Podatnicy, którzy ponieśli szkodę w związku z funkcjonowaniem w obrocie prawnym wadliwej decyzji podatkowej mają prawo domagać się od fiskusa odszkodowania. Odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści. Taki zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa za błędne rozstrzygnięcia urzędników skarbowych to jedna z najistotniejszych zmian, jaka znajdzie się w Ordynacji podatkowej 1 września br.
Kiedy można uzyskać odszkodowanie?
Na odszkodowanie od fiskusa za szkodę związaną z wydaniem i funkcjonowaniem wadliwej decyzji podatkowej nie każdy może liczyć. Przysługuje ono wtedy, gdy szkoda jest następstwem wydania decyzji, która później została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono jej nieważność bądź gdy szkoda została poniesiona wskutek uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia jej nieważności. Odszkodowania można się domagać także wówczas, gdy decyzji nie można uchylić lub stwierdzić jej nieważności z powodu upływu czasu - z powodu upływu terminów przedawnienia.
Powiązanie możliwości uzyskania rekompensaty z przesłankami wznowienia postępowania podatkowego oraz stwierdzenia nieważności decyzji oznacza, że fiskus jest skłonny wypłacić odszkodowanie jedynie wtedy, kiedy szkoda wiąże się z kwalifikowanym naruszeniem prawa, a decyzja jest ostateczna. Postępowanie podatkowe jest bowiem wznawiane m.in. wtedy, gdy dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności okazały się fałszywe, podatnik nie z własnej winy nie brał udziału w postępowaniu, wyjdą na jaw nowe okoliczności, podstawą rozstrzygnięcia był przepis niezgodny z Konstytucją. Od 1 września br. dojdą kolejne przesłanki uzasadniające wznowienie postępowania, m.in. wpływ orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na treść decyzji. Stwierdzenie nieważności decyzji wchodzi natomiast w rachubę m.in. wówczas, gdy decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej, dotyczy spawy już wcześniej ostatecznie rozstrzygniętej, została skierowana do osoby niebędącej stroną postępowania.
Odszkodowanie dochodzone w trybie art. 260-261 Ordynacji podatkowej nie przysługuje w związku z weryfikacją decyzji w toku postępowania odwoławczego lub sądowo-administracyjnego. Tak więc uchylenie i zmiana decyzji przez organ odwoławczy czy uchylenie rozstrzygnięcia podatkowego przez sąd administracyjny nie dają podstaw do żądania odszkodowania. Adresatowi zweryfikowanej decyzji należy się w takiej sytuacji zwrot kwoty, jaką zapłacił w związku z wykonaniem decyzji - dobrowolnie lub przymuszony przez komornika skarbowego - wraz z oprocentowaniem równym odsetkom podatkowym.
Na odszkodowanie nie ma co liczyć także ten, kto sam przyczynił się do powstania przesłanek uzasadniających wyeliminowanie wadliwej decyzji. Jeśli natomiast okoliczności stanowiące przesłankę do uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia jej nieważności powstały z winy innej strony postępowania, odszkodowania można dochodzić od tej strony - przed sądem powszechnym.
Za co można dostać odszkodowanie?
Samo stwierdzenie wadliwości decyzji podatkowej nie przesądza jeszcze o tym, że jej adresat otrzyma odszkodowanie. Musi on jeszcze dowieść, że w związku z tą decyzją poniósł szkodę. Jeśli będzie miał na to dowody, może domagać się odszkodowania za poniesioną stratę i utracone korzyści.
Na gruncie jeszcze obowiązujących przepisów odszkodowanie przysługuje jedynie za rzeczywiście poniesioną szkodę. Taka zmiana zakresu odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją to efekt wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r., sygn. akt K 20/02. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis art. 260 § 1 Ordynacji podatkowej, który stanowi, że podatnik może domagać się odszkodowania tylko za szkodę rzeczywiście poniesioną wskutek wydania decyzji, która następnie została uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzono jej nieważność. Ograniczenie zakresu odpowiedzialności jedynie do szkody rzeczywiście poniesionej jest sprzeczne z art. 77 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje każdemu poszkodowanemu prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu bezprawnie wyrządzona przez organ publiczny - a więc i organ podatkowy. Rekompensata nie może sprowadzać się tylko do naprawienia szkody rzeczywiście poniesionej. Podatnikowi należy się odszkodowanie w pełnym wymiarze. Może więc dochodzić nie tylko odszkodowania za poniesione straty, ale też utracone korzyści. Od 1 września przepisy Ordynacji podatkowej będą zgodne z tym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego.
Przez utracone korzyści należy przy tym rozumieć takie korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby nie poniósł szkody. Nie wolno ich utożsamiać ze szkodą niematerialną - ze stratami niematerialnymi. Można np. domagać się rekompensaty za zyski, jakie można było osiągnąć, inwestując pieniądze w rozwój firmy, a nie w zapłatę podatku wynikającego z wadliwej decyzji. Nie należy natomiast liczyć na odszkodowanie za straty moralne związane z uczestnictwem w postępowaniu przed fiskusem.
Jak domagać się odszkodowania?
Tryb dochodzenia odszkodowania od fiskusa jest następujący. Najpierw trzeba skonstruować wniosek o odszkodowanie. Jego autor powinien określić w nim, jakiej kwoty tytułem odszkodowania się domaga. Wniosek ten wnosi się do organu podatkowego, który wydał wadliwą decyzję - decyzję, której następnie stwierdzono nieważność lub którą uchylono w wyniku wznowienia postępowania. Jednakże to nie ten organ orzeka w kwestii odszkodowania, lecz organ który uchylił decyzję, stwierdził jej nieważność bądź odmówił wydania takiego rozstrzygnięcia z powodu upływu terminów przedawnienia. W przypadku gdy nieważność decyzji stwierdził sąd administracyjny, o odszkodowaniu orzeka organ, który rozstrzygał sprawę w ostatniej instancji.
Żądanie odszkodowania nie musi być uwzględnione. Organ podatkowy może orzec odszkodowanie w niesatysfakcjonującej wysokości lub w ogóle odmówić jego przyznania. Wówczas podatnikowi pozostaje tylko sądowa droga dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę. Powództwo do sądu powszechnego trzeba wnieść w ciągu 30 dni od otrzymania decyzji organu podatkowego. Do sądu można zwrócić się nie tylko wtedy, gdy decyzja organu podatkowego w sprawie rekompensaty nie spełnia oczekiwań jej adresata, ale także wtedy, gdy decyzja taka nie zostanie wydana w ciągu 2 miesięcy od dnia wniesienia żądania. Niewydanie decyzji w tym terminie traktowane jest jak odmowa orzeczenia odszkodowania. W tym przypadku wniesienie powództwa może nastąpić w każdym czasie.
Należy jednak pamiętać o jednej kwestii. Z roszczeniem o odszkodowanie należy wystąpić w ciągu 3 lat od otrzymania decyzji uchylającej wadliwą decyzję, stwierdzającej jej nieważność bądź odmawiającej wydania takiego rozstrzygnięcia z powodu upływu czasu. Po tym okresie uprawnienie do żądania odszkodowania przedawnia się.
Podstawa prawna:
- art. 260-261 ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.),
- art. 1 pkt 88 i 89 ustawy z dnia 30.06.2005 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 143, poz. 1199).
Gazeta Podatkowa Nr 170 z dnia 2005-08-25
