W Niemczech, Szwecji czy Holandii system kaucji za butelki plastikowe i puszki po napojach działa z powodzeniem od lat. Belgia uzgodnione już rozwiązania planuje wprowadzić w przyszłym roku, a inne kraje, takie jak Włochy czy Francja, pozostają na razie na etapie niezrealizowanych zapowiedzi.
Obowiązkowy system kaucyjny w Niemczech wprowadzono w 2003 r. Początkowo objęto nim opakowania jednorazowe wody mineralnej, piwa i napojów gazowanych. W kolejnych latach kaucja zaczęła obowiązywać na kolejne opakowania.
W Niemczech rozróżnia się przede wszystkim dwa systemy kaucji – na opakowania jednorazowego oraz wielokrotnego użytku. Pierwszy rodzaj to głównie jednorazowe butelki plastikowe i puszki po napojach, które podlegają kaucji w wysokości 25 eurocentów. Ich dystrybutorzy zobowiązani są do nieodpłatnego przyjęcia całkowicie opróżnionych opakowań. Opakowania wielokrotnego użytku (m.in. szklane butelki) objęte są kaucją 8-15 eurocentów. W ich przypadku dystrybutorzy muszą przyjąć tylko te opróżnione opakowania, które wprowadzili do obrotu.
Oznacza to, że w Niemczech do sklepu należy zwrócić prawie każdy rodzaj butelki (plastikowej i szklanej) i puszki po napojach. Zwrot opakowań odbywa się w specjalnych automatach, które znajdują się w pobliżu lub w środku większych sklepów, a w mniejszych sklepach - w wyznaczonym miejscu niedaleko kasy. W automacie otrzymuje się zwrot w formie bonu do wykorzystania na zakupy w konkretnej filii sklepu.
Każde opakowanie kaucyjne musi posiadać odpowiednie oznaczenie umożliwiające identyfikację rodzaju kaucji. W niemieckim systemie chodzi nie tylko o zbiórkę opakowań, ale też ich recykling. Zgodnie z przepisami każdy sprzedawca musi zapewnić odbiór wszystkich zwróconych opakowań jednorazowego i wielokrotnego użytku oraz przekazać je do odpowiedniego recyklingu.
W styczniu 2024 r. system w Niemczech poszerzono o jednorazowe plastikowe butelki po mleku i mieszanych napojach mlecznych o zawartości mleka co najmniej 50 proc., np. po kakao, napojach kawowych czy jogurtach pitnych. Kaucją nie są objęte m.in. pakowane w jednorazowe butelki napoje dietetyczne dla niemowląt i dzieci.
Szwecja jako pierwszy kraj na świecie już w 1885 r. wprowadziła kaucję za szklane butelki. Współczesny system obejmuje od 1984 r. również puszki po napojach, a od 1994 r. - małe i duże butelki plastikowe PET. Od zeszłego roku do systemu zalicza się również opakowania soków, a szwedzka sieć państwowych sklepów monopolowych Systembolaget zaczęła pobierać opłaty za niektóre butelki plastikowe z winem.
Parlament Szwecji określił cel, aby zwrotowi podlegało 90 proc. opakowań po napojach. Obecnie jest to 88,5 proc.
Kaucja wynosi najczęściej 1-2 korony (ok. 0,4-0,8 zł). Klienci mogą odzyskać pieniądze, wrzucając butelki i puszki do automatów, które najczęściej znajdują się w sklepach spożywczych lub w ich pobliżu. W wielu punktach łączy się to z koniecznością zrobienia zakupów za odzyskaną kwotę, istnieje też możliwość przekazania odzyskanych pieniędzy na cele charytatywne.
W Szwecji za organizację systemu kaucyjnego za opakowania odpowiada prywatna firma Returpack AB, utworzona przez trzy organizacje branżowe, zrzeszające producentów m.in. piwa oraz napojów bezalkoholowych. Spółka ma własny zakład przetwarzania butelek PET w mieście Norrkopeping, a także zajmuje się popularyzacją zwrotu butelek poprzez reklamy społeczne.
