Międzynarodowe prawo upadłościowe
Aktualnie Polskę nie łączy żadna umowa międzynarodowa, która bezpośrednio dotyczyłaby postępowania upadłościowego. Polska zawarła natomiast wiele umów międzynarodowych oraz przystąpiła do licznych konwencji wielostronnych, które dotyczą postępowania cywilnego, a w szczególności dotyczących uznania i wykonania zagranicznych orzeczeń sądowych oraz pomocy prawnej i doręczeń. Rozwiązania te jednak z uwagi na istotę postępowania upadłościowego w małym stopniu są przydatne w międzynarodowym postępowaniu upadłościowym. Faktycznie rozwiązania te będzie się stosowało jedynie pomocniczo.W prawie Unii Europejskiej problematyka upadłości międzynarodowej, zwanej również upadłością transgraniczną, jest zasadniczo uregulowana w rozporządzeniu Rady Unii Europejskiej z dnia 29 maja 2000 r. nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego, które weszło w życie w dniu 30 maja 2002 r. Przepisy te będą stosowane bezpośrednio do tych międzynarodowych postępowań upadłościowych, w których upadłość ogłoszono w jednym z państw Unii Europejskiej z wyjątkiem Danii.
W kwestiach nienormowanych w tym rozporządzeniu stosować się będzie prawo polskie. Oprócz rozporządzenia nr 1346/2000 w prawie europejskim problematyka międzynarodowego postępowania upadłościowego uregulowana jest jeszcze w następujących dyrektywach:
- nr 96/26/EC z dnia 19 maja 1998 r. w sprawie ostateczności rozliczeń w systemach płatności oraz systemach rozliczeń papierów wartościowych; nr 2001 /24/EC z dnia 4 kwietnia 2001 r. o reorganizacji i upadłości instytucji kredytowych;
- nr 2001/17/EC z dnia 19 marca 2001 r. o reorganizacji i upadłości przedsiębiorstw ubezpieczeniowych. Wszystkie te dyrektywy zostały już wdrożone w przepisach prawa upadłościowego i naprawczego.
Dlatego też Komisja Handlu Międzynarodowego przy ONZ (UNCITRAL) opracowała w 1997 r, prawo modelowe do spraw upadłości międzynarodowej, które zaleca do przyjęcia swym członkom. Prawo to opiera się na zasadzie, iż ogłoszenie upadłości w jednym państwie jest zasadniczo skuteczne w innych państwach. Ogłoszenie upadłości w innych państwach nie będzie jednak z mocy prawa wywierać skutków prawnych. Skutki te powstaną dopiero z chwilą uznania zagranicznego postępowania upadłościowego przez Sąd Polski.
Po uznaniu zagranicznego postępowania upadłościowego podmiot pełniący w zagranicznym postępowaniu upadłościowym te funkcje, które w naszym postępowaniu upadłościowym albo naprawczym pełni syndyk, nadzorca sądowy czy zarządca, a który nazwany został w prawie upadłościowym i naprawczym zarządcą zagranicznym będzie mógł na terenie Polski dokonywać czynności zgodnie ze swoim prawem upadłościowym. Przyjęte zatem w prawie upadłościowym i naprawczym rozwiązanie prawne opiera się już dziś na założeniach, że ogłoszenie upadłości w Polsce będzie również wywierało skutki za granicą.
Co należy ustalić w zagranicznym postępowaniu upadłościowym?
W zagranicznym postępowaniu upadłościowym istotnym zagadnieniem jest ustalenie, czy zagraniczne postępowanie upadłościowe ma charakter główny czy też uboczny. Rzutuje to na skutki uznania takiego postępowania. Stąd też podział zagranicznych postępowań upadłościowych na postępowania główne i uboczne związany jest z przedmiotem uznawanego postępowania upadłościowego. Jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło w państwie, w którym mieści się główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika (domniemywa się, że tak jest wtedy, gdy upadłość ogłoszono w państwie siedziby lub zamieszkania dłużnika), wówczas mamy do czynienia z głównym zagranicznym postępowaniem upadłościowym. Nie zawsze jednak tak będzie. Jeżeli np. upadłość ogłoszona zostanie wobec oddziału przedsiębiorstwa położonego w jednym państwie, podczas gdy siedziba przedsiębiorstwa (jego zarząd główny), znajduje się na terenie innego państwa, nie zostanie ogłoszona upadłość w całości, ale tylko i wyłącznie w tej części która de facto upadła. Przepisy polskiego prawa upadłościowego dotyczące międzynarodowego postępowania upadłościowego dostosowane są już do takiej możliwości. Jeżeli więc nastąpi ogłoszenie upadłości oddziału położonego w jednym państwie, które mieści się w innym państwie niż oddział główny (centrala), wówczas mamy do czynienia z ubocznym zagranicznym postępowaniem upadłościowym. Do masy upadłości wchodzą wtedy składniki mienia organizacyjnie należące do tej części majątku upadłego przedsiębiorstwa, którego oddział ogłoszony został upadłym.Uczestnikami postępowania w przedmiocie uznania zagranicznego postępowania upadłościowego są: upadły i zarządca zagraniczny. Zasadą prawa upadłościowego jest, że zagraniczne postępowanie upadłościowe podlega uznaniu. Odmowa uznania może nastąpić tylko wtedy, gdy:
- postępowanie zagraniczne, które ma zostać uznane, nie jest zagranicznym postępowaniem upadłościowym;
- sprawa należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
- uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego w Polsce.
Zarządca zagraniczny w postępowaniu upadłościowym
Pojęcie zarządcy zagranicznego dotyczy podmiotów pełniących w zagranicznym postępowaniu upadłościowym funkcje, które w naszym prawie pełni syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca. Zgodnie z przepisem jest to osoba lub podmiot wyznaczony w zagranicznym postępowaniu upadłościowym do zarządzania, reorganizowania lub likwidacji majątku dłużnika. Zarządca zagraniczny może prowadzić postępowanie sądowe i administracyjne w sprawach dotyczących mienia objętego zagranicznym postępowaniem upadłościowym uznanym w Polsce, a także zarządzać majątkiem upadłego oraz dokonać likwidacji tego majątku. Zarówno zarząd, jak i likwidacja majątku podlegają kontroli sądu polskiego.Zarządca powinien pamiętać o złożeniu wniosku do sądu, w który ma toczyć się postępowanie upadłościowe. Do wniosku zarządca zagraniczny winien dołączyć:
- odpis orzeczenia lub decyzji o wszczęciu postępowania upadłościowego i naprawczego i ustanowienia zarządcy;
- zaświadczenie sądu zagranicznego potwierdzające prowadzenie postępowania upadłościowego i wyznaczenie zarządcy;
- uwierzytelnione tłumaczenie na jeżyk polski odpisu orzeczenia o wszczęciu postępowania lub jego prowadzenia.
Jurysdykcja krajowa a przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania upadłościowego
Do wyłącznej jurysdykcji sadów polskich należą sprawy upadłościowe, jeżeli w Rzeczypospolitej Polskiej znajduje się główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika. Polskim sądom przysługuje również jurysdykcja, jeżeli dłużnik prowadzi w Rzeczypospolitej Polskiej działalność gospodarczą albo ma miejsce zamieszkania lub siedzibę lub majątek.Zgodnie z art. 382 ust. l prawa upadłościowego i naprawczego mamy do czynienia wyłącznie z jurysdykcją sądów polskich, gdy w Polsce znajduje się główny ośrodek działalności gospodarczej dłużnika. Oznacza to, że w takich sprawach nie mogą być w Polsce uznawane zagraniczne postępowania upadłościowe. Ważnym jest również fakt, że dla określenia, czy w Polsce dłużnik ma główny ośrodek działalności gospodarczej, decydują kryteria przyjęte przez polski sąd.
W międzynarodowym postępowaniu upadłościowym obowiązuje zasada lex concursus, według której, jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej, należy stosować prawo państwa prowadzącego postępowanie upadłościowe. Sądom polskim przysługuje jurysdykcja, gdy dłużnik prowadzi na terenie Polski działalność gospodarczą, ale nie jest to główny ośrodek jego działalności, albo ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, albo majątek. W sprawach takich sądom polskim przysługuje jednak jurysdykcja krajowa fakultatywna, zwana również jurysdykcją przemienną albo alternatywną. Zgodnie z tą jurysdykcją wszczęcie postępowania upadłościowego w Polsce nie wyklucza możliwości uznania zagranicznego postępowania upadłościowego. Uznanie zagranicznego postępowania upadłościowego będzie mieć wpływ na rodzaj prowadzonego w Polsce postępowania.
Przykład
Posiadam firmę, względem której toczy się postępowanie upadłościowe we Francji. Czy wobec tego mam prawo do podjęcia działalności gospodarczej w Polsce?
Nie. Działalności gospodarczej nie mogą podejmować osoby fizyczne oraz prawne , względem których toczy się postępowanie upadłościowe. Poza tym wniosku o rejestrację działalności gospodarczej zagraniczny przedsiębiorca powinien dołączyć wyciąg o niekaralności, oraz o wszczętych postępowaniach upadłościowych i naprawczych poza terytorium RP i jak również na jej terenie.
Uznanie zagranicznych postępowań upadłościowych
Postępowanie w przedmiocie uznania zagranicznych postępowań upadłościowych prowadzi sąd miejscowo właściwy, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub majątek upadłego. Postępowanie w przedmiocie uznania zagranicznego postępowania upadłościowego wszczyna się na wniosek zagranicznego zarządcy. Nikt inny do składania takiego wniosku nie jest legitymowany przepisami polskiego prawa upadłościowego i naprawczego. Wniosek innego podmiotu, jako osoby nielegitymowanej do wnoszenia o uznanie zagranicznego postępowania upadłościowego, sąd winien oddalić.Wniosek taki powinien odpowiadać wymogom pisma procesowego, a zatem powinien zawierać:
- oznaczenie sądu, do którego jest skierowany;
- oznaczenie składającego wniosek wraz z adresem i oznaczeniem pełnomocnika, a gdyby wnioskodawca nie ustanowił pełnomocnika w Polsce;
- oznaczenie pełnomocnika do doręczeń: imię, nazwisko dłużnika, jego nazwę lub firmę, miejsce zamieszkania lub siedzibę, gdy dłużnikiem jest spółka osobowa lub osoba prawna;
- reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni, a ponadto w przypadku spółki;
- imiona i nazwiska oraz miejsce zamieszkania wspólników odpowiadających za zobowiązania spółki bez ograniczeń;
- oznaczenie miejsca w Polsce, gdzie znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika; wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;
- informację, czy dłużnik jest uczestnikiem systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych.
Niektóre procedury upadłościowe nie przewidują, by do wszczęcia postępowania upadłościowego konieczne było orzeczenie sądu. W niektórych systemach prawnych wszczęcie postępowania upadłościowego dokonuje sam upadły ogłaszając o tym publicznie. W takim wypadku zarządca zagraniczny do wniosku winien dołączyć dokument, z którego wynika, że wszczęto postępowanie.
W przypadku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przed wejściem w życie Prawa upadłościowego i naprawczego, gdy jeszcze nie wydano postanowienia o ogłoszeniu upadłości, rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości następuje już według przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego. Podobnie jest w tych przypadkach, gdzie przed wejściem w życie Prawa upadłościowego i naprawczego złożono podanie o zawarcie układu, a jeszcze nie otwarto postępowania układowego. W sprawach natomiast o pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej wszczętych przed wejściem w życie Prawa upadłościowego i naprawczego stosuje się przepisy Prawa upadłościowego.
Przykład
Towarzystwo leasingowe z Niemiec które jest w upadłości, a mające swoje przedstawicielstwo w Polsce złożyło podanie o otwarcie postępowania układowego, motywując je złą sytuacją gospodarczą w całym kraju, w szczególności zaś znacznym spadkiem zawieranych umów leasingowych, zwiększeniem zaległości leasingobiorców z tytułu nieopłaconych rat leasingowych oraz odmową udzielania kredytów bankowych. Czy Sąd w Polsce może pozytywnie zaopiniować to podanie oraz uznać postępowanie upadłościowe w Niemczech?
Sąd w pierwszej kolejności powinien zająć się uznaniem postępowania upadłościowego wszczętego w Niemczech i jego skutkach na oddziała będący na terenie RP. Ponadto Sąd w sytuacji, kiedy jednocześnie rozstrzyga o otwarciu postępowania układowego oraz ogłoszeniu upadłości nie powinien niejako automatycznie podejmować postanowienia o otwarciu postępowania układowego, gdyż żaden przepis prawa nie wprowadził bezwzględnego priorytetu postępowania układowego nad postępowaniem upadłościowym. A zatem Sąd we właściwym czasie rozpatrzy podanie o otwarcie postępowania układowego.
Zasady współpracy z obcymi sądami oraz zagranicznymi zarządcami
W przepisach o międzynarodowym postępowaniu upadłościowym zawarta jest również regulacja prawna dotycząca współpracy sądów polskich oraz polskich syndyków, nadzorców sądowych i zarządców z sądami zagranicznymi i zarządcami zagranicznymi. Na uwagę zasługuje fakt, że celu usprawnienia tej współpracy przewidziano, iż sąd i sędzia komisarz mają obowiązek bezpośrednio kontaktować z sądem zagranicznym i zarządcą zagranicznym. Natomiast syndyk, nadzorca sądowy i zarządca zobowiązani są kontaktować się za pośrednictwem sędziego komisarza. Po uznaniu zagranicznego postępowania upadłościowego zarządca zagraniczny sporządza spis inwentarza i oszacowanie, które obejmuje wchodzący do masy upadłości majątek upadłego znajdujący się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.Spis inwentarza wraz z oszacowaniem zarządca zagraniczny składa sądowi uznającemu zagraniczne postępowanie w terminie czterech miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia o uznaniu upadłości. O dokonanym spisie i oszacowaniu należy dokonać obwieszczenia. Wnioski o wyłączenie z masy upadłości rozpoznaje sąd uznający zagraniczne postępowanie. Termin do wniesienia takich wniosków wynosi jeden miesiąc od dnia obwieszczenia.
Po sporządzeniu spisu inwentarza i oszacowania zarządca zagraniczny składa sądowi uznającemu postępowanie zagraniczne plan likwidacji majątku położonego w Rzeczypospolitej Polskiej, oraz ogólną informację o przewidywanym sposobie zaspokojenia wierzycieli, w tym również mających miejsce zamieszkania albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Na tej podstawie sąd postanowieniem wyda zarządcy zagranicznemu zezwolenie na likwidację majątku upadłego znajdującego się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Postanowienie to sąd wydaje nie wcześniej niż po upływie terminu, w którym można żądać wyłączenia z masy upadłości. Na postanowienie o odmowie wydania zezwolenia przysługuje zażalenie. Zarządca zagraniczny jest uprawniony do likwidacji tego mienia dopiero po uprawomocnieniu się wyroku oddalającego powództwo o wyłączenie z masy upadłości lub po umorzeniu postępowania w tej sprawie, a gdy powództwa tego nie wniesiono, po upływie terminu, w którym powództwo takie skarżący mógł wnieść.
W celu ustalenia składu masy upadłości, spisu inwentarza i oszacowania, wyłączeń z masy upadłości, zarządu masą mienia znajdującego się w Rzeczypospolitej Polskiej oraz likwidacji masy upadłości, sąd uznający zagraniczne postępowanie upadłościowe może zezwolić na likwidację masy upadłości w inny sposób, jeżeli nie narusza to podstawowych zasad porządku prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2003. Nr 60 poz. 535 ze zm.).
Przemysław Gogojewicz
Źródło:
