jeden produkt inwestycyjny. Początkujący inwestor powinien mieć wiedzę ogólną na temat różnych form inwestycji oraz na temat rynku instytucji finansowych. Dopiero wówczas powinien decydować, czy chce inwestować pieniądze samodzielnie, czy współpracować z instytucjami finansowymi. Istotne jest, by wybrać sposób inwestowania (instrumenty finansowe) efektywny, ale przede wszystkim zrozumiały. Jeśli ktoś uczy się oszczędzać lub inwestować, może skorzystać z gotowych produktów (czyli np. fundusz inwestycyjny dobrany stosownie do wieku inwestora), w tym także z produktów oferowanych w ramach III filara emerytalnego, które są związane z korzyściami podatkowymi.
Jeśli nie rozumiemy, na czym polega dany produkt finansowy: jakie są koszty (czyli opłaty i prowizje, ale też koszty wycofania pieniędzy), ile możemy zarobić i przy jakim ryzyku, to lepiej się na niego nie decydować i wybrać taki, co do którego takich wątpliwości nie mamy.
Każdy z nas ma własny, indywidualny poziom akceptacji ryzyka inwestycyjnego. Sztuka inwestowania polega na sprawnym utrzymywaniu odpowiedniej (m.in. zdywersyfikowanej) struktury portfela po to, by zapewnić sobie jak najwyższy zysk przy akceptowalnym poziomie ryzyka. Jednak warunkiem osiągnięcia sukcesu jest wiedza o tym, jak taką strukturę zbudować (jakie powinny być udziały akcji, obligacji, nieruchomości, inwestycji alternatywnych itd.). Warto również poznać strukturę rynku finansowego w Polsce oraz nabyć umiejętność sprawdzenia wiarygodności instytucji finansowych, którym chcemy powierzyć pieniądze lub z pomocą których chcemy inwestować.
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej.
