Dwie emerytury? To możliwe. Sprawdzamy, kto i kiedy może je otrzymać

Praca za granicą, dodatkowe ubezpieczenie w KRUS-ie, a nawet bycie pracownikiem mundurowym – może pod pewnymi warunkami skutkować możliwością wypłaty dodatkowej emerytury. Sprawdzamy, kiedy i komu będą przysługiwać dwa świadczenia.

Polska jest jednym z najszybciej starzejących się społeczeństw w Europie. Szacunki pokazują, że w 2050 r. już około jedna trzeciej naszego społeczeństwa będzie stanowić osoby w wieku powyżej 65. roku życia. Liczba osób pracujących będzie wtedy znacząco niższa niż tych, którzy jeszcze nie zaczęli pracy i tych, którzy już ją zakończyli.

Dla wielu Polaków nie posiadających własnych oszczędności czas przejścia na  emeryturę może być szokiem. Wysokość pierwszej otrzymywanej emerytury odbiega znacząco od dotychczasowego wynagrodzenia. Jak wynika z danych OECD jest to około 40 % ostatniej pensji. Rozwiązaniem, które może złagodzić skutki przejścia na emeryturę, może być gromadzenie oszczędności lub pobieranie podwójnej emerytury, o co trzeba zadbać wcześniej.

Jak podaje OECD, w Polsce kobiety najczęściej przechodzą na emeryturę w wieku 60 lat, mężczyźni w wieku 62,7 lat. Najczęściej aby nabyć prawo do emerytury, trzeba osiągnąć wiek emerytalny, który jest różny dla kobiet i mężczyzn. 

Powszechny wiek emerytalny a dwie emerytury

Po raz pierwszy został on ustalony ustawą z 1927 r., która zawierała również definicje wczesnego wieku renty starczej. Wówczas świadczenia można było otrzymać już w wieku 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn.  W 1954 roku podniesiono wiek emerytalny i granicą stał się wiek 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn lub odpowiednio o 5 lat mniej dla obu płci pracujących w przemyśle. Na początku lat 80. XX w. zarówno kobiety, jak mężczyźni, mogli otrzymać świadczenie emerytalne w wieku 55 lat. Od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Z reguły prawo do świadczeń można uzyskać po osiągnięciu wieku emerytalnego. Granica wieku inaczej wygląda w przypadku emerytur mundurowych, w niektórych służbach liczy się staż pracy, a nie wiek pracownika, który odchodzi na to świadczenie.

Dwa świadczenia można otrzymać w przypadku:

• nabycia prawa do świadczenia w Polsce i zagranicą
• emerytur dla mundurowych
• emerytur wypłacanych z ZUS oraz KRUS

Przeczytaj także

Rośnie liczba polsko-niemieckich świadczeń wypłacanych przez ZUS

Emerytura polska i  zagraniczna

Pierwszym wariantem pobierania dwóch świadczeń emerytalnych jest możliwość nabycia prawa do emerytury w Polsce i za granicą. Jak mówi adwokat Sonia Konieczniak: „Wraz ze wstąpieniem Polski do UE prostsze stało się zatrudnienie za granicą, co powoduje nabycie praw emerytalnych w innych państwach. Polacy mogą mieć ustalone prawo do emerytury w Polsce i równocześnie w innym kraju. Pojawia się w takim przypadku problem podatkowy - w jakim kraju rozliczyć podatek od emerytury? Zasady rozliczeń podatkowych dla emerytur zagranicznych regulują szczególne przepisy o unikaniu podwójnego opodatkowania”.

Żeby nabyć prawo do świadczenia, zarówno w Polsce, jak i za granicą, trzeba spełnić określone warunki.  W poszczególnych państwach Unii Europejskie i w tych, z którymi Polska zawarła odpowiednie umowy, należy spełnić różne warunki w celu nabycia prawa do dwóch emerytur. Nie ma jednej „wspólnej renty lub emerytury” czy też „renty lub emerytury europejskiej”.

