Małoletni w Polsce mogą wykonywać prace sezonowe, jednak są to ściśle określone branże i zajęcia. Zatrudnienie nastolatków, którzy ukończyli 16. rok życia, jest obłożone pewnymi ograniczeniami, głównie przez wzgląd na ochronę życia i zdrowia małoletnich.
- Na pewno prace przy sprzedaży alkoholu i papierosów czy przy obsłudze urządzeń mechanicznych to są prace, których co do zasady małoletni wykonywać nie może - mówi Aleksandra Zagajewska z Państwowej Inspekcji Pracy.
Lato to szczyt prac sezonowych, na których chcą zarobić także małoletni mający wolne od szkoły. To popularna forma spędzania wakacji wśród młodych osób, które łączą w ten sposób przyjemne z pożytecznym. Ożywienie na rynku ofert prac wakacyjnych widoczne było już w maju. Jak wynika z zestawienia firmy Personnel Service, wśród najczęściej poszukiwanych zawodów wiele było związanych z turystyką, organizacją imprez, gastronomią, ale też rolnictwem. Pracodawcy najchętniej chcieli zatrudnić m.in. kelnerów, animatorów, pomocników do prac ogrodniczych i rolniczych. Poszukiwali także pracowników do hoteli, małej gastronomii, obsługi festiwali czy sprzedawców. Zatrudnienie małoletniego jest często dla pracodawcy atrakcyjną opcją, ale niesie ona ze sobą pewne ograniczenia, przede wszystkim wiekowe.
Jakie ograniczenia czekają na pracodawców?
- Jeżeli młoda osoba chce sobie dorobić w wakacje, musi mieć skończone 16 lat i może być zatrudniona wyłącznie do prac lekkich, czyli takich, które nie narażają życia czy zdrowia młodocianego, nie wiążą się z pracą w ekstremalnych warunkach z narażeniem na czynniki szkodliwe lub przy urządzeniach mechanicznych - wymienia w rozmowie z agencją informacyjną Newseria Biznes Aleksandra Zagajewska.
Prace, których nie powinien podejmować nastolatek, są związane przede wszystkim z wysiłkiem i wysokimi temperaturami, zatrudnienie nie powinno negatywnie wpłynąć na zdrowie psychiczne i fizyczne małoletniego, a także zagrażać jego życiu. To głównie prace dotyczące obsługi urządzeń mechanicznych, ale także przy sprzedaży używek takich jak alkohol czy papierosy.
Młodsi nastolatkowie, przed ukończeniem 16. roku życia, także mogą podjąć zatrudnienie, ale wyłącznie w określonych branżach: kulturalnej, artystycznej, sportowej i reklamowej. Pracodawca prowadzący działalność w tych obszarach może zlecić wykonanie pracy lub innych zajęć zarobkowych dziecku przed ukończeniem 16. roku życia, jeśli uzyska zgodę rodzica lub opiekuna oraz zezwolenie właściwego inspektora pracy.
- Pracodawca, który zatrudnia młodocianego, musi mieć opracowany wykaz prac lekkich, do których może zatrudnić młodocianego. Wykaz jest opracowywany w uzgodnieniu z lekarzem medycyny pracy i musi być zatwierdzony przez okręgowego inspektora pracy - wyjaśnia ekspertka Państwowej Inspekcji Pracy.
Potrzebne są badania i szkolenie
Małoletni, podobnie jak starsi pracownicy, przed podjęciem pracy muszą być poddani badaniom lekarskim. Potrzebują orzeczenia lekarskiego o tym, że są zdolni do wykonywania danej pracy.
- Małoletni jest pod szczególnym kloszem ochronnym ustawodawcy, w związku z tym na pewno musi być przeszkolony w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, co musi się wiązać z tym, że uzyskuje zaświadczenie o ukończeniu szkolenia - mówi Aleksandra Zagajewska. - Oczywiście musi być zawarta umowa, czy to jest umowa o pracę, czy umowa cywilnoprawna. Umowa o pracę zawsze musi być na piśmie, umowa-zlecenie dla celów dowodowych też powinna być na piśmie. Młodociany, który nie ma jeszcze ukończonych 18 lat, a ma skończone 13, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. I o ile umowę o pracę do wykonywania prac lekkich może podpisać, o tyle zawsze opiekun prawny może zakwestionować zawarcie tej umowy. Natomiast przy umowach cywilnoprawnych zawsze konieczna jest zgoda opiekuna prawnego.
Prawo ogranicza również liczbę godzin, które nastolatek może każdego dnia poświęcić na pracę zarobkową. To 7 godz. na dobę i 35 godzin tygodniowo. Nawet pracując sezonowo, osoba taka ma prawo do urlopu.
