Stosowane w ubezpieczeniach kradzieżowych definicje kradzieży z włamaniem, rozboju czy dewastacji mają swój pierwowzór w prawie karnym. Dokładnie w kodeksie karnym w części obejmującej przestępstwa przeciwko mieniu.
Definicje w nim zawarte opisują, na czym polegają samo zdarzenie oraz sankcje karne dla sprawcy. Ubezpieczyciele przy formułowaniu definicji korzystają jedynie z części opisowej. Dla celów ubezpieczeniowych jest to wystarczające.
Przytoczone poniżej z kodeksu karnego artykuły i definicje z o.w.u. pozwolą szerzej spojrzeć na zdarzenia związane z przestępstwami przeciwko mieniu i odpowiedzialnością ubezpieczycieli.
Kradzież – art. 278. § 1 – Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
§3. W przypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.
Istota czynu polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia. Oznacza to, że dokonuje zaboru, żeby władać rzeczą jak właściciel. Przez pojęcie „zabór” należy rozumieć wyjście cudzej rzeczy ruchomej będącej przedmiotem kradzieży spod władztwa osoby dotychczas nią prawnie władającej i objęcie jej we władanie. Rzecz będąca przedmiotem zaboru tego, kto ją utracił, powinna być w sferze jego władztwa.
Za kradzież uznaje się uzyskanie cudzego programu komputerowego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Kradzież programu komputerowego nie musi łączyć się z pozbawieniem władztwa nad programem. Wystarczające jest to, aby sprawca uzyskał program np. poprzez kopiowanie. Są to programy potocznie zwane jako „piraty” rozprowadzane w nielegalnym handlu. W tym przedmiotem ochrony jest mienie w postaci majątkowych praw autorskich do programu komputerowego.
Nie jest objęta ochroną ubezpieczeniową kradzież energii elektrycznej, co ma miejsce wówczas, gdy sprawca podłącza swoje odbiorniki do cudzej sieci elektrycznej. Poszkodowany ponosi czystą stratę finansową w postaci wyższego rachunku za zużytą energię elektryczną.
Kradzież karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z bankomatu jest ryzykiem ubezpieczalnym. Ubezpieczenie najczęściej jest proponowane przez bank wydający takie karty lub dodatkowo jako opcja przy ubezpieczeniu mieszkania. Zakres odpowiedzialności jest ograniczony kwotowo i może nie pokryć straty finansowej.
W ubezpieczeniach występuje pojęcie kradzieży zwykłej, nie jest objęta ochroną ubezpieczeniową. Dla celów ubezpieczeniowych nie jest wystarczającym warunkiem, aby sprawca zabrał cudzą rzecz w celu przywłaszczenia.
Kradzieżą nie jest zabór rzeczy w celu krótkotrwałego użycia. Z taką sytuacją najczęściej można się spotkać w przypadku pojazdów, gdy celem jest na jakiś czas wejście we władztwo nad pojazdem.
Kradzież z włamaniem – art. 279 § 1. Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli kradzież z włamaniem popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Kradzież z włamaniem zachodzi wówczas, gdy sprawca w celu zaboru cudzej rzeczy usuwa lub niszczy wszelkie zabezpieczenia pomieszczenia, w którym znajduje się mienie.
Z istoty włamania wynika, że jego obiektem może być tylko pomieszczenie zamknięte.
Sprawca musi pokonać przeszkody zabezpieczające mienie, będące celem zaboru.
Jeżeli sprawca nie musiał pokonywać żadnych zabezpieczeń, to nie może być mowy
o kradzieży z włamaniem, tylko o kradzieży.
Rozbój – art. 280. § 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca posługuje się bronia palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
Przestępstwo tego rodzaju polega na kradzieży połączonej z użyciem przemocy wobec osoby, groźby natychmiastowego jej użycia albo doprowadzenia człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Groźbę natychmiastowego użycia należy rozumieć jako zapowiedź użycia przemocy, np. pobicia. Forma wyrażenia groźby jest dowolna.
Innym sposobem działania sprawcy jest doprowadzenie do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Przez nieprzytomność określa się taki stan umysłowy człowieka, w którym pozbawiony jest możliwości zdawania sobie sprawy z tego, co go otacza. Jest pozbawiony świadomości, tj. postrzegania i oceny istniejącej sytuacji. Działania sprawcy polegające na doprowadzeniu do stanu bezbronności oznaczają, iż człowiek działaniem innej osoby zostaje pozbawiony środków i możliwości obrony.
Środek obezwładniający, którym posługuje się sprawca, musi być niebezpieczny i stwarzać zagrożenie dla życia. Nie musi ono łączyć się z jego użyciem, lecz może ograniczyć się do jego okazania.
Sprawca musi obejmować swoją świadomością zarówno cel działania w postaci dokonania kradzieży, jak i sposób działania oraz środki używane do osiągnięcia tego celu.
Kradzież rozbójnicza – art. 281. Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Kradzież rozbójnicza polega na tym, że sprawca używa bezpośrednio po dokonaniu kradzieży przemocy wobec pokrzywdzonego lub grozi mu natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza go do stanu nieprzytomności lub bezbronności w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy. Warunkiem zaistnienia tego rodzaju przestępstwa jest jego bezpośredniość, którą rozumie się jako zachowanie, które wywołuje ciągłość czasową pomiędzy kradzieżą a dalszym działaniem sprawcy.
Wymuszenie rozbójnicze – art. 282. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Wymuszenie rozbójnicze polega na tym, że sprawca działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do rozporządzania mieniem własnym lub cudzym albo zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez zastosowanie przemocy, groźby zamachu na życie albo gwałtownego zamachu na mienie. Zaprzestanie działalności gospodarczej w rozumieniu Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
Sprawca stosuje przemoc, co oznacza stosowanie różnego rodzaju oddziaływania fizycznego skierowanego do osoby fizycznej w taki sposób, aby przełamać jej opór, lub jest to oddziaływanie w odniesieniu do rzeczy. Inne środki, którymi posługuje się sprawca, to groźba zamachu na zdrowie lub życie lub gwałtowny zamach na mienie.
Przez groźbę gwałtownego zamachu na mienie należy rozumieć bezprawny zamach godzący w to mienie za pomocą szybko i intensywnie stosowanej przemocy, mającej spowodować zniszczenie, uszkodzenie mienia albo pozbawienie nad nimi władztwa. Pojęcia – rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze – mimo że brzmią bardzo podobnie, to między tego typu zdarzeniami istnieje zasadnicza różnica. W standardowym ubezpieczeniu kradzieżowym z wymienionych trzech zdarzeń ochroną objęte jest ryzyko rozboju z wyłączeniem odpowiedzialności za pozostałe. Warto wiedzieć, że osoby poszkodowane w tego typu zdarzeniach mają możliwość dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa.
Przywłaszczenie – art. 284. § 1. Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. W przypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Sprawca w sposób bezprawny włącza do swojego majątku cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe. W tego rodzaju przestępstwie przywłaszczenie polega na włączeniu cudzej rzeczy ruchomej przez sprawcę do swojego majątku i dysponowanie nim jak własnym, bez zamiaru zwrócenia jej właścicielowi. Jednakże nie wystarczy samo rozporządzanie cudzym mieniem jak własnym, lecz musi temu towarzyszyć zamiar zatrzymania cudzego mienia ruchomego dla siebie lub innej osoby, bez żadnego do tego tytułu.
Cechą szczególną tego przestępstwa jest to, że sprawca nie dokonuje zaboru rzeczy, ponieważ przedmiot przywłaszczenia znajduje się w jego posiadaniu.
Umyślność czynu polega na tym, że sprawca musi obejmować świadomością nie tylko fakt, że rozporządza cudzym mieniem, ale także to, że chce zatrzymać to mienie.
Ciekawym przykładem z punktu widzenia odszkodowania w ramach ubezpieczenia autocasco jest sytuacja, kiedy użyczamy swój samochód osobie trzeciej na wyjazd za granicę, a ta nie wraca i nie ma zamiaru nam go oddać.