Na przykład w sytuacji, kiedy ktoś pracował zarówno w Polsce, jak i w Niemczech, i spełnił warunki - otrzyma dwie emerytury,  jedną z Niemiec i drugą z Polski. Warunkiem otrzymania świadczenia będzie złożenie odpowiednich wniosków o ich przyznanie.  Do każdej instytucji trzeba się zwrócić oddzielnie o wyliczenie wysokości świadczenia. Prawo do emerytury w Niemczech nabywa się w zależności od roku urodzenia miedzy 65 a 67 rokiem życia. Osoby urodzone przed 1947 rokiem osiągają wiek emerytalny w wieku 65 lat, następnie rok przejścia na emeryturę stopniowo rośnie, a wszyscy urodzeni od 1964 roku osiągają wiek emerytalny dopiero w 67 lat. Do otrzymania emerytury w Niemczech konieczne jest wykazanie się 60-miesięcznym stażem opłacania składek (5 lat). Zgodnie z prawem europejskim, aby udowodnić wymagany okres ubezpieczenia, zlicza się okresy składek w Niemczech i okresy ubezpieczenia w innych państwach członkowskich. Stąd może zdarzyć się sytuacja, że najpierw uzyska się świadczenie w Polsce, a dopiero po czasie w Niemczech z uwagi na wyższy ustawowy wiek emerytalny. W innych państwach będzie podobnie. 

Opodatkowanie emerytury krajowej i zagranicznej

Osoby, które uzyskują emeryturę zagraniczną obok polskiej i mieszkają na terytorium Polski, mają obowiązek podatkowy, który dotyczy całości ich dochodów bez względu na ich źródło. Emerytura i renta stanowią przychód zgodnie  z art. 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 12 ust. 7 ustawy o podatku od osób fizycznych  i podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych. Jeśli chodzi o polskie emerytury, w sytuacji kiedy płatnikiem jest ZUS lub KRUS, to one opłacają zaliczki na podatek dochodowy od wypłacanych rent i emerytur, natomiast w przypadku emerytur i rent z zagranicy do poboru zaliczek na podatek zobowiązane są osoby prawne i ich jednostki organizacyjne (np. bank) dokonujące wypłaty świadczeń.

Jeżeli podatnik otrzymuje jednocześnie zagraniczną i krajową emeryturę lub rentę, ma obowiązek złożyć zeznanie podatkowe (PIT-36) w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym osiągnął dochód z emerytury lub renty o wysokości dochodów podlegających opodatkowaniu zarówno z tytułu świadczeń emerytalnych lub rentowych krajowych, jak i zagranicznych i obliczenia według obowiązującej skali podatkowej podatku należnego od sumy uzyskanych dochodów.

Emerytury dla mundurowych

Kolejnym przykładem pobierania dwóch emerytur są świadczenia wypłacane pracownikom tzw. mundurowym. Co do zasady system emerytalny w Polsce zakłada, że powinno być realizowane jedynie jedno świadczenie z ubezpieczenia społecznego, co wynika z art. art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jednak są sytuacje, kiedy pracownikom mundurowym przysługują dwie emerytury. Jest to między innymi ustawa o emeryturach wojskowych, która rozróżnia sytuację zawodowych żołnierzy, którzy wstąpili do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r., od żołnierzy, którzy zaczęli służbę po dniu 1 stycznia 1999 r.

Nasz ekspert wskazuje, że: „w przypadku żołnierzy zawodowych i policjantów (służb mundurowych) mamy do czynienia z możliwością wypłaty podwójnej emerytury – zarówno cywilnej jak i mundurowej. Takie stanowisko zajął także Sąd Najwyższy. Podkreślił, że w przypadku służb mundurowych mamy do czynienia z wyjątkiem od zasady wypłacania jednego świadczenia, a to z powodu braku możliwości ustalenia wysokości emerytury wojskowej / policyjnej uwzględniając czas pracy jako cywil. W takich przypadkach można pobierać dwie emerytury – wypłacaną przez ZER MSWiA i ZUS.” – zaznacza mecenas Sonia Konieczniak.

Ważne rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2019 r. akt I UK 426/17 sąd podkreślił, że „Nie można jednakże nie zauważyć, że nie wszyscy żołnierze, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., mogą faktycznie zrealizować uprawnienie do wykorzystania +cywilnej+ wysługi emerytalnej. Wystarczy bowiem odpowiednio długa służba i wzrosty emerytury z tytułu szczególnych właściwości służby (art. 15 ust. 2 i 3) lub z tytułu inwalidztwa wojskowego (art. 15 ust. 4), aby – przy spłaszczeniu podstawy wymiaru emerytury wojskowej do maksymalnie 75 proc. (art. 18 ust. 1) -„cywilne” okresy ubezpieczenia w żaden sposób nie zwiększały świadczenia. W takim przypadku emeryt wojskowy, niezależnie od swojej woli, nie ma prawnej możliwości skonsumowania żadnego „cywilnego” okresu ubezpieczenia w wojskowej emeryturze. Podobnie rzecz się ma w przypadku tego rodzaju okresów poprzedzających służbę, krótszych niż rok (art. 15 ust. 1 pkt 2-4). W opisanych uwarunkowaniach emeryt wojskowy pozostaje w sytuacji identycznej jak żołnierz, który rozpoczął służbę po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r. – jego emerytura jest obliczana wyłącznie w oparciu o wojskowy staż emerytalny.”

