W związku z nową formą wsparcia w 2022 roku – znaną jako Rodzinny Kapitał Opiekuńczy – pojawia się sporo wątpliwości i pytań. Kto może złożyć wniosek? Czy świadczenie przysługuje samotnym rodzicom? Komu pieniądze należą się po rozwodzie? Co, gdy rodzic wychowuje dzieci z różnych związków? Wyjaśniamy.
Rodzinny Kapitał Opiekuńczy to świadczenie, które zostało uregulowane w ustawie z dnia 17 listopada 2021 roku (Dz.U. poz. 2270). Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o RKO celem kapitału jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych.
Świadczenie obowiązuje od 1 stycznia 2022 roku, mimo to istnieją możliwości
uzyskania środków w ramach tego programu na dziecko urodzone przed tym
dniem.
Rodzinny Kapitał Opiekuńczy nie jest uzależniony od dochodu rodzinny. Dodatkowo jest zwolniony z podatku – odpowiednie zapisy w tej sprawie wprowadzono do Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych.
12 000 zł na dziecko
Rodzinny Kapitał Opiekuńczy przysługuje w wysokości 500 zł albo 1000 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie. Matka lub ojciec wskazują we wniosku o ustalenie prawa do kapitału miesięczną wysokość, w jakiej ma być wypłacane świadczenie.
Wskazane osoby mogą wnioskować o zmianę wysokości kapitału, z tym że prawo do tej czynności przysługuje tylko raz w okresie otrzymywania świadczenia. Łączna wysokość wypłaconej kwoty nie może być wyższa niż 12 000 zł na dziecko.
Kto może otrzymać świadczenie w ramach RKO?
O Rodzinny Kapitał Opiekuńczy mogą ubiegać się obywatele polscy oraz cudzoziemcy spełniający warunki ustawowe (art. 2 pkt 2 i ust. 2 ustawy o RKO). Od 23 kwietnia 2022 r. wniosek o świadczenie mogą składać osoby z Ukrainy. Dla tych, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi, udostępniony został specjalny wniosek o Rodzinny Kapitał Opiekuńczy w języku ukraińskim (RKO-U).
Prawidłowe złożenie wniosku RKO-U na PUE ZUS pozwoli na automatyczną jego obsługę i skróci czas przyznania świadczenia przez ZUS. Do złożenia wniosku (RKO-U) niezbędny jest polski numer identyfikacyjny PESEL rodzica i dziecka, na które wnioskuje o świadczenie, adres e-mail, polski numer telefonu, a także numer rachunku bankowego w Polsce. Wniosek RKO-U może być złożony wyłącznie elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE) ZUS.
W myśl postanowień art. 4 ust. 1 ustawy świadczenie przysługuje matce albo ojcu (przez których rozumie się także osobę, która przyjęła dziecko na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia) na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie, jeżeli dziecko to wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki lub ojca.
Świadczenie mogą otrzymać także rodzice, których pierwsze dziecko jest już pełnoletnie. 12 000+ przysługuje bez względu na jego wiek.
Kto nie otrzyma RKO?
Zgodnie z treścią art. 6 ustawy o RKO świadczenie nie przysługuje wtedy, kiedy:
- dziecko zostało umieszczone w pieczy zastępczej;
- rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej;
- członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do kapitału, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
RKO dla rodziców samotnych, w związkach nieformalnych i posiadających dzieci z innych związków lub rodziców po rozwodzie i w separacji
O świadczenie może ubiegać się każda rodzina, bez względu na stan cywilny rodziców – zarówno ci w związku małżeńskim, jak pozostający w nieformalnych związkach, a także osoby samotnie wychowujące dzieci.
Świadczenie mogą otrzymać również osoby, które mają dzieci z poprzednich związków. Rodzic, który posiada starsze dziecko z innego związku i nie jest wyłączony z prawa do świadczenia (poprzez odebranie prawa rodzicielskiego), może je wskazać we wniosku jako najstarsze dziecko w rodzinie.
Trzeba pamiętać, że w sytuacji, kiedy każde z partnerów ma dziecko z osobnych związków i nie posiadają oni wspólnego dziecka, nie zyskają prawa do RKO. Np. w sytuacji kiedy wnioskodawca ma syna z poprzedniego małżeństwa w wieku 10 lat, a wnioskodawczyni córkę z poprzedniego małżeństwa w wieku 2 lat, tacy rodzice - pomimo wspólnego wychowywania dwójki dzieci - nie mają prawa do świadczenia.
Z kolei w przypadku dziecka przyjętego na wychowanie, w stosunku do którego osoba, która przyjęła je na wychowanie, wystąpiła do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, kapitał przysługuje tej osobie w kwocie 12 000 zł łącznie, niezależnie od kwoty kapitału pobranej uprzednio na to dziecko przez inną osobę.
Jeśli rodzice są po rozwodzie, kapitał na dane dziecko przysługuje tej osobie, która z dzieckiem zamieszkuje i na której utrzymaniu pozostaje dziecko. W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, każdy z rodziców będzie mógł złożyć wniosek na dziecko, nad którym sprawuje opiekę naprzemienną i w takim przypadku zostanie przyznany mu kapitał w wysokości połowy kwoty przysługującego kapitału.
Kiedy złożyć wniosek o Rodzinny Kapitał Opiekuńczy?
W celu uzyskania środków w ramach RKO należy złożyć wniosek wraz z załącznikami do ZUS-u. Są one składane wyłącznie w postaci elektronicznej. Wypełnia się go poprzez przejście poszczególnych kroków kreatora, a od udzielonych odpowiedzi uzależnione jest, czy pojawi się kolejne pytanie uszczegółowiające wcześniejszą odpowiedź. Pytania kreatora są dostosowywane do indywidualnej sytuacji wnioskodawcy.
Wnioski o RKO można składać od pierwszego dnia miesiąca, w którym dziecko kończy 9 miesięcy, do końca miesiąca, w którym dziecko kończy 13 miesięcy. Wniosek złożony w tym okresie daje możliwość uzyskania świadczenia od 12. miesiąca życia dziecka.
Wniosek złożony po miesiącu, w którym dziecko ukończy 13. miesiąc życia sprawia, że świadczenie będzie pomniejszone o 500 zł za każdy miniony miesiąc, licząc od ukończenia przez dziecko 12. miesiąca.
Decyzja o przyznaniu RKO
Decyzje o przyznaniu świadczenia rodzice otrzymują na profilu PUE ZUS. Można się od niej odwołać się w ciągu 14 dni od doręczenia. Od decyzji prezesa ZUS-u przysługuje również skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego w ciągu 30 dni od jej doręczenia.
Ustalenie prawa do RKO następuje w terminie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami. Wypłata przysługującego kapitału następuje nie wcześniej niż w miesiącu, od którego przysługuje prawo do RKO. ZUS wypłaca RKO w formie bezgotówkowej na wskazany we wniosku numer rachunku bankowego.