- Co jest ważne, młodociany ma zapewniony co najmniej 14-godzinny odpoczynek dobowy, czyli przerwa nocna musi obejmować co najmniej 14 godzin, a także co najmniej 48-godzinny odpoczynek tygodniowy obejmujący niedzielę - tłumaczy ekspertka. - Jeżeli młodociany pracuje w ciągu doby dłużej niż 4,5 godz., oprócz standardowej 15-minutowej przerwy na 8 godz. pracy przysługuje mu dodatkowe pół godziny przerwy.
Młodociany nie może też wykonywać pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej.
Będą zmiany w przepisach o zatrudnianiu pracowników młodocianych
30 września wchodzi w życie nowe rozporządzenie Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
"Czasu na przygotowanie się do nowych wymogów nie pozostało wiele, a stosowanie nowych przepisów przez pracodawców z całą pewnością będzie weryfikowane przez inspektorów PIP" – powiedziała PAP Jurkiewicz.
Przypomniała, że młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy i przepisów wykonawczych jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.
Dodała, że wolno zatrudniać młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową bądź przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowia.
Przypomniała także, że z Kodeksu pracy wynika, że nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.
30 września 2023 r. traci moc rozporządzenie Rady Ministrów 24.08.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Zastąpi je nowa regulacją – rozporządzenie Rady Ministrów z 19 czerwca 2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Podobnie jak rozporządzenie wcześniejsze zawiera ono dwa rodzaje wykazów prac – wykaz prac wzbronionych młodocianym i wykaz zawierający prace, do których można zatrudnić młodocianych w wieku powyżej 16 lat, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego.
"Oznacza to, że prace w drugim wykazie dalej są pracami wzbronionymi – jednak ich wykonywanie dopuszczone jest warunkowo na określonych zasadach" – wyjaśniła Jurkiewicz. Dodała, że dopuszczenie młodocianych do tych prac powinna poprzedzać ocena ryzyka zawodowego.
"Trzeba pamiętać, że ocena ryzyka zawodowego powinna być przeprowadzona każdorazowo przed zmianą miejsca pracy młodocianego lub sposobu wykonywania pracy" – zaznaczyła Jurkiewicz.
Zwróciła uwagę, że stworzenie oceny ryzyka zawodowego nie kończy formalności związanych z bezpieczeństwem pracy pracowników młodocianych.
"Pracodawca musi ustalić wykaz prac wzbronionych, jak również wykaz prac wzbronionych – dozwolonych w ograniczonym zakresie w ramach przygotowania zawodowego oraz podać go do wiadomości pracowników, ale w ustalaniu takiego wykazu obligatoryjnie powinien uczestniczyć lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi" – dodała.
Wynagrodzenie młodocianych pracowników w górę
Zmienia się także wynagrodzenie pracownika młodocianego. Od 1 września 2023 r. wzrośnie o 3 proc. "Tak wynika z rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania, które wejdzie w życie 1 września 2023 r." – wyjaśniła Jurkiewicz.
Przypomniała, że młodocianemu w okresie nauki zawodu przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale.
Od 1 września 2023 r. wskaźnik ten wzrośnie o 3 proc. i będzie wynosił: nie mniej niż 8 proc. – w pierwszym roku nauki lub klasie I branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole; nie mniej niż 9 proc. – w drugim roku nauki lub klasie II branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole; nie mniej niż 10 proc. – w trzecim roku nauki lub klasie III branżowej szkoły I stopnia w przypadku młodocianego realizującego dokształcanie teoretyczne w tej szkole.
Od 1 września 2023 r. wysokość wynagrodzenia pracownika młodocianego będzie ustalana na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w drugim kwartale.
Od 1 września 2023 r. wzrośnie również wynagrodzenie młodocianych odbywających przyuczenie do wykonywania określonej pracy i będzie wynosiło nie mniej niż 7 proc. wynagrodzenia (obecnie 4 proc.).
Jurkiewicz zwróciła uwagę, że w związku z wprowadzanymi zmianami będą możliwe kontrole inspektora Państwowej Inspekcji Pracy.
"Problematyka bezpieczeństwa i higieny pracy młodocianych znajduje się w szczególnej orbicie zainteresowania inspektorów. Zatem przygotowanie się do zmian związanych z zatrudnianiem młodocianych będzie sporym wyzwaniem dla i tak już przeciążonych zmianami w prawie pracy, działów kadr oraz BHP" – podsumowała Jurkiewicz.
Monika Jurkiewicz jest radcą prawnym, specjalistą i praktykiem prawa pracy, ochrony danych osobowych i odpowiedzialności za produkt. Jest członkiem European Employment Lawyers Association.
Newseria/PAP
