Polski system emerytalny w ogonie Europy. Co trzeba poprawić?

Polski system emerytalny znów spadł w najnowszym rankingu porównującym inne rozwiązania z blisko 50 krajów świata. Co prawda jesteśmy wyżej od Austrii czy Włoch, ale ustępujemy takim krajom jak choćby Kazachstan, Kolumbia czy kraje arabskie. Prezes polskiego oddziału firmy stojącej za zestawieniem tłumaczy Bankierowi, co można poprawić.

Tegoroczny raport Mercer CFA Institute Global Pension Index 2023 już po raz piętnasty ocenił systemy emerytalne. Tym razem ranking objął 47 krajów, w których mieszka 64% ludzi na świecie. Do zestawienia pierwszy raz dołączono Botswanę, Chorwację i Kazachstan. Jak napisano w raporcie, "po raz pierwszy w historii liczba osób w wieku 65 lat i starszych przewyższyła liczbę dzieci w wieku do pięciu lat".

Polska spadła w rankingu na 29. miejsce z 28. przed rokiem i 27. miejsca przed dwoma laty i 25. zajętego 2020 r. Eksperci Mercera przyznali Polsce 57,6 pkt wobec 57,5 pkt rok wcześniej, co klasyfikuje kraj w grupie państw ocenionych na "C". Średnia dla wszystkich krajów w tym roku wyniosła 63,1 pkt. Polska systematycznie, od 2020 r. osiąga coraz niższe pozycje, mimo wyższej punktacji, ale to też efekt rosnącej liczby krajów objętych badaniem. 

Najlepsi i najgorsi w zestawieniu 

Na pierwszym miejscu w tym roku znalazła się Holandia, która uzyskała 85 pkt., chociaż kraj ten przeprowadza obecnie znaczącą reformę emerytalną. Druga była Islandia z 83,5 pkt., a podium uzupełniła Dania, uzyskując 81,3 pkt. Zresztą te trzy kraje od 2021 r., kiedy w zestawieniu zadebiutowała Islandia, okupują pierwszą trójkę (razem z Izraelem ocena A). Rok i dwa lata temu pierwsza była Islandia, a druga Holandia.

Większość krajów europejskich uwzględnionych w raporcie uzyskała ocenę dobrą. Z raportu wynika, że ​​w Finlandii, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Irlandii, Belgii, Portugalii i Niemczech (ocena B+, B) potrzeba jedynie kilku specyficznych dla każdego kraju ulepszeń systemu.

Z drugiej strony we Francji, Hiszpanii, Włoszech, Polsce, Austrii i Chorwacji (ocena C+, C), występują poważne zagrożenia i niedociągnięcia, którymi należy się zająć jak najszybciej. Na dole rankingu znajdują się Indie, Filipiny i Argentyna, które razem z Turcją i Tajlandią otrzymały ocenę D, co sygnalizuje, że bez usprawnień i wsparcia dalsze funkcjonowanie systemu emerytalnego w tych krajach stoi pod znakiem zapytania.

„Systematycznemu obniżaniu pozycji Polski w rankingu towarzyszy stały, choć niewielki wzrost oceny punktowej. W 2022 roku uzyskaliśmy 57,5 pkt. o 2,3 pkt. więcej niż rok wcześniej, a w tym roku znowu wzrośliśmy, choć jedynie o symboliczne 0,1 pkt do 57,6 pkt. Warto w tym miejscu pamiętać, że z każdym rokiem rośnie także liczba krajów objętych badaniem – często to właśnie ci „nowi” uczestnicy badania, ocenieni po raz pierwszy od razu wyprzedzają Polskę” – komentuje dla Bankiera Krzysztof Nowak, prezes Merecer Polska. 

Jak obliczany jest indeks?

Ogólna wartość indeksu dla każdego systemu stanowi średnią ważoną trzech wskaźników: adekwatności, wypłacalności i integralności, z czego ich udział w ostatecznym wyniku wynosi odpowiednio 40%, 35% i 25%. Pierwszy określa, czy krajowy system emerytalny stwarza warunki do godnego życia na emeryturze. Drugi ocenia, czy system będzie sprawnie funkcjonował w przyszłości. W trzeciej ocenia się, które kraje wprowadziły najlepsze regulacje chroniące uczestników systemu. 

Najniżej ocenione kraje w poszczególnych kategoriach to: Południowa Korea w kategorii adekwatność (39 pkt.), Austria w kategorii wypłacalność w długim terminie (22.6 pkt.) oraz Filipiny pod względem integralności oraz bezpieczeństwa prawnego systemu (25.7 pkt.). W komentarzu dla Bankier.pl Krzysztof Nowak zwrócił uwagę na niską pozycję Austrii. 

"Przypadek Austrii jest bardzo ciekawy. To w końcu jeden z najbogatszych krajów Europy. W tym roku jej ocena to 52,5 pkt. i spadek z 33 na 40 miejsce. Na tak niską ocenę złożyły się: niski poziom świadczeń, niewystarczająca liczba uczestników zakładowych planów emerytalnych (w pełni dobrowolnych) – brak regulacji sektorowych / układów zbiorowych ze stroną społeczną, plus brak zachęt podatkowych i niska aktywność zawodowa osób starszych"- mówi. 

"Co warte odnotowania system emerytalny został oceniony jako najgorszy ze wszystkich 47 objętych badaniem w bardzo ważnej kategorii – wypłacalności. Tu Austria zdobyła jedynie 22,6 pkt na 100 możliwych" - wyjaśnia.

Wskaźniki i ich wagi pozostają niezmienione od czasu publikacji pierwszego indeksu w 2009 roku. Polska znajduje się zestawieniu od 2011 r. 

Co poprawić?

W raporcie z tego roku Polskę wyżej oceniono w przypadku adekwatności (59,8 pkt na 100 możliwych, w zeszłym roku 59,5), natomiast wypłacalność (45,4 pkt) polskiego systemu emerytalnego oraz jego integralność (71,2 pkt) pozostały na tym samym poziomie. 

"Polska najwięcej traci w kategorii wypłacalności. To kryterium o bardzo wysokim znaczeniu wśród trzech analizowanych. A są w nim oceniane m.in. takie elementy jak: czy system emerytalny zbudowany jest w sposób, który gwarantuje wypłacalność świadczeń w długim terminie, czy i w jaki sposób system podatkowy stara się wspierać oszczędności emerytalne, jaka jest wielkość długu publicznego, tempo wzrostu gospodarczego, itd." - tłumaczy Bankierowi Krzysztof Nowak z Mercer Polska.  

Każdego roku w raporcie pojawia się lista rekomendacji dla poszczególnych państw, które według autorów poprawiłyby jego ocenę. Krzysztof Nowak tłumaczy Bankierowi szczegółowo zalecenia dla Polski, wskazując, że aby aspirować do kategorii B, czyli krajów o znacznie lepszych systemach emerytalnych należałoby uzyskać min. 65 pkt., co wymaga istotnych wysiłków i materialnych efektów. 

Zaproponowano więc zwiększenie poziomu składek kapitałowych, by wyższa była wartość aktywów emerytalnych w relacji do PKB, np poprzez podniesienie poziomu partycypacji w pracowniczych planach kapitałowych. Przypomnijmy, że obecnie partycypacja w PPK wynosi 45% - i to ta oficjalna partycypacja, która nie uwzględnia np. pracodawców, u których żaden pracownik nie przystąpił do PPK - wyjaśnia. 

Wskazano też na konieczny wzrost poziomu oszczędności gospodarstw domowych, aktywności zawodowej osób w wieku 55+ na rynku pracy oraz zmiany w dostępie do świadczeń emerytalnych (wyższy oraz równy dla kobiet i mężczyzn wiek emerytalny).

Zadbać samemu o swoją przyszłość 

Spadający współczynnik urodzeń wywiera długoterminową presję na różne gospodarki i systemy emerytalne, niekorzystnie wpływając na wyniki w zakresie wypłacalności w krajach takich jak Włochy i Hiszpania. Kilka systemów azjatyckich, w tym Chiny kontynentalne, Korea, Singapur i Japonia, przeszło w ciągu ostatnich pięciu latach reformy mające na celu poprawę ich wyników – wynika z raportu.

„Konkluzja jest taka, że ​​na całym świecie ludzie muszą zacząć dbać o swoją przyszłość” – powiedział w wywiadzie David Knox, starszy partner w firmie Mercer i główny autor raportu. „Nie możemy już polegać wyłącznie na zabezpieczeniach społecznych ani emeryturach publicznych” - dodał.  

"Coraz częściej to indywidualni uczestnicy systemów emerytalnych odgrywają najważniejszą rolę w procesie kumulowania oszczędności" - stwierdziła z kolei Margaret Franklin CEO CFA Institute w komunikacie prasowym.

Indeks Emerytalny to komercyjny projekt badawczy sponsorowany przez CFA Institute, czyli stowarzyszenie zajmujące się przede wszystkim edukacją w branży usług inwestycyjnych, organizujące popularny program Chartered Financial Analyst (CFA), Monash Centre, będący częścią australijskiego uniwersytetu Monash University w Melbourne oraz Mercer - międzynarodową firmę działającą na rynku ubezpieczeń oraz zarządzania aktywami. 

Źródło: