Umowa o pracę zobowiązuje obie strony, czyli pracownika i pracodawcę do wypełniania względem siebie określonych obowiązków. Każdej ze stron umowy przysługują też pewne przywileje. Typy umów o pracę są zaś różne. Pracownik powinien dobrze zapoznać się z przepisami dotyczącymi zawierania stosunków pracy, aby uniknąć błędów i nieporozumień.
Podpisując umowę o pracę, zobowiązujemy się do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem. Druga strona umowy, czyli pracodawca, zobowiązuje się zapewnić pracownikowi wynagrodzenie za pracę. Nie można jednak mówić o stosunku pracy, jeśli nie zaistniały określone przesłanki, takie jak podporządkowanie pracownika poleceniom pracodawcy, świadczenie pracy osobiście, wykonywanie pracy za wynagrodzeniem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Istotnym czynnikiem jest również powtarzalność wykonywania pracy i obciążenie pracodawcy ryzykiem prowadzonej działalności i zatrudniania osób.
Rodzaje umów o pracę
Od 2016 roku w Kodeksie pracy wyróżnia się trzy rodzaje umów o pracę: umowę na okres próbny, na czas określony i na czas nieokreślony.
Kodeks pracy wyróżnia też kilka typów umów o pracę. Pierwsza z nich to umowa na okres próbny, która ma na celu sprawdzić kwalifikacje pracownika w praktyce. Pracownik może dzięki niej zapoznać się z warunkami i organizacją pracy w danej firmie. Trzeba jednak pamiętać, że zatrudnienie na jej podstawie nie może trwać dłużej niż 3 miesiące. Drugim typem umowy o pracę, jest umowa na czas określony. Zmiany w zakresie podejmowania tego rodzaju umowy wprowadzono w 2016 roku. W wyniku zmian nie można zawierać dowolnie długie umowy na czas określony. Obecnie taki kontrakt nie może zostać zawarty na dłużej niż 33 miesiące pomiędzy tym samym pracodawcą i pracownikiem. Kolejną zmianą jest limit umów na czas określony - po 2016 roku można zawrzeć maksymalnie 3 takie umowy, w przypadku przekroczenia tego terminu uznaje się, że pracownik jest zatrudniony na czas nieokreślony. Wspomnianego limitu nie stosuje się do umów terminowych, o których mowa poniżej.
Z punktu widzenia pracownika najkorzystniejsza jest jednak umowa na czas nieokreślony, która zapewnia największą ochronę przed zwolnieniem. Można ją wypowiedzieć bez zachowania okresu wypowiedzenia tylko z uzasadnionych przyczyn
Porównaj i wybierz konto osobiste >>>
Co trzeba zawrzeć w umowie o pracę?
Umowę o pracę zawiera się w formie pisemnej. Pracodawca powinien najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy potwierdzić pracownikowi na piśmie warunki pracy. Umowa powinna zawierać takie elementy, jak strony umowy, rodzaj umowy, datę zawarcia, a także warunki pracy i płacy. Warunki pracy to przede wszystkim jej rodzaj, miejsce wykonywania, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia, a także wysokość wynagrodzenia za nią ze wskazaniem jego składników.
Jeśli pracodawca nie potwierdzi na piśmie rodzaju umowy i warunków pracy, to dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracownika i jest zagrożony karą grzywny.
Kolejną kwestią jest zmiana treści takiej umowy. Jeżeli obie strony umowy chcą to zrobić, to mogą podpisać aneks do umowy zawierający uzgodnione przez nie (w drodze porozumienia stron) zmiany warunków oraz termin, od którego zmiany wejdą w życie. Pracodawca może również zmienić warunki zatrudnienia w drodze tzw. wypowiedzenia zmieniającego. Z tej możliwości korzysta się wtedy, gdy tylko pracodawca chce ingerować w treść umowy. Jest to pisemna informacja od pracodawcy, a zmiana następuje po upływie okresu wypowiedzenia, jeśli pracownik wyraża na to zgodę. Pracownik może jednak nie zgodzić się na zmiany do połowy okresu wypowiedzenia, jednak w takiej sytuacji jego umowa rozwiązuje się z upływem okresu wypowiedzenia.
Początki w pracy
Zanim w ogóle pracownik podpisze umowę o pracę, powinien dokładnie zapoznać się z jej treścią. Musi też otrzymać egzemplarz podpisanej umowy. Pracownik musi też przejść wstępne badania lekarskie, potwierdzone orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Koszt takich badań pokrywa pracodawca. Musi on też zadbać o wstępne przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie BHP musi odbywać się w godzinach pracy i również na koszt pracodawcy.
Osoba, która była zarejestrowana jako bezrobotny w powiatowym urzędzie pracy, ma obowiązek zawiadomić tą instytucję o podjęciu pracy w ciągu 7 dni. Jeśli tego nie zrobi, podlega karze grzywny w wysokości od 500 do 5000 zł.
Jakie prawa ma pracownik?
Umowa o pracę zapewnia pracownikowi więcej praw i przywilejów niż umowy cywilnoprawne. Pracownik ma prawo m.in. do corocznego urlopu wypoczynkowego. Wynosi on 20 dni, jeśli staż pracy u wszystkich pracodawców jest krótszy niż 10 lat lub 26 dni, jeśli staż pracy obejmuje co najmniej 10 lat. Istotne przy tym, że do okresu pracy, do którego zależy wymiar urlopu wlicza się okresy nauki (okresów tych się nie sumuje). W zależności od rodzaju szkoły jest to:
- dla osób, które ukończyły zasadniczą lub równorzędną szkołę zawodową – nie więcej niż 3 lata,
- pracownicy, którzy ukończyli średnią szkołę zawodową – nie więcej niż 5 lat,
- ukończyli szkołę zawodową dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych – 5 lat,
- ukończyli średnią szkołę ogólnokształcącą – 4 lata,
- ukończyli szkołę policealną – 6 lat,
- ukończyli szkołę wyższą – 8 lat.
Poza urlopem, pracownikowi przysługuje też prawo do ochrony wynagrodzenia za pracę. Pracodawca powinien najmniej raz w miesiącu wypłacać pracownikowi wynagrodzenie w stałym i ustalonym z góry terminie, ale nie później niż w ciągu pierwszych dziesięciu dni następnego miesiąca. Pracodawca ma też obowiązek udostępnić na żądanie pracownika dokumenty, na podstawie których obliczono kwotę wynagrodzenia. Należy mieć na uwadze to, że wynagrodzenie minimalne jest ustalane co roku w drodze rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej.
| Dni robocze w 2022 roku | ||
|---|---|---|
| Miesiąc | Liczba dni roboczych | Liczba godzin roboczych |
| Styczeń | 19 | 152 |
| Luty | 20 | 160 |
| Marzec | 23 | 184 |
| Kwiecień | 20 | 160 |
| Maj | 21 | 168 |
| Czerwiec | 21 | 168 |
| Lipiec | 21 | 168 |
| Sierpień | 22 | 176 |
| Wrzesień | 22 | 176 |
| Październik | 21 | 168 |
| Listopad | 20 | 160 |
| Grudzień | 21 | 168 |
| Źródło: oprac. własne Bankier.pl | ||
Pracodawca musi też przestrzegać norm czasu pracy w zakresie nie tylko dobowej czy tygodniowej liczby godzin pracy, ale też rocznego limitu godzin nadliczbowych oraz nieprzerwanego odpoczynku dobowego i tygodniowego. Co do zasady czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy (w przypadku okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 4 miesięcy). Zgodnie z Kodeksem pracy, liczba godzin nadliczbowych nie powinna przekroczyć 150 w ciągu roku. W każdej dobie pracownikowi przysługuje też 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku i 35 godzin w pełnym tygodniu.
Otwórz konto osobiste i odbierz premię w gotówce
Rozwiązanie umowy o pracę
Gry pracodawca decyduje się na zwolnienie pracownika, to musi wydać mu świadectwo pracy. Do jego obowiązków należy również rozliczenie się z pracownikiem w zakresie przysługującego mu urlopu wypoczynkowego – powinien mu go udzielić lub wypłacić ekwiwalent pieniężny. Musi też udzielić pracownikowi dni wolnych na poszukiwanie nowej pracy – 2 dni roboczych, jeśli pracownik ma 2-tygodniowy albo miesięczny okres wypowiedzenia lub 3 dni roboczych, przy 3-miesięcznym okresie wypowiedzenia. Jeśli jednak pracownik zwalnia się sam, to nie przysługują mu dni wolne na znalezienie nowego zajęcia.
Okres wypowiedzenia umowy o pracę obejmujący tydzień albo miesiąc (albo ich wielokrotność) kończy się odpowiednio w sobotę albo w ostatnim dniu miesiąca. Umowa może zostać rozwiązana za porozumieniem stron, jeśli pracodawca się na to zgadza. W takiej sytuacji zawiera się z pracodawcą pisemną umowę, która zawiera termin i warunki zakończenia pracy. W każdej sytuacji oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie. W oświadczeniu sporządzonym przez pracodawcę powinno być zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania się do sądu pracy.
Umowy o pracę można wypowiedzieć z zachowaniem obowiązującego okresu wypowiedzenia.
Poduszka finansowa dzięki systematycznemu odkładaniu na koncie oszczędnościowym
Okres wypowiedzenia w przypadku innych typów umów wynosi:
| Typ umowy o pracę | Okres wypowiedzenia |
| Umowa o pracę na okres próbny |
|
| Umowa o pracę na czas określony |
|
| Umowa o pracę na czas nieokreślony |
|
Pracodawca nie może zwolnić pracownika
w czasie urlopu (zarówno wypoczynkowego, jak i bezpłatnego). Zwolnienie
pracownika nie może również nastąpić w czasie usprawiedliwionej nieobecności,
przed upływem okresu, po którym pracodawca może to zrobić bez wypowiedzenia (w
przypadku choroby i nieobecności są to pierwsze 182 dni zwolnienia
lekarskiego).
Przeczytaj także
Kolejną przeszkodą chroniącą przed zwolnieniem, Pracodawca nie może też wypowiedzieć umowy o pracę od dnia złożenia wniosku o urlop wychowawczy aż do dnia zakończenia tego urlopu.
Danuta Rutkowska, rzecznik Państwowej Inspekcji Pracy radzi czego się wystrzegać w przypadku podpisywania umów o pracę
Zdarzają się pracodawcy, którzy chcą zatrudnić „na próbę”, na dzień, dwa, kilka, tydzień, itp. To ewidentne wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Pracodawca, który nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę, ani też nie wypłaca wynagrodzenia za pracę, podlega karze grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł. Prawo pracy nie dopuszcza możliwości nieodpłatnego zatrudniania „na próbę”. Inspekcja pracy gwarantuje anonimowość wszystkim, którzy zgłoszą skargę na pracodawcę. W celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika pracodawca może zawrzeć umowę o pracę na okres próbny, maksymalnie na 3 miesiące. Za każdą pracę, nawet jeśli pracownik przystąpił do jej wykonywania na podstawie ustnej umowy, jeszcze przed jej podpisaniem, przysługuje wynagrodzenie.
Od kandydata na pracownika, pracodawca nie ma prawa żądać innych danych niż: imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, data urodzenia, wykształcenie, przebieg dotychczasowego zatrudnienia. Dotyczy to tylko umowy o pracę. Kandydat na pracownika ma obowiązek przedstawić dane, ale tylko te, gdzie był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Natomiast jeśli wykonywał pracę dorywcza na innych zasadach, nie musi o tym informować. Jeśli ktoś chce podać prywatny nr telefonu komórkowego, to jego decyzja, ale nie ma takiego obowiązku. To samo dotyczy zdjęcia kandydata.
Zmiany w Kodeksie pracy w 2022
Praca zdalna
Praca zdalna, to temat który przez pandemię covid-19 wymaga szczególnego uregulowania. Zmianie mają ulec obecnie obowiązujące przepisy o telepracy, które mają zastąpione zostać regulacjami dotyczącymi pracy zdalnej. Zgodnie z zapowiedziami wiele kwestii dotyczących pracy zdalnej ma być ustalanych indywidualnie między pracownikiem a pracodawcą. Przepisy dotyczące pracy zdalnej mają wejść w życie w drugim kwartale 2022 r.
Dodatkowe dwa dni urlopu w czasie epidemii
Ustawą z dnia z 21 stycznia 2021 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2021.159) rządzący dokonali zmian w ustawie o publicznej służbie krwi z dnia 22 sierpnia 1997 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 1777).
Zmiany w Kodeksie pracy - nowe wykroczenia i kary
Od 1 grudnia 2020 r. został rozszerzony katalog kar i wykroczeń w kodeksie pracy. Pracodawcy, którzy zatrudniają “na czarno” lub zatajają wysokość wynagrodzenia podwładnych i w ten sposób pozwalają osobom uchylającym się od płacenia alimentów nie wywiązywać się ze swoich zobowiązań będą mogli zostać ukarani grzywną wynoszącą do 45 tysięcy złotych.
6 nowych wykroczeń ma pojawić się w Kodeksie pracy już w sierpniu 2022 r.
W Kodeksie pracy w 2022 r. ma dojść do znaczących zmian - o czym piszemy na łamach PIT.pl.
Justyna Niedbał, Ewelina Czechowicz