W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał „za właściwy taki kierunek wykładni art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, z którego wynika, że użyte w ust. 2 tego artykułu sformułowania +emerytura (…) obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu żołnierzy zawodowych+ oznacza odwołanie się do zasad obliczenia emerytury wojskowej określonych w tych przepisach, a więc z uwzględnieniem wyłącznie służby wojskowej, co z kolei uzasadnia prawo do pobierania dwóch emerytur +wypracowanych+ niezależnie od siebie. Zatem o wyjątku od zasady pobierania jednego świadczenia nie decyduje data przyjęcia do służby, ale brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu „cywilnego” stażu emerytalnego. Przy czym ten +brak możliwości+ nie występuje wtedy, gdy emeryt wojskowy nie decyduje się na złożenie wniosku o doliczenie po zwolnieniu ze służby wojskowej okresów składkowych i nieskładkowych, choć mogą one zwiększyć podstawę wymiaru emerytury do 75%. Wspólnym bowiem mianownikiem uzasadniającym prawo do dwóch świadczeń są uwarunkowania wynikające z przepisów prawa niepozwalające na wykorzystanie stażu cywilnego w emeryturze wojskowej, a nie wybór emeryta wojskowego.”

Jak sprawa wygląda w praktyce?

Jednak mimo korzystnego rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego zdarzają się sytuacje, w których ZUS i dyrektorzy Wojskowych Biur Emerytalnych preferują zawieszanie wypłaty drugiego świadczenia. Z rozstrzygnięć sądów powszechnych wynika jednak, że możliwe jest pobieranie dwóch świadczeń emerytalnych z systemu ubezpieczeniowego i zaopatrzeniowego – tak m.in.: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 lipca 2019 r., sygnatura akt sprawy: III AUa 1045/18, Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 23 kwietnia 2020 r. sygnatura akt: III AUa 626/19.

Emerytury ZUS i KRUS

Emeryturę zarówno z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jak i z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, mogą otrzymać osoby, które były ubezpieczone w obu tych miejscach. Żeby otrzymać dwie emerytury, należy spełnić określone warunki.

Sytuacje kiedy możliwe jest przyznanie emerytury z KRUS i ZUS wyjaśnia resort pracy w odpowiedzi interpelację nr 234 w sprawie zbiegu praw do świadczeń emerytalnych z KRUS i ZUS

„Osoby ubezpieczone, urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które w okresie aktywności zawodowej podlegały zarówno ubezpieczeniu społecznemu rolników, jak i powszechnemu systemowi emerytalnemu, mają prawo pobierania jednocześnie świadczeń z obu systemów. Po osiągnięciu wieku emerytalnego osoby te mogą nabyć prawo do emerytury rolniczej, jeżeli podlegały ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu rolników przez okres co najmniej 25 lat, jak również prawo do emerytury powszechnej.

Potwierdza to w swojej wypowiedzi również adwokat Sonia Konieczniak: „Sytuacja rolników zależna jest od daty urodzenia. Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r. są objęte zasadą odrębności systemów ubezpieczeń. Oznacza to, że mogą pobierać dwie emerytury, z ZUS i KRUS, w wysokości zależnej od stażu pracy. Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. mają prawo do wypłaty tylko jednego rodzaju świadczenia, przy czym dolicza się im okresy składkowe z obu tytułów”.

Prawo do pobierania świadczenia emerytalnego zarówno z ZUS, jak i KRUS będzie zatem możliwe, kiedy wnioskodawca urodził się po 31 grudnia 1948 r. oraz w okresie swojej aktywności zawodowej podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, jak i powszechnemu systemowi emerytalnemu. W innych sytuacjach będzie trzeba dokonać wyboru pomiędzy emeryturą wypłacaną przez ZUS lub KRUS. Jednak w każdym przypadku trzeba spełnić przesłanki ustawowe do otrzymania emerytury: osiągnąć odpowiedni wiek i udowodnić posiadanie odpowiednich okresów składkowych.

Źródło: