Z raportu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nt. pomocy publicznej dla przedsiębiorstw w Polsce wynika, że jej poziom w 2023 r. spadł po raz pierwszy od 2018 r. W relacji do PKB też był najniższy od 5 lat. Kto otrzymał największą pomoc, a czyja pomoc była najwartościowsza?
Ogólna wartość pomocy publicznej udzielonej przedsiębiorcom w 2023 roku wyniosła 45,9 mld zł. Stanowiła tym samym 1,35 procent PKB. W porównaniu z 2022 r. wartość pomocy publicznej spadła o 18,86 proc. z 56,62 mld zł. To pierwszy spadek wartości pomocy od 2018 r. i najniższy udział w PKB od tego czasu. W danych nie uwzględniono pomocy kryzysowej, która została wyodrębniona z całości.
Wartość pomocy publicznej z wyłączeniem pomocy de minimis wyniosła 35,7 mld zł, wobec 38 mld zł rok wcześniej i w tym ujęciu stanowiła 1,05 proc. udziału w PKB (wobec 1,24 proc. w 2022 r.). Pomoc de minimis, to stosunkowo niewielka kwota pomocy dla pojedynczego beneficjenta z założenia niezaburzająca konkurencji, której wartość dla jednego podmiotu w okresie trzech kolejnych lat podatkowych nie przekracza 200 tys. euro lub 100 tys. euro w sektorze transportu drogowego towarów.
Datowane na listopad 2024 r. opracowanie „Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom” to coroczna publikacja podsumowująca informacje z bazy danych Systemu Harmonogramowania Rejestracji i Monitorowania Pomocy (SHRIMP). Dotyczy wszelkiej pomocy publicznej udzielonej firmom w ramach dotacji, ulg, umorzeń, rozłożonych na raty zaległości, ale też dopłat z PFRON, poręczeń czy gwarancji udzielanych np. przez BGK.
Przy okazji warto przypomnieć, że Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO), czyli unijny organ kontrolny, w opublikowanym w październiku raporcie podał, że wydatki na pomoc państw w UE wzrosły niemal trzykrotnie – z około 120 mld euro rocznie przed kryzysem związanym z Covid do ponad 320 mld euro rocznie w latach 2020 i 2021 oraz prawie 230 mld euro w 2022 r.
Trybunał przypomniał także, że w UE pomoc państwa dla firm jest co do zasady zakazana, bo może zakłócać konkurencję na rynku wewnętrznym. Komisja Europejska w ostatnich latach trzykrotnie złagodziła zasady pomocy państwa dla przedsiębiorstw: w czasie pandemii Covid-19, po inwazji Rosji na Ukrainę i przy realizacji Zielonego Ładu. Dzisiaj jednak – zdaniem kontrolerów – przestała tę pomoc kontrolować.
Jak wyglądała pomoc publiczna w Polsce?
Wracając do Polski, jak wynika z raportu UOKiK pomocy publicznej w 2023 r. udzielono 44 tys. beneficjentów od 505 podmiotów publicznych. Największą część pomocy stanowiły dotacje i inne bezzwrotne świadczenia jak refundacje i rekompensaty. Wartość tej pomocy wyniosła 29,3 mld zł. i była wyższa o ponad 17,4 proc. rdr. Na drugim miejscu były ulgi podatkowe, gdzie wartość pomocy utrzymała się na niemal niezmienionym poziomie 4,63 mld zł.
„Analizując pomoc udzieloną na przestrzeni kilku ostatnich lat należy zauważyć utrzymywanie się dotacji jako głównej formy udzielanej pomocy oraz przewagę pomocy publicznej udzielanej w tzw. „aktywnych” formach (np. w formie dotacji) nad pomocą udzielaną w tzw. „pasywnych” formach (np. w formie ulgi podatkowej)” – czytamy w raporcie.
| Sposób finansowania pomocy państwa w Polsce w latach 2014-23 | ||
|---|---|---|
| Rok | Bezpośrednie wydatki (głównie dotacje) | Pozostałe formy (głównie uszczuplenia wpływów do budżetu) |
| 2023 | 85,00% | 15,00% |
| 2022 | 69,60% | 30,40% |
| 2021 | 61,00% | 39,00% |
| 2020 | 87,50% | 12,50% |
| 2019 | 86,00% | 14,00% |
| 2018 | 85,60% | 14,40% |
| 2017 | 90,50% | 9,50% |
| 2016 | 85,40% | 14,60% |
| 2015 | 79,10% | 20,90% |
| 2014 | 82,50% | 17,50% |
| Dane UOKiK | ||
Ma to związek z procesem wydatkowania środków z funduszy unijnych i jego cyklicznością wynikającą z 7-letnich perspektyw finansowych. Środki unijne stanowią dochód budżetu państwa są więc wliczane do całkowitej wartości pomocy finansowanej także przez programy pomocowe lub udzielonej jako pomoc indywidualna.
W 2023 roku, tak jak w latach poprzednich, najwięcej udzielono pomocy horyzontalnej (19,7 mld zł), w tym na ochronę środowiska i cele związane z energią (12,7 mld zł), zatrudnienie (3,7 mld zł) i prace B+R oraz innowacyjne (2,5 mld zł). Drugim co do wartości przeznaczeniem była pomoc regionalna (6,01 mld zł). Wartość pomocy, która nie została zakwalifikowana do żadnej z ww. grup przeznaczeń, wyniosła 4,6 mld zł, z czego 71,9 proc. stanowiła rekompensata dla TVP i Polskiego Radia.
Największymi dysponentami pomocy publicznej w 2023 roku była grupa „Pozostałe” czyli spółki Skarbu Państwa, agencje rozwoju, parki technologiczne, stowarzyszenia, fundacje, firmy, które zazwyczaj realizują projekty dofinansowane ze środków unijnych. (19,8 proc.). Dalej organy podatkowe (10,6 proc.), KRRiT (9,3 proc.) i PFRON (9,1 proc.).
Głównym podmiotem udzielającym pomocy były Polskie Sieci Elektroenergetyczne (6,75 mld zł), co było związane z funkcjonowaniem rynku mocy. Dyrektor Centrum Projektów Polska Cyfrowa udzielił pomocy o wartości 2,7 mld zł. Prezes NFOŚiGW przyznał pomoc o wartości 2,41 mld zł, Prezes URE 2,4 mld zł, Minister Aktywów Państwowych 1,7 mld zł, a Prezes ARP 1,6 mld zł. Od Dyrektora NCBiR pochodziło 1,28 mld zł pomocy publicznej.
W 2023 roku odnotowano roczny wzrost wartości pomocy udzielonej mikroprzedsiębiorcom i MŚP z poziomu 6,17 mld zł do 11,1 mld zł ogółem. Mikroprzedsiębiorcy otrzymali 2 mld zł, mali – 3,5 mld zł, a średni 5,51 mld zł. Z kolei o 7,2 mld zł do 24,6 mld zł spadła pomoc dla dużych przedsiębiorstw. Najwięcej dostali na podstawie programów pomocowych takich jak „Rynek mocy” (6,57 mld zł), - „Rekompensata dla sektorów energochłonnych” (1,58 mld zł), „Pomocy dla sektora węglowego” (1,5 mld zł).
Kto otrzymał największą pomoc publiczną?
Największym beneficjentem pomocy publicznej w 2023 r. była Telewizja Polska, dla której wartość pomocy przekroczyła 2,66 mld zł wobec 2,08 mld zł w 2022 r. Z kolei pomoc o wartości ponad 1,89 mld zł otrzymała Spółka Restrukturyzacji Kopalń. Spółki z Grupy PGE w ramach przyznania bezpłatnych praw do emisji gazów oraz z tytułu funkcjonowania na rynku mocy otrzymały w sumie pomoc o wartości 3,3 mld zł.
| Najwięksi beneficjenci pomocy publicznej w 2023 roku | ||
|---|---|---|
| Lp. | Nazwa beneficjenta | Wartość pomocy w mln zł |
| 1. | Telewizja Polska S.A. | 2 663,4 |
| 2. | Spółka Restrukturyzacji Kopalń | 1 894,6 |
| 3. | PGE GiEK | 1 517,5 |
| 4. | PGE | 1 228,0 |
| 5. | Enea Wytwarzanie | 947,6 |
| 6. | Orange Polska | 566,8 |
| 7. | PGE Energia Ciepła | 544,5 |
| 8. | Tauron Wytwarzanie | 437,4 |
| 9. | Nexera | 425,9 |
| 10. | Orlen | 395,8 |
| 11. | Razem dla top10 | 10 621,4 |
| Dane UOKiK | ||
„Analizując dane dotyczące największych beneficjentów pomocy z ostatnich pięciu lat warto zauważyć, że udział udzielonej im pomocy zazwyczaj nie przekraczał połowy całkowitej wartości pomocy publicznej udzielonej w danym roku. W 2019 roku pomoc udzielona dziesięciu największym beneficjentom stanowiła 23 procent całkowitej wartości pomocy, w 2020 roku – 28 procent, w 2021 roku – 49 procent, w 2022 roku – 56 procent, a w 2023 roku – 30 procent. W związku z tym wpływ udzielonej pomocy na konkurencję jest w pewnym stopniu ograniczony” – informuje raport.
Przy warto pamiętać, że ze względu na fakt, iż pomoc publiczna udzielana jest w różnych formach, których kwoty, w aspekcie związanej z nimi korzyści ekonomicznej, nie są ze sobą porównywalne. Stąd konieczne jest przeliczenie ich na równą każdej formie pomocy wartość dotacji, czyli przeliczenie jej na tzw. ekwiwalent dotacji brutto (EDB). Ekwiwalent dotacji brutto wyraża rzeczywistą korzyść ekonomiczną, jaką otrzymał przedsiębiorca w danej formie pomocy.
Suplement pomocy kryzysowej
W 2023 roku udzielano pomocy kryzysowej w związku z agresją Rosji na Ukrainę (pomoc kryzysowa wojenna) oraz ogólnoświatową sytuacją wywołana wirusem Sars-CoV-2 (pomoc kryzysowa covidowa). Wartość pomocy kryzysowej udzielonej w latach 2021-2023 wyniosła 27,8 mld zł, a w samym 2023 roku - 6,32 mld zł. W latach 2021-2023 udzielono w sumie 20,9 mld zł pomocy covidowej, z czego w 2023 roku, było to już tylko 10,2 mln zł.
Jeśli chodzi o pomoc wojenną dla przedsiębiorców, w samym 2023 roku udzielono jej o wartości 6,3 mld zł. W największym stopniu jako pomoc na pokrycie dodatkowych kosztów związanych ze wzrostem cen gazu ziemnego i energii elektrycznej (4,5 mld zł). W grę wchodziła także pomoc na wsparcie płynności przedsiębiorców, która w 2023 r. wyniosła 1,35 mld zł oraz zakwalifikowana jako pomoc na wsparcie gospodarki w kwocie 457 mln zł.
