Miecze japońskie to obiekt pożądania kolekcjonerów militariów na całym świecie.
Składa się na to zarówno niezwykła staranność i precyzja ich wykonania, jak i urzekające piękno, które jest zdolny dostrzec nawet laik.
Tradycja wykonywania mieczy sięga w Japonii VII wieku. Na jej historii największe piętno odcisnęły dwa wydarzenia: pierwszym był oficjalny dekret cesarza Meiji, który w 1868 roku zakazał publicznego noszenia mieczy samurajom, drugim zaś zakończenie II wojny światowej. Po kapitulacji Japonii Amerykanie wprowadzili nie tylko zakaz produkcji mieczy, ale także nakaz konfiskaty już powstałych. Tym samym ogromna liczba mieczy, nieraz o niezwykłej wartości historycznej, została wywieziona poza granice kraju. Zakaz produkcji został uchylony w 1953 roku, przy jednoczesnym zastrzeżeniu, że miecz nigdy już nie będzie bronią. Tym samym tradycja, na szczęście, zdołała się obronić, a miecze z narzędzi zniszczenia przeobraziły się w dzieła sztuki, przywodzące na myśl siłę, piękno i honor.
Jeden z tysiąca
Najważniejszym elementem japońskiego miecza jest głownia. Jej wykuwanie miało niegdyś rytualny, niemal religijny charakter. Pierwsza forma miecza, zwana tachi (zakrzywiony miecz, noszony ostrzem ku dołowi) z czasem ewoluowała w bardziej praktyczną, dostosowaną do warunków walki. Od tego czasu samuraje nosili miecze skierowane ostrzem ku góry: jeden długi, zwany katana (ponad 60,6 cm długości ostrza), i drugi krótki, czyli wakizashi (od 30,3 cm w górę). Miecze o długości ostrza poniżej 30,3 cm zwano tanto. Na urodę miecza składa się zarówno krzywizna głowni, jak i linia hartowania, zwana hamon. Wykończeniem całości są gardy i zakończenia rękojeści.
Kunszt miecznika to przede wszystkim sztuka skuwania. Miecz składa się z tysięcy cienkich warstw, do jego powstania prowadzi cierpliwe skuwanie kawałków żelaza i stali. Obrazy ze stali, utrwalone na powierzchni miecza, stanowią element rozpoznawczy, charakterystyczny dla danej szkoły. Tajniki produkcji są przekazywane przez długie dekady z pokolenia na pokolenie, z czasem przechodząc w legendę. Tę legendę tworzą artyści, tacy jak Gassan Sadaichi.
Skarb narodowy
Gassan Sadaichi wywodził się z rodziny o długich tradycjach w sztuce wytwarzania mieczy. Był spadkobiercą sięgającej XIII wieku tradycji szkoły Gassan. Jego ojciec, Gassan Sadakatsu, jak również dziadek, Gassan Sadakazu, byli mistrzami swojego fachu. Gassan Sadaichi przyjął sobie osobę dziadka za najlepszy wzór i, podobnie jak on, został uhonorowany zaszczytnym tytułem Juyo Mukei Bunkazai, czyli żywy skarb narodowy. Miecze wytwarzane przez mistrzów noszących ten tytuł są unikatowe i trafiają do sprzedaży niezwykle rzadko. Mało kto zdaje sobie sprawę z ich rzeczywistej wartości i znaczenia wielopokoleniowego dziedzictwa, które się za nimi kryje.
Kiedy Gassan Sadaichi otrzymał swój tytuł w 1971 roku, poświęcił się całkowicie inwestowaniu w jakość, a nie ilość. Miecze firmowane przez niego są niezwykle rzadkie i jakość ich wykonania jest nie do podrobienia. Początki działalności mistrza nie były łatwe. Pierwsze jego dzieła powstały w latach 20. XX wieku, był wówczas bardzo młody i dodatkowo zmagał się z presją pozostawania w cieniu wybitnej sztuki ojca i dziadka. Niemniej udało mu się zaprezentować na ekspozycji w Osace. Niestety, niedługo potem wybuchła wojna, a bezpośrednio po jej zakończeniu wytwarzanie mieczy zostało zabronione. Pomimo tych ograniczeń Gassan Sadaichi kontynuował wytwarzanie mieczy najwyższej klasy, które z czasem stały się ważną częścią kulturowego dziedzictwa Japonii i zostały uznane za skarb narodowy.
Z ojca na syna
W 1982 roku Muzeum Sztuki w Bostonie otworzyło wystawę japońskich „żywych skarbów narodowych”. Gassan Sadaichi został zaproszony, wraz z synem Sadatoshim i kilkorgiem studentów (dziś wybitnych artystów, od dawna pracujących na własny rachunek), do udziału w wystawie i do wykonania miecza specjalnie na jej potrzeby. Część prezentacji odbyła się na żywo, na oczach podziwiających gości. Prezentacja miała przybliżyć zainteresowanym sztukę japońskiego wykuwania broni, oczywiście tylko w pewnym zakresie – tajniki szkoły Gassan są w dużej mierze pilnie strzeżonym sekretem, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Wystawę dokumentował niezwykle interesujący i obszerny katalog, prezentujący historię szkoły Gassan, sylwetki jej najbardziej zasłużonych reprezentantów, charakterystykę wyróżniających cech dzieł sygnowanych przez tę szkołę i wreszcie przegląd rodzajów wytwarzanych przez nią mieczy: wakizashi, tachi, katana i tanto. W katalogu można znaleźć zdjęcie katany, nad którą Gassan Sadaichi pracował ponad sześć lat, a także eleganckiego, prostego tachi, które wyszło spod ręki jego syna Sadatoshi. Gassan Sadaichi zmarł w 1995 roku, jego syn jednak jest dziś uważany za jednego z najwybitniejszych żyjących przedstawicieli swojej sztuki i konsekwentnie idzie w ślady ojca, który był dla niego najlepszym wzorem i nauczycielem. Nie trzeba być specjalistą, by swobodnie podziwiać piękno japońskich mieczy. Godzinami można je oglądać, sycąc się każdym szczegółem. To wielka sztuka, którą nie jest łatwo pojąć, ale z pewnością warto się na nią otworzyć – chociażby dla samych unikatowych wrażeń estetycznych.
Karolina Chymkowska-Klimczak
