Rośnie zagrożenie ubóstwem osób bez 500+

Program „Rodzina 500+” poprawił byt kilku milionów Polaków, którzy są jego beneficjentami, oraz dał impuls gospodarce. Ale paradoksalnie doprowadził do relatywnego pogorszenia sytuacji materialnej osób, którym świadczenie nie przysługuje.

Mimo wyraźnej poprawy sytuacji gospodarczej Polski i Europy, w 2016 r. wzrosło zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem społecznym osób w trzech grupach gospodarstw domowych: składających się z samotnej osoby dorosłej, samotnej osoby dorosłej z dziećmi na utrzymaniu albo dwóch osób dorosłych z jednym dzieckiem na utrzymaniu.

Z najnowszych danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że ubiegły rok przyniósł wyraźną poprawę większości wskaźników ubóstwa i wykluczenia społecznego. Stopa ubóstwa skrajnego, czyli odsetek osób, których poziom wydatków jest niższy od granicy ubóstwa wynoszącej w zależności od typu gospodarstwa domowego od 439,55 do 555,02 zł miesięcznie, spadła o 1,6 p. proc., do 4,9 proc.

Wyraźnie zmniejszyła się także liczba osób zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. W 2016 roku ich odsetek spadł o 1,5 p. proc., do 21,9 proc., co oznacza, że takich osób żyło w Polsce 8,2 mln, w porównaniu do 8,8 mln rok wcześnie i aż 11,5 mln w 2008 r.

Jednak poprawa nie objęła wszystkich grup – w gospodarstwach domowych  składających się z samotnej osoby dorosłej, samotnej osoby dorosłej z dziećmi na utrzymaniu albo dwóch osób dorosłych z jednym dzieckiem na utrzymaniu odsetek zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym wzrósł.

Jak to możliwe, że w roku, gdy sytuacja na polskim rynku pracy była dla pracowników coraz lepsza – rosły płace, spadało bezrobocie – a inflacja konsumencka utrzymywała się poniżej zera, pogorszyła się sytuacja materialna kilku grup? Odpowiedź kryje się w konstrukcji wskaźnika, ilustrującego raczej nierówności dochodowe i opierającego się na subiektywnych ocenach respondentów.

Wskaźnik zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym uwzględnia trzy mierniki cząstkowe:

• wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym
• wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej
• wskaźnik bardzo niskiej intensywności pracy w gospodarstwie domowym

W przypadku ostatniego GUS nie udostępnia danych w podziale na typy gospodarstw domowych. Dość powiedzieć, że w skali całej gospodarki obniżył się on z 6,9 proc. do 6,4 proc. i nie odpowiada on raczej za wzrost zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym w wymienionych wyżej przypadkach.

Inaczej wygląda sytuacja w pozostałych dwóch przypadkach. „Za zagrożone ubóstwem uważa się osoby żyjące w gospodarstwach domowych, których dochód do dyspozycji jest niższy od granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego w danym kraju” – informuje GUS. Ubóstwo opisywane przez ten wskaźnik jest relatywne – powiązane z rozkładem dochodów i standardem życia w poszczególnych krajach. Wzrost dochodów sporej grupy społeczeństwa na skutek comiesięcznego transferu 500+ powoduje wzrost mediany dochodu w całej gospodarce. Zatem osoby, którym świadczenie nie przysługuje, a zatem ich dochód z tego powodu nie rośnie, „spadają” w rozkładzie dochodów w całej gospodarce.

Co ciekawe, z danych GUS wynika również, że ubóstwo relatywne zwiększyło się w rodzinach z dwójką dzieci, które są przecież beneficjentem programu „Rodzina 500+”. Taki odczyt może wskazywać, w przeciwieństwie do najpopularniejszej miary nierówności, jaką jest współczynnik Giniego, że w tym typie gospodarstw domowych nierówności dochodowe zwiększyły się mimo transferu z kasy państwa.

Ostatnim miernikiem zagrożenia ubóstwem lub wykluczeniem społecznym jest wskaźnik pogłębionej deprywacji materialnej, definiowany jako „odsetek osób w gospodarstwach domowych, deklarujących brak możliwości zaspokojenia (ze względów finansowych) przynajmniej 4 z 9 zdefiniowanych potrzeb materialnych”. Opis wszystkich potrzeb znajduje się w raporcie GUS-u, w tym miejscu skoncentrujmy się na podziale według typu gospodarstw domowych. Najbardziej jaskrawy jest przykład samotnych osób dorosłych z dziećmi na utrzymaniu, w przypadku których odsetek deklarujących brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb wzrósł aż o 5,3 p. proc.

Mimo że program „Rodzina 500+” był oficjalnie przedstawiany przez wprowadzających go w życie polityków Prawa i Sprawiedliwości jako rozwiązanie prodemograficzne, to faktycznie pełni funkcję transferu socjalnego. Określenie wpływu świadczenia na zwiększenie dzietności nie jest możliwe, w przeciwieństwie do zbadania jego oddziaływania na sytuację materialną beneficjentów i pozostałej części społeczeństwa. Jak widać, 500+ wyraźnie poprawiło byt niektórych, często niestety kosztem innych. Odpowiedź na pytanie, czy ma sens wydatek budżetowy 23 mld zł rocznie na pomoc socjalną dla osób, które pomocy państwa często nie potrzebują, podczas gdy osoby borykające się z ubóstwem na taki transfer nie mogą liczyć, pozostawiam Państwu.

Źródło: