Spadkodawczyni pozostawiła testament notarialny, w którym do przejęcia całkowitego spadku po sobie (dom jednorodzinny) powołała córkę i zięcia. Do spadkobierców ustawowych należy po zmarłym synu spadkodawczyni także wnuk. Czy wnuk może domagać się swojej części spadku, mimo że nie ma go w testamencie?
Odpowiedź:
W odpowiedzi na zapytanie czy syn zmarłego spadkobiercy może wystąpić o zachowek po spadkodawczyni, która powołała do spadku na mocy testamentu córkę i zięcia, wyjaśniam co następuje: zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Należy zatem w pierwszej kolejności ustalić, jaki byłby w niniejszej sytuacji krąg osób powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy.
Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż spadkodawczyni miała dwoje dzieci-syna i córkę. Syn spadkodawczyni zmarł pozostawiając swojego syna (choć nie wiadomo czy tylko jednego), a wnuka spadkodawczyni. Nie wskazano, czy spadkodawczyni miała również małżonka. Spadkodawczyni w testamencie powołała do całości spadku córkę i zięcia.
Zgodnie z art. 931. § 1 Kodeksu Cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Z punktu widzenia przedmiotowego stanu faktycznego istotny jest § 2 powyższego przepisu, który mówi, że jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
W związku z powyższym, wnuk spadkodawczyni, a syn zmarłego spadkobiercy ustawowego byłyby powołany do dziedziczenia ustawowego. Zakładając, iż spadkodawczyni nie miała męża albo była wdową, w razie dziedziczenia ustawowego cały spadek przypadłby po połowie jej córce oraz synowi. Z uwagi na fakt, iż syn spadkodawczyni zmarł przed otwarciem spadku, połowa spadku przypadłaby jego synowi tj. wnukowi spadkodawczyni (zakładając że nie miał rodzeństwa).
 |
Katarzyna Waś: Jak napisać testament? |
Z uwagi na fakt, iż w niniejszym przypadku mamy do czynienia z dziedziczeniem na podstawie testamentu, osoby pominięte w testamencie w istocie mogą domagać się zachowku. Zgodnie bowiem z dyspozycją z art. 991 § 1 Kodeksu Cywilnego zachowek należy się wnukowi w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym jeżeli jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni, zaś w wysokości połowy udziału w spadku w pozostałych wypadkach.
Skoro więc wnukowi spadkodawczyni przypadałaby ½ udziału w całym spadku, to w istocie przysługuje mu względem spadkobierców testamentowych roszczenie o zachowek tj. roszczenie o zapłatę określonej kwoty pieniężnej, obliczonej m.in. na podstawie art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego.
Jedynie na marginesie należy w tym miejscu podkreślić, iż zachowek należy pomniejszyć o otrzymane przez wnuka od spadkodawczyni zapisy i darowizny, a także darowizny uczynione przez spadkodawczynię wstępnemu uprawnionego tj. zmarłemu synowi spadkodawczyni. Ustalając wysokość należnego zachowku, należałoby zatem uwzględnić, czy nie miały miejsca czynności o jakich mowa powyżej. Nadto inne okoliczności, o jakich wspomina Kodeks cywilny, a które decydują o wysokości należnego zachowku (np. art. 999 Kodeksu cywilnego).
Istotne znaczenie z punktu widzenia praktycznego ma również bez wątpienia dyspozycja art. 1007 § 1 Kodeksu Cywilnego w nowym brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 marca 2011 roku, zgodnie z którym roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
W związku z tym po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu spadkobiercy testamentowi będą mogli w sądzie podnieść zarzut przedawnienia, co zwolni ich od obowiązku zapłaty zachowku na rzecz wnuka. Poprzednio termin przedawnienia był odpowiednio krótszy i wynosił 3 lata.
Wniesienie powództwa o należny zachowek do Sądu przerywa oczywiście bieg terminu przedawnienia.
/ adw. Karol Chabowski
www.cjkancelaria.pl
Podstawa prawna: Kodeks Cywilny ( Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 ze zm.) art. 991-1011.