W Belgii dyskusja nad wprowadzeniem systemu kaucji za plastikowe butelki i puszki trwała ponad dekadę. Ostatecznie trzy regiony - Walonia, Flandria oraz Bruksela - uzgodniły w 2023 r. wspólny system, który ma zacząć obowiązywać od przyszłego roku. Kupujący napoje w puszkach lub butelkach będą musieli dopłacić do produktu dodatkowe 10-20 eurocentów, a pieniądze zostaną im zwrócone po oddaniu pustego opakowania.
Walonia i Bruksela od początku opowiadały się za tradycyjnym systemu z odbiorem kaucji w punktach sprzedaży, rząd flamandzki natomiast postanowił przetestować system cyfrowy, co spotkało się ze sporą krytyką zarówno lokalnych władz, jak i organizacji zrzeszonych w ramach Sojuszu Depozytowego. Przeciwnicy cyfryzacji argumentowali, że system stanowiłby zbyt duże obciążenie dla samorządów lokalnych, bo mieszkańcom np. musiałyby zostać rozdane domowe skanery do rejestracji opakowań, a gminy musiałyby rozmieścić tysiące dodatkowych kontenerów na puszki i butelki. Problemu nie ma, gdy opakowania zwracane są w sklepie.
Obecnie w Belgii obowiązuje segregacja śmieci – odpady opakowaniowe, w tym butelki i puszki, umieszczane są w niebieskich workach. Wciąż jednak poziom selektywnej zbiórki odpadów w tym kraju szacuje się tylko na 68 proc.
Tymczasem w Holandii pierwszy dobrowolny system kaucji na plastiki wprowadziła już w 2006 r., ale obejmował on jedynie duże butelki, w tym bidony, za które kaucja wynosiła 25 centów. W lipcu 2021 r. władze rozszerzyły system o małe butelki plastikowe (kaucja to 15 eurocentów), a w kwietniu ub.r. o opakowania metalowe do trzech litrów pojemności (również 15 eurocentów).
Każdy market w Holandii o powierzchni przekraczającej 200 m kw. oraz stacje benzynowe z obsługą położone przy autostradach są zobowiązane do posiadania pojemników, do których można oddać butelki i puszki. Lokale takie jak kina czy kluby sportowe mogą zarejestrować się jako dobrowolne punkty zbiórki w organizacji Statiegeld Nederland, która zarządza krajowym systemem kaucyjnym.
Po wrzuceniu opakowania do pojemnika konsument otrzymuje wydruk, z którym musi udać się do sklepowej kasy, gdzie wydawane są mu pieniądze.
W Czechach rząd 10 października br. przyjął projekt ustawy wprowadzającej system kaucyjny na butelki PET oraz aluminiowe puszki. Gdy trafi pod obrady parlamentu, trzeba się spodziewać gorących dyskusji, które będą się toczyć w okresie kampanii przed jesiennymi wyborami parlamentarnymi.
Resort środowiska chce wprawdzie, aby projekt został omówiony jeszcze w tym roku, ale wydaje się to mało prawdopodobne. Propozycji sprzeciwiają się przede wszystkim samorządy lokalne, które niedawno musiały zainwestować w obecnie obowiązujący system segregacji odpadów i którym nie podoba im się wizja kolejnych wydatków. Burzą się także właściciele małych sklepów i stacji benzynowych, które będą zmuszone odbierać opakowania i zwracać kupującym kaucję; zwracają oni uwagę, że ich lokalom brakuje powierzchni magazynowych na odebrane opakowania.
Ministerstwo przekonuje, że wprowadzenie nowego systemu przyniesie oszczędności dzięki odzyskiwaniu surowców z odpadów, ograniczy wydatki związane z utrzymaniem porządku w wielkich miastach oraz przy najbardziej uczęszczanych drogach i autostradach.
Resort wyliczył, że każdego roku na rynek trafia około 18 mld butelek PET i 8 mld puszek. Znacznej części tych opakowań nie obejmuje tradycyjny recykling. W dyskusji o kaucji na puszki i plastikowe butelki często przypomina się o wyśmienicie działającym w całych Czechach systemie skupu opakowań szklanych.
