Ustawodawca chce ochronić młodych ludzi przed konsekwencjami używania papierosów elektronicznych. W tym celu przygotował ustawę, której przepisy zakazują sprzedaży tzw. płynów beznikotynowych przez internet oraz osobom poniżej 18. roku życia. Co oznacza, że e-papierosy z nikotyną będą wciąż dostępne zarówno w sklepach stacjonarnych, jak i internetowych. Przy czym podczas zakupu online weryfikacja wieku praktycznie nie istnieje. Rząd pracuje również nad wprowadzeniem zakazu stosowania aromatów w nowatorskich wyrobach tytoniowych.
Na polskim rynku dostępne są cztery rodzaje produktów z nikotyną: papierosy, papierosy elektroniczne (e-papierosy), podgrzewacze i saszetki/woreczki nikotynowe. Przy czym e-papierosy oraz podgrzewacze są w dwóch wariantach: standardowe (z nikotyną) i „free” (bez nikotyny). W ostatnich latach spożycie wyrobów tytoniowych wzrosło, szczególnie przez młodych e-palaczy - 34 proc. osób w wieku 16-17 lat pali od ponad roku, 31 proc. - od dwóch do pięciu lat, a 4 proc. ponad 5 lat, wynika z badań Instytutu Badań Pollster zrealizowanych na zlecenie Rzecznika Praw Dziecka z 2020 roku.
Wśród młodzieży coraz większą popularnością cieszą się papierosy elektroniczne i woreczki nikotynowe. Z szacunków WHO wynikało, że w 2022 r. 12,5 proc. nastolatków w regionie europejskim używało e-papierosów w porównaniu do 2 proc. dorosłych. W niektórych krajach regionu wskaźniki używania e-papierosów wśród dzieci w wieku szkolnym są 2-3 razy wyższe niż wskaźniki palenia papierosów.
Co zmieni nowelizacja tzw. ustawy tytoniowej?
"Obecne ramy prawne dotyczące rynku papierosów elektronicznych, określone ustawą tytoniową, są konsekwencją implementacji do krajowego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w sprawie produkcji, prezentowania i sprzedaży wyrobów tytoniowych i powiązanych wyrobów oraz uchylająca dyrektywę 2001/37/WE. Przedmiotowe przepisy dyrektywy regulują kwestię dotyczące rynku płynów do elektronicznych papierosów posiadających w swoim składzie nikotynę" - czytamy w opisie projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych.
Zdaniem Ministerstwa Finansów nowelizacja jest konieczna ze względu na pilną potrzebę ograniczenia zjawiska używania papierosów elektronicznych przez ludzi młodych. Wyroby te stanowią wyraźne zagrożenie dla zdrowia publicznego, w szczególności młodego pokolenia i osób niepalących, co powoduje konieczność wprowadzenia zakazu sprzedaży wszystkich rodzajów elektronicznych papierosów oraz pojemników zapasowych osobom poniżej 18. roku życia, bez względu na to czy dany produkt posiada lub nie posiada w swoim składzie nikotyny.
- wprowadzenie zakazu ich sprzedaży osobom do 18. roku życia;
- ograniczenie miejsc, gdzie możliwe będzie ich używanie, analogicznie jak w przypadku elektronicznych papierosów z płynem zawierającym nikotynę;
- wprowadzenie zakazu sprzedaży w automatach oraz sprzedaży na odległość (w tym przez Internet);
- wprowadzenie zakazu reklamy i promocji;
- konieczność ich zgłoszenia do Biura do spraw Substancji Chemicznych.
Zatem z projektowanych przepisów wynika, że zakaz sprzedaży obejmie wyłącznie wyroby tytoniowe bez nikotyny.
Zakaz sprzedaży e-papierosów nieletnim nie działa online
Nie sposób nie pochylić się nad wątkiem samej dostępności oraz spożycia wyrobów tytoniowych i ich substytutów przez osoby nieletnie. Od 2 sierpnia br. zabroniono udostępniania wyrobów tytoniowych, papierosów elektronicznych lub pojemników zapasowych osobom do lat 18.
Jeden z podpunktów nowelizacji dotyczy zakazu sprzedaży tzw. płynów beznikotynowych w automatach oraz za pośrednictwem sklepów internetowych. Oznacza to, że przez internet w dalszym ciągu będzie można kupić zarówno e-papierosy, jak i podgrzewacze zawierające nikotynę. Z doświadczenia osób kupujących tego typu produkty online wynika, że większość sklepów na żadnym z etapów sprzedaży nie weryfikuje wieku kupującego w sposób skuteczny. Oczywiście po wejściu na stronę wyświetla się zwyczajowa formułka, np.: „Weryfikacja wieku - musisz mieć ukończone 18 lat, aby wejść do sklepu” z koniecznością kliknięcia „tak” lub „nie”. Natomiast w formularzu przy zakupuje trzeba podać kilka danych: personalia, numer telefonu i adres. Następuje przekierowanie do płatności i gotowe. Jeśli kupujący wybierze opcję dostawy do paczkomatu, to nie ma możliwości, aby ktokolwiek skontrolował jego wiek.
Podwyżka akcyzy jako panaceum?
Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Ministerstwa Finansów pismo zawierające postulaty ekspertów i organizacji społecznych dotyczące działań, które należy podjąć, aby zmniejszyć społeczne skutki uzależnienia od wyrobów nikotynowych. 9 września w resort w odpowiedzi wskazał, że większość poruszanych kwestii nie dotyczy kompetencji ministerstwa. Przy czym zwrócił uwagę na fakt, że proceduje projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku akcyzowym oraz niektórych innych ustaw, w którym zaproponowano podwyższenie stawek podatku akcyzowego na wyroby tytoniowe, nowatorskie, płyn do papierosów elektronicznych oraz opodatkowanie akcyzą urządzeń służących do waporyzacji płynu do e-papierosów i wyrobów nowatorskich.
"Podwyższenie stawek akcyzy na wyroby tytoniowe i ich substytuty ma przede wszystkim ograniczyć spożycie ww. wyrobów przez konsumentów, w tym szczególnie przez osoby nieletnie. Zaproponowane zmiany mają zatem realną szansę przyczynić się do ograniczenia dostępności cenowej takich wyrobów w szczególności dla ludzi młodych" - przekazał Jarosław Neneman, Podsekretarz Stanu.
Sprawdziliśmy, co mówią nam dane w kwestii wpływu podwyżki akcyzy na rzekome zmniejszenie spożycia wyrobów tytoniowych. W 2013 roku stawka akcyzy na papierosy wynosiła 188 zł za każde 1000 sztuk i 31,41 proc. maksymalnej ceny detalicznej. W tym samym roku do palenia wyrobów tytoniowych przyznawało się 27 proc. ankietowanych Polaków. Obecnie, nieco ponad dekadę później, stawka akcyzy wynosi 367,36 zł za każde 1000 sztuk i 32,05 proc. maksymalnej ceny detalicznej, a palaczem jest już blisko co trzeci Polak.
Zakaz stosowania aromatów w nowatorskich wyrobach tytoniowych
Rząd będzie obradował również nad drugim projektem nowelizacji. Ministerstwo Zdrowia w uzasadnieniu powołało się na dane z raportu „Konsumpcja nikotyny. Raport z badań ilościowych dla Biura do spraw Substancji Chemicznych, Edycja IV” - wynika z nich, iż obecnie użytkownikami podgrzewanych wyrobów tytoniowych w Polsce jest 1,5 proc. dorosłych Polaków.
"Ograniczenie sprzedaży podgrzewanych wyrobów tytoniowych posiadających aromat charakterystycznych może przyczynić się do ograniczenia konsumpcji przedmiotowych wyrobów. Po wejściu w życie zakazu sprzedaży papierosów aromatyzowanych co dziesiąty palacz zdecydował się na rzucenie palenia (11,6 proc.). Jednak 8,8 proc. osób palących tego rodzaju produkty przestawiło się na podgrzewane wyroby tytoniowe lub elektroniczne papierosy (odpowiednio 6,1 proc. mężczyzn oraz 11,2 proc. kobiet). Ponadto najczęściej były to osoby młode (23,7 proc. w przedziale wiekowym 18 - 24 lata i 13,9 proc. w przedziale 25-34 lata)" - czytamy w dalszej części dokumentu.
Resort zdrowia tłumaczy, że „nowatorski wyrób tytoniowy” oznacza wyrób tytoniowy, który: nie jest żadnym z następujących: papieros, tytoń do samodzielnego skręcania papierosów, tytoń fajkowy, tytoń do fajki wodnej, cygaro, cygaretka, tytoń do żucia, tytoń do nosa lub tytoń do stosowania doustnego. Oznacza to, że zakaz dotyczy elektronicznych papierosów, podgrzewaczy i saszetek z nikotyną.
Wielkość sprzedaży nowatorskich wyrobów tytoniowych, które mogą posiadać aromat charakterystyczny, w 2022 r. wyniosła 5 296 942 000, nowatorskie wyroby tytoniowe z aromatem charakterystycznym stanowią prawdopodobnie około 80 proc. rynku wszystkich nowatorskich wyrobów tytoniowych, szacuje Ministerstwo Zdrowia.
"Należy zrezygnować z przekonania, że sektor tytoniowy jest niezbędny dla polskiej gospodarki"
„Doświadczenia krajów, które odnoszą sukcesy w walce z tym nałogiem (uzależnieniem od nikotyny - przyp. red), pokazują, że jedynie strategia kontroli tradycyjnych wyrobów tytoniowych oraz innych produktów zawierających nikotynę może doprowadzić do skutecznego ograniczenia negatywnych konsekwencji ich używania. Wymaga to jednak przyjęcia postawy przeciwstawiającej się ekonomicznym interesom branży producentów i sprzedawców wyrobów nikotynowych jako stojącym w sprzeczności z celami zdrowia publicznego. Jednocześnie należy zrezygnować z zakorzenionego przekonania, że sektor tytoniowy jest niezbędny dla polskiej gospodarki – dane wskazują bowiem, że wpływy budżetowe z podatków nie rekompensują nakładów na pokrywanie negatywnych konsekwencji używania tych wyrobów” – czytamy w opracowaniu PAN pt. "Redukcja palenia papierosów i używania e-papierosów, w szczególności wśród młodego pokolenia Polaków".
