Polska znalazła się na 45. miejscu w Open Budget Survey 2023 - globalnym rankingu jawności i transparentności na świecie za 2023 r., sporządzonym przez organizację International Budget Partnership (IBP) z USA. W badaniu oceniano 125 państw.
Ranking składa się z trzech kategorii: dostępu obywateli do informacji i transparentności procedur budżetowych, społecznej partycypacji w procesach budżetowych, oraz jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem publicznych środków.
W rankingu transparentności budżetowej, Polska z 59 punktami uplasowała się na 45 miejscu, między Ugandą a Albanią. W ocenie IBP lokuje to Polskę w grupie krajów zapewniających ograniczony dostęp do informacji budżetowej. W porównaniu do poprzedniej edycji (Open Budget Survey 2021) Polska spadła o dziewięć pozycji. W ocenie autorów badania świadczy to o braku podejmowania efektywnych działań na rzecz poprawy transparentności procedur budżetowych. Przeciętna światowa wartość indeksu wyniosła 45 punktów, a w krajach OECD 67 punktów.
W zakresie społecznej partycypacji w procesach budżetowych Polska zdobyła 20 punktów na 100 możliwych, lokując się między Fidżi a Sierra Leone. Przeciętna dla krajów OECD wyniosła 24 pkt.
Najwyżej Polska została oceniona w zakresie jakości instytucjonalnego nadzoru nad wydatkowaniem środków publicznych. Uzyskała 82 na 100 punktów, co lokuje ją między Francją a Szwecją.
Jako podkreślili autorzy badania, w ostatnich czterech rundach OBS Polska konsekwentnie notowała podobne wyniki przy minimalnym postępie w poszczególnych obszarach jawności i transparentności. W celu uzyskania poprawy jakości procesów budżetowych IBS wydało szereg rekomendacji.
W zakresie przejrzystości budżetowej rekomenduje się Ministerstwu Finansów sporządzanie i publikację obywatelskiej wersji budżetu, publikację „Informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze roku budżetowego”, uwzględnienie w projekcie budżetu danych niefinansowych określających niezbędne nakłady do poniesienia w roku budżetowym, prognozy dotyczące przyszłych zobowiązań rządu i długoterminowej stabilności finansowej. Dodatkowo należy podawać informacje na temat zobowiązań warunkowych, takich jak rządowe gwarancje kredytowe czy programy ubezpieczeniowe.
W zakresie partycypacji społecznej MF rekomenduje się wdrożenie pilotażowych mechanizmów monitorowania wykonania budżetu, rozszerzenie mechanizmów partycypacji publicznej w procesie formułowania budżetu, czy aktywną współpracę z organizacjami społecznymi reprezentującymi uboższe grupy społeczne i wykluczonych. Dalsze rekomendacje mówią o umożliwieniu zainteresowanym organizacjom społeczeństwa obywatelskiego uczestnictwo, z prawem głosu, w debacie dotyczącej analiz wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej przedstawianej przez NIK, czy ustanowienie formalnych mechanizmów udziału przedstawicieli organizacji obywatelskich w pracach kontrolnych NIK.
W zakresie instytucjonalnego nadzoru nad procesami budżetowymi IBP rekomenduje uczynienie przedmiotem debaty parlamentarnej projektów budżetu państwa, przed ich oficjalnym złożeniem przez rząd, systematyczną publikację sprawozdań dotyczących analiz wykonywania budżetu przez właściwą sejmową komisją, czy poddanie działań kontrolnych NIK ocenie przez niezależną agencję.
Open Budget Survey (OBS) to międzynarodowy program badawczy mający na celu dokonywanie kompleksowej oceny narodowych systemów zarządzania finansami publicznymi z punktu widzenia kryteriów przejrzystości i angażowania obywateli w procesy budżetowe. Jest koordynowany przez niezależną organizację pozarządową Open Budget Partnership, zajmującą się promocją idei społeczeństwa obywatelskiego.(PAP)
wkr/ drag/