Taki system kaucyjny posiada już natomiast Słowacja, gdzie kaucja za butelki PET oraz aluminiowe puszki wynosi 15 eurocentów. Wprowadzono ją 1 stycznia 2022 roku i już po roku słowackie rozwiązanie zaczęto stawiać za przykład. W kraju osiągnięto wskaźnik zwrotu opakowań na poziomie 92 proc., znacznie ograniczono śmiecenie, a obieg materiałów w recyklingu osiągnął poziom 95 proc.
Obecnie systemem zarządzają firmy prywatne, ale ministerstwo środowiska zaczęło mówić o konieczności wzmocnienia państwowego nadzoru nad jego funkcjonowaniem. Przed takim rozwiązaniem ostrzega opozycja, która zarzuca stronie rządzącej chęć obsadzenia intratnych stanowisk.
Na wprowadzenie systemu kaucyjnego nie zdecydowała się dotąd Francja. W niektórych sieciach handlowych klienci mogą przynosić butelki plastikowe do recyklingu, a w zamian otrzymują niewielkie kwoty w postaci bonów na zakupy. W 2025 roku w czterech regionach Francji, zamieszkanych przez 16 mln osób, rozpocznie się eksperyment dotyczący opakowań szklanych, którego celem jest nie recykling, a ponowne wykorzystanie. Kaucja pobierana za butelki i słoiki wyniesie 20-30 eurocentów.
Podobnie sytuacja wygląda w Wielkiej Brytanii, gdzie system kaucyjny (DRS) nadal nie obowiązuje, choć plany wprowadzenia go po raz pierwszy ogłoszono w 2018 roku. Po przeprowadzonych w 2019 i 2021 r. konsultacjach publicznych ustalono, że system ruszy w sierpniu 2023 roku, ale jego wejście w życie kilkakrotnie przesuwano.
Głównym problemem jest to, że zarządzanie odpadami i recyklingiem jest kompetencją zdecentralizowaną, czyli w Szkocji, Walii i Irlandii Północnej odpowiadają za to tamtejsze rządy. Istnienie czterech odrębnych i różnych systemów byłoby jednak niepraktyczne, a władze poszczególnych części składowych Zjednoczonego Królestwa nie były w stanie uzgodnić, jak skoordynować systemy i co powinny obejmować.
Rząd walijski - a początkowo również szkocki - chciał, by system oprócz opakowań plastikowych i metalowych obejmował też szklane, ale rząd brytyjski przekonywał, że będzie to zbyt kosztowne. W efekcie wprowadzenie systemu przesunięto najpierw na 2024, później na 2025 rok, a w kwietniu br. ogłoszono, że system zacznie obowiązywać dopiero w październiku 2027 roku. Według obecnej wersji w Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej systemem objęte mają być butelki plastikowe oraz puszki, a w Walii – także szklane butelki. Możliwe jednak, że rząd Partii Pracy, który objął władzę w lipcu, będzie miał inne podejście do sprawy i zdecyduje się na rozszerzenie systemu.
Także we Włoszech system kaucyjny jest nadal przede wszystkim zapowiadany, jego realizacja napotyka jednak trudności. Kilka lat temu w Rzymie i Mediolanie wprowadzono system gromadzenia punktów za plastikowe butelki po napojach oddawane na stacjach metra do specjalnych maszyn. W Wiecznym Mieście maszyny te ustawiono na ośmiu stacjach metra wszystkich trzech linii. Za każdą butelkę otrzymuje się bon na 5 eurocentów, za 30 zdanych butelek - bilet na przejazd.
Zgodnie z unijnym rozporządzeniem w sprawie odpadów opakowaniowych kraje UE do 2029 r. muszą być w stanie zebrać co najmniej 90 proc. plastikowych butelek i puszek na napoje rocznie. Aby osiągnąć ten cel, państwa członkowskie zobowiązane są stworzyć systemy kaucyjne.(PAP)
jowi/ ipa/ bjn/ zys/ ptg/ sw/ awl/ akl/