Zniszczenie mienia – art. 288. § 1. Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Przedmiotem ochrony są rzeczy ruchome (z wyłączeniem dokumentów) oraz nieruchomości. Czyn sprawcy może polegać na niszczeniu cudzej rzeczy, uszkadzaniu lub czynieniu rzeczy niezdatną do użytku.
Przez zniszczenie rozumie się takie oddziaływanie sprawcy na rzecz, które powoduje jej całkowite zniszczenie lub taką jej właściwość, że nie nadaje się ona do użytku zgodnego z przeznaczeniem.
Natomiast uszkodzenie rzeczy polega na naruszeniu lub częściowym zniszczeniu rzeczy, które powoduje ograniczenie jej właściwości użytkowych lub przeznaczenia.
Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku polega na pozbawieniu rzeczy możliwości normalnego funkcjonowania.
Kodeks karny ma rangę ustawy, definicje w nim zawarte są powszechnie obowiązujące. W dobrowolnych umowach ubezpieczenia ubezpieczyciel może dowolnie formułować definicję, która swoim zakresem powoduje, że ubezpieczyciele sami sobie wyznaczają granice, w jakich przyjmują odpowiedzialność za ryzyko.
Zawarte w o.w.u. definicje ryzyk, minimalne warunki zabezpieczeń oraz sposób zachowania ubezpieczonego określają zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela.
Przykładowe definicje stosowane przez ubezpieczycieli
Kradzież z włamaniem – sprawca dokonał albo usiłował dokonać zaboru mienia w obiekcie:
– po uprzednim usunięciu siłą zabezpieczenia lub otwarciu wejścia przy użyciu narzędzi, podrobionego lub dopasowanego klucza bądź klucza oryginalnego, w którego posiadanie sprawca wszedł wskutek włamania do innego pomieszczenia lub wskutek rabunku, w którym sprawca ukrył się przed jego zamknięciem, jeśli pozostawił ślady mogące służyć jako dowód jego ukrycia się. (odwołanie się do art. 279 k.k.)
Kradzież zwykła – dokonanie zaboru mienia niespełniające warunków kradzieży z włamaniem. (odwołanie się do art. 279 k.k., czasami rozszerzone o art.284 k.k.)
Rabunek – dokonanie albo usiłowanie zaboru mienia przy użyciu przemocy fizycznej lub realnej groźby jej natychmiastowego użycia albo doprowadzeniu do stanu nieprzytomności lub bezbronności. (odwołanie się do art. 280 k.k., 281 k.k., 282 k.k.)
Dewastacja – umyślne zniszczenie lub uszkodzenie ubezpieczonego mienia przez osoby trzecie. W kodeksie karnym nie istnieje pojęcie dewastacja czy wandalizm, lecz pojęcie zniszczenia rzeczy. (odwołanie się do art. 288 k.k.) Pojęcie rzeczy dotyczy przedmiotów materialnych – art. 45.k.c.
Odwołanie się w o.w.u. do definicji z kodeksu karnego ułatwia jednoznaczne jej rozumienie dla poszkodowanego oraz dla sądu.
Niektóre zapisy stosowane przez ubezpieczycieli w praktyce mogą sprawić trudności z ustaleniem kwalifikacji zaistniałego zdarzenia, a w konsekwencji odmową wypłaty odszkodowania.
Przykład
Ubezpieczyciele w definicji kradzieży z włamaniem stawiają warunek: przy użyciu podrobionych bądź dopasowanych kluczy lub innych narzędzi, pod warunkiem że ich użycie pozostawiło po sobie ślady uszkodzeń mogące służyć do celów dowodowych albo ślady widocznych uszkodzeń, albo inny warunek, że sprawca ukrył się przed jego (lokal) zamknięciem, jeśli pozostawił ślady mogące służyć jako dowód jego ukrycia się.
