BANKIER.PL POMAGACo się dzieje z firmą po śmierci właściciela? Prawniczka wyjaśnia

Przekazanie firmy i majątku kolejnym pokoleniom to jedno z największych wyzwań, przed którymi stają przedsiębiorcy. Jak zabezpieczyć firmę na wypadek swojej śmierci? Jak uniknąć chaosu organizacyjnego i finansowego, a jednocześnie zapewnić rodzinie stabilność? Zawiłości prawne tej trudnej sytuacji wyjaśnia nam Magdalena Łabuda z kancelarii Babiak.

Fundacja rodzinna i zarząd sukcesyjny: narzędzia w planowaniu sukcesji rodzinnego biznesu

W polskim systemie prawnym dostępne są dwa rozwiązania ułatwiające sukcesję biznesu: zarząd sukcesyjny i fundacja rodzinna. Każde z nich ma inną funkcję i zastosowanie – zarząd sukcesyjny to tymczasowe rozwiązanie, które pozwala kontynuować działalność jednoosobowej firmy po śmierci właściciela, natomiast fundacja rodzinna to długoterminowe narzędzie służące ochronie majątku rodzinnego i zapewnieniu jego płynnego przekazania przyszłym pokoleniom.

Oba instrumenty mają na celu zapewnienie ciągłości działania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela, jednak różnią się zakresem i sposobem funkcjonowania.​ Wybór odpowiedniego mechanizmu zależy od wielkości firmy, rodzaju prowadzonej działalności oraz planów dotyczących przyszłości majątku rodzinnego.  

Czym jest zarząd sukcesyjny? 

Zarząd sukcesyjny to forma tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy wpisanego do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Jego celem jest zapewnienie płynności funkcjonowania firmy do czasu uregulowania formalności spadkowych i podjęcia decyzji o dalszych losach przedsiębiorstwa. 

Zarządca sukcesyjny, wyznaczony przez przedsiębiorcę za życia lub powołany po jego śmierci przez uprawnione osoby, przejmuje obowiązki związane z prowadzeniem firmy, takie jak zawieranie umów, zarządzanie pracownikami czy regulowanie zobowiązań podatkowych. Zarząd sukcesyjny może trwać do 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy, z możliwością przedłużenia przez sąd do 5 lat w wyjątkowych przypadkach. Dzięki temu mechanizmowi firma może kontynuować działalność bez zakłóceń, co jest korzystne zarówno dla pracowników, jak i kontrahentów.​

Warto wiedzieć: 
Zarząd sukcesyjny to mechanizm tymczasowy. Nie rozwiązuje problemu sukcesji w długim terminie – po upływie okresu zarządu sukcesyjnego spadkobiercy muszą zdecydować, co dalej z firmą. Co to oznacza w praktyce? Jeśli spadkobiercy chcą dalej prowadzić firmę, nie mogą po prostu „przejąć” JDG – muszą założyć nową działalność.  

Co dzieje się z jednoosobową działalnością gospodarczą po śmierci właściciela? 

Śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą oznacza formalny koniec istnienia firmy, ponieważ NIP i REGON są przypisane wyłącznie do konkretnej osoby fizycznej. W praktyce oznacza to, że bez odpowiednich działań firma natychmiast traci możliwość dalszego funkcjonowania – wygasają umowy z kontrahentami, zatrzymane zostają licencje, a zobowiązania pozostają nierozliczone. Działalność gospodarcza nie podlega dziedziczeniu jako całość, jednak spadkobiercy mogą odziedziczyć jej majątek, co daje im możliwość podjęcia decyzji o przyszłości biznesu.

Aby uniknąć sytuacji, w której firma zostaje sparaliżowana, warto jeszcze za życia ustanowić zarządcę sukcesyjnego, który umożliwi jej tymczasowe działanie do momentu zakończenia postępowania spadkowego. Dzięki temu przedsiębiorstwo może nadal realizować kontrakty, regulować zobowiązania i zapewniać stabilność finansową. W przeciwnym razie spadkobiercy nie będą mogli kontynuować działalności do czasu zakończenia postępowania spadkowego, które może trwać wiele miesięcy, a w niektórych przypadkach nawet lat. Brak zarządcy sukcesyjnego może skutkować nie tylko utratą klientów i partnerów biznesowych, ale również całkowitym upadkiem firmy przed rozstrzygnięciem spraw spadkowych.

Warto wiedzieć:
Aby mieć prawo do powołania zarządcy sukcesyjnego, spadkobierca lub zapisobierca musi najpierw formalnie przyjąć spadek lub zapis windykacyjny. Powołanie zarządcy sukcesyjnego musi nastąpić w ciągu 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy i wymaga aktu notarialnego.

Fundacja rodzinna nie jest klasycznym podmiotem prowadzącym działalność operacyjną – jej głównym celem jest gromadzenie, ochrona i pomnażanie majątku rodzinnego. To rozwiązanie, które zapewnia sukcesję biznesu na wiele pokoleń, eliminując ryzyko jego podziału czy niekontrolowanego przejęcia.

Dzięki fundacji rodzinnej przedsiębiorcy mogą stworzyć stabilne struktury organizacyjne, które umożliwiają kontynuację działalności firmy, nawet jeśli spadkobiercy nie są zainteresowani jej prowadzeniem lub nie posiadają odpowiednich kompetencji. Fundacja nie zastępuje firmy, ale działa jak „skarbiec rodzinny” – zabezpiecza aktywa i pozwala na ich strategiczne zarządzanie. 

Warto wiedzieć:
Każda fundacja rodzinna musi posiadać fundusz założycielski o wartości co najmniej 100 000 zł. Jest to minimalna kwota, którą fundator musi przekazać na początek działalności fundacji, aby mogła ona realizować swoje cele i zarządzać majątkiem zgodnie z jego wolą.

Jakie formy działalności może prowadzić fundacja rodzinna? 

Choć fundacja rodzinna nie jest narzędziem do prowadzenia działalności gospodarczej, może generować dochody poprzez zarządzanie swoim majątkiem.

Działalność dopuszczalna przez ustawę obejmuje między innymi:

• Najem i dzierżawę nieruchomości – fundacja może czerpać stałe dochody z wynajmu posiadanych aktywów,
• Obrót udziałami i akcjami – może posiadać udziały w spółkach i nimi zarządzać,
• Udzielanie pożyczek – spółkom, w których posiada udziały, lub beneficjentom,
• Inwestowanie w instrumenty finansowe, aby pomnażać kapitał.

Warto wiedzieć:
W przeciwieństwie do klasycznego dziedziczenia, fundacja rodzinna działa na podstawie statutu, co pozwala na długoterminowe zarządzanie majątkiem zgodnie z określoną strategią fundatora, bez konieczności jego podziału między spadkobierców.

Fundacja rodzinna nie podlega klasycznym regułom spadkowym, co oznacza, że fundator może samodzielnie określić:

• kto będzie beneficjentem fundacji,
• jakie świadczenia będą wypłacane i na jakich warunkach - fundacja może zapewniać np. utrzymanie, edukację czy leczenie osób wskazanych przez fundatora,
• w jaki sposób majątek będzie zarządzany i pomnażany przez kolejne pokolenia.

Artykuł jest częścią Przewodnika po kwestiach prawnych i finansowych rodziny. Poniżej odnośniki do pozostałych tekstów:

Magdalena Łabuda z Kancelarii Babiak

Źródło: