Zakładamy rachunek maklerski, wpłacamy pieniądze na zakup akcji lub innych instrumentów i już możemy kupować (a później sprzedawać) papiery wartościowe będące w obrocie na giełdzie. W przypadku zakupu np. akcji z naszego rachunku maklerskiego ściągana jest należność pieniężna za kupione walory oraz pojawiają się zapisy o posiadanych akcjach.
A jak „od kuchni” wygląda cały ten proces? I dlaczego właścicielem zakupionych akcji jesteśmy de facto dopiero drugiego dnia roboczego po zakończeniu transakcji? Zatem kupujemy (lub sprzedajemy) akcje i co dalej?
Ale zanim akcje i inne instrumenty trafią do obrotu giełdowego, muszą zostać najpierw zarejestrowane w formie elektronicznej w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. To ta instytucja m.in. sprawuje nadzór nad zgodnością wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych zarejestrowanych w depozycie papierów wartościowych i znajdujących się w obrocie. Innymi słowy, jeśli spółka X wprowadziła do obrotu np. 100 tys. akcji, KDPW każdego dnia zlicza, ile akcji posiada każdy z akcjonariuszy i czy na pewno jest to 100 tys.
Rozliczenie a rozrachunek
Po zawarciu transakcji konieczne jest ustalenie wysokości wynikających z niej zobowiązań stron transakcji oraz sprawdzenie dostępności aktywów (papierów wartościowych i środków pieniężnych) potrzebnych do wypełnienia tych zobowiązań. Proces ten jest określany jako rozliczenie.
Rozliczenie jest wykonywane w izbach rozliczeniowych. Na polskim rynku kapitałowym dla transakcji zawieranych na GPW funkcje izby rozliczeniowej pełni spółka KDPW_CCP.
Na podstawie potwierdzenia zawarcia transakcji otrzymanego z rynku (GPW) izba rozliczeniowa KDPW_CCP oblicza należności i zobowiązania stron w odniesieniu do instrumentów finansowych będących przedmiotem transakcji oraz środków pieniężnych. Następnie sprawdzana jest dostępność papierów wartościowych i środków pieniężnych potrzebnych do realizacji zobowiązań. Jeśli są one dostępne, transakcja jest kierowana do dalszego przetwarzania – rozrachunku.
Ostatnim elementem łańcucha transakcji jest rozrachunek transakcji. Ten dokonywany jest w KDPW. Polega on na przeniesieniu praw z papierów wartościowych poprzez dokonanie zapisu obciążającego konto strony przekazującej te papiery (zbywcy) oraz uznającego konto strony przyjmującej papiery wartościowe (nabywcy), a także realizacji towarzyszących im przepływów pieniężnych.
Celem rozrachunku jest więc realizacja (zamknięcie) transakcji, której przedmiotem są papiery wartościowe, poprzez transfer instrumentów finansowych i środków pieniężnych pomiędzy kontami stron transakcji (czyli między kontami kupującego i sprzedającego).
T+2
W Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, przyjęto cykl rozrachunkowy w standardzie T+2, co w praktyce oznacza, że prawnym właścicielem nabytych papierów wartościowych stajemy się dopiero drugiego dnia roboczego od dnia zawarcia transakcji. I choć zakupione akcje możemy sprzedać od razu, o cyklu T+2 warto pamiętać. Ma on bowiem wpływ na realizację praw inwestorów wynikających z posiadania zapisanych na rachunku papierów wartościowych, jak np. wypłata dywidendy czy udział w walnym zgromadzeniu (WZA).
Oto przykład:
Jeśli spółka X określiła dzień ustalenia prawa do dywidendy na 11 lipca 2024 r., to nie wystarczy kupić akcji 11 lipca czy nawet dzień wcześniej. Zgodnie z przyjętym w polskim prawie cyklem T+2 inwestor – aby uzyskać prawo do dywidendy - musi dokonać zakupu akcji spółki X najpóźniej w dniu 9 lipca 2024 r., czyli dwa dni robocze przed dniem ustalenia prawa do dywidendy.