Bardzo dobrze podrobiony klucz lub inne narzędzie otwierające może nie pozostawić po sobie widocznych uszkodzeń, jak chce tego ubezpieczyciel, lecz dopiero precyzyjne badania mechanoskopijne w laboratorium kryminalistycznym dadzą odpowiedź, czym był otwarty zamek. Ale pójdźmy dalej, za włamanie w rozumieniu kodeksu karnego uważa się np., gdy ktoś wchodzi do otwartego pokoju, widzi, że w szafie pozostawiony jest klucz, otwiera tym kluczem szafę i dokonuje zaboru rzeczy. Zatem włamanie nastąpiło przy użyciu oryginalnego klucza, nawet pozostawionego w zamku. W takiej sytuacji żadne badania mechanoskopijne nie wykażą pozostawionych śladów. O włamaniu nie muszą świadczyć jedynie ślady mechanoskopijne. Są jeszcze ślady traseologiczne, daktyloskopijne, biologiczne, fizykochemiczne. Może się zdarzyć tak, że włamywacz działał bardzo ostrożnie i śladów nie zdołano zabezpieczyć albo nie nadają się do identyfikacji.
Inny przykład pokonania przeszkody w czasie włamania: przeskoczenie ogrodzenia i wzięcie z posesji rzeczy. Nastąpiło pokonanie przeszkody. Warunkiem kradzieży jest, aby sprawca miał zamiar dokonania zaboru rzeczy. Jeżeli jednak sprawca wszedłby na posesję z zamiarem schronienia się lub przespania i przy okazji zobaczyłby coś interesującego dla siebie i zabrał tę rzecz, to mówimy tu o kradzieży zgodnie z art.278 k.k. i naruszeniem miru domowego, art. 193 k.k. Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Kiedy dewastacja?
Otóż umyślność czynu zarówno w definicji ubezpieczycieli, jak i kodeksu karnego jest warunkiem zaistnienia czynu. Sprawca musi mieć świadomość możliwości doprowadzenia swoim zachowaniem do zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia niezdatną do użytku cudzej rzeczy. Przewiduje szkodliwe skutki swego czynu. Konieczne jest jednoznaczne ustalenie, że sprawca zrealizował czyn zabroniony z całą świadomością, godził się z takim stanem i jego skutkami. Brak umyślności nie wyczerpuje znamion czynu zabronionego. Na przykład: ktoś się potknął na chodniku i wpadł na szybę wystawową rozbijając ją. Zdarzenie przypadkowe, nieumyślne, policja w tym wypadku nie będzie prowadzić postępowania. Właściciel szyby otrzyma odszkodowanie z tytułu ryzyka rozbicia szyby – jeżeli miał takie ubezpieczenie – a nie z tytułu ryzyka wandalizmu. Sprawca może odpowiadać jedynie z tytułu odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym. Odmienna sytuacja powstanie, jeżeli sprawca włamał się do obiektu, skradł część mienia, a resztę zniszczył. Poszkodowany otrzyma odszkodowanie za włamanie – zniszczone zabezpieczenia kradzieżowe – utracone mienie wskutek kradzieży, zniszczone mienie. W tym przypadku sprawca odpowiada na zasadach odpowiedzialności cywilnej i odpowiedzialności karnej.
Tak więc nie każde zniszczenie mienia jest czynem zabronionym lub dewastacją w rozumieniu ubezpieczycieli.
Z całego katalogu przestępstw przeciwko mieniu standardową ochroną ubezpieczeniową objęte są kradzież z włamaniem, rozbój, zniszczenie mienia, jako ryzyka podlegające ubezpieczeniu. Ryzyko kradzieży w szczególnych wypadkach jako klauzula dodatkowa.
Jak widać z przedstawionych powyżej przykładów, istnieją zdarzenia, które w rozumieniu kodeksu karnego są np. kradzieżą, ale w rozumieniu ubezpieczycieli wcale nie muszą być ryzykiem i tym samym nie ma ochrony.
Najistotniejsze jest, aby jasno było określone, za jakie zdarzenia ubezpieczyciel odpowiada.
Józef Hanusiak
Kodeks karny, stan prawny na 1 lutego 2009 r.
Kodeks karny – komentarz, pod red. T. Bojarskiego, Wyd. 3, Lexis Nexis, Warszawa 2009. Wybrane o.w.u. ubezpieczenia mienia od kradzieży.
Źródło:
