Stan demokracji pogorszył się w większości krajów na świecie w ciągu ostatnich pięciu lat, a wolność prasy osiągnęła najniższy poziom od 50 lat – wynika z Globalnego Raportu o Demokracji. Polska poprawiła swoją pozycję, m.in. dzięki odpolitycznieniu mediów publicznych.
Opracowanie opublikowała organizacja International IDEA (Międzynarodowy Instytut na rzecz Demokracji i Reprezentacji Wyborczej) z siedzibą w Sztokholmie.
– W ostatnich latach obserwujemy na świecie „zmianę tektoniczną w fundamentach demokracji”. W tym roku widzimy, że te obszary, które od dawna były problematyczne, takie jak rządy prawa, nie wykazują większej poprawy, ale to, co kiedyś było najmocniejszą stroną demokracji, czyli reprezentacja wyborcza, również zaczyna krwawić. I to jest, jak sądzę, jednym z ważnych ostrzeżeń – podkreśliła w rozmowie z PAP Katarzyna Gardapkhadze, dyrektor programów globalnych w International IDEA.
Organizacja podkreśliła w swoim raporcie, że 54 proc. spośród badanych krajów odnotowało spadek co najmniej jednego wskaźnika funkcjonowania demokracji (reprezentacja, prawa obywatelskie, rządy prawa i uczestnictwo) w porównaniu z wynikami sprzed pięciu lat. Rok 2024 r. był dziewiątym z rzędu, w którym ogólny stan demokracji pogorszył się w większości państw.
W ubiegłym roku przedstawicieli władzy wybierało na świecie 1,6 mld osób. Jednocześnie wskaźnik wiarygodnych wyborów spadł do najniższego poziomu od 30 lat. Osłabienie systemów wyborczych stwierdzono w 20 proc. badanych krajów.
– Jest też bardzo niepokojący największy spadek wolności prasy, odkąd prowadzimy te pomiary, czyli od niemal 50 lat – zwróciła uwagę Gardapkhadze. Według raportu stan wolności słowa pogorszył się w 25 proc. państw objętych analizą.
We wnioskach opracowania International IDEA zwrócono uwagę na poprawę stanu demokracji w Polsce w 2024 r. w zakresie praw, praworządności i reprezentacji.
– Jeszcze w 2022 r. Polska znajdowała się poniżej średniej europejskiej we wszystkich czterech kategoriach. Teraz mamy zdecydowany wzrost, ale ta poprawa nie plasuje kraju na tym samym poziomie albo wyżej niż średnia w Europie. I to jest, jak sądzę, ważne, bo pokazuje jak duże „tąpnięcie” nastąpiło w 2015 r., i jak trudno jest nadrobić tę stratę – zwróciła uwagę Gardapkhadze.
Ekspertka, pytana o szczegóły, zwróciła uwagę na „poprawę skuteczności polskiego parlamentu” oraz „przewidywanie egzekwowania prawa”, czyli sytuacji, gdy obywatel wie, czego może się spodziewać od konkretnych instytucji, jeśli chodzi o realizację jego praw. Inna kategoria, która uległa poprawie w ostatnim roku w Polsce, to wolności obywatelskie.
– Największy sukces Polska odnotowała jednak w przypadku wolności prasy. Awansowała z poziomu średniego do wysokiego – zaznaczyła Gardapkhadze. – Na tę kwestię zdecydowanie wpłynęło odpolitycznienie mediów publicznych – wyjaśniła.
Przedstawicielka International IDEA wśród zagadnień negatywnie wpływających na ostateczny wynik Polski wymieniła m.in. niezależność sądownictwa, prawa równościowe, czyli mniejszości seksualnych oraz prawo aborcyjne.
Według raportu na świecie trzeci rok z rzędu poprawia się jakość walki z korupcją. – Należy jednak pamiętać, że wskaźniki te kształtują się na bardzo niskim poziomie – zwróciła uwagę Gardapkhadze.
Tegoroczna edycja raportu została wzbogacona o część poświęconą głosowaniu obywateli na emigracji. Obecnie 304 mln osób na świecie mieszka poza krajem urodzenia - to dwa razy więcej niż w 1990 r. – W związku ze wzrostem migracji będzie to jedną z ważnych kwestii w przyszłości, do której należy przygotować się już teraz. Polska w tej kwestii wypada dość dobrze. Jest jednym z czołowych krajów, jeśli chodzi o równe i dostępne prawo wyborcze, i to też „ciągnie” indeksy demokratyczne w Polsce do góry – podkreśliła rozmówczyni.
Gardapkhadze, pytana o przyszłość demokracji na świecie, wyraziła opinię, że nie należy myśleć jedynie pesymistycznie o możliwości popularyzacji ustroju panującego w Chinach. – Jesteśmy rzeczywiście w momencie historycznych „zmian tektonicznych” w obrazie tego, co przywykliśmy rozumieć jako demokrację. Być może nie będzie to już dominujący zachodni model, na podstawie którego zbudowaliśmy strukturę międzynarodową, ale model mniejszych krajów azjatyckich, afrykańskich czy Ameryki Łacińskiej – zauważyła.
Dodała, że na rzecz odnowy demokracji lobbują takie kraje jak Brazylia, Hiszpania i Chile, a podobne próby podejmowała też Korea Południowa. Do 2024 r. w tym temacie aktywne były również Stany Zjednoczone. Raport International IDEA nie obejmuje okresu rządów prezydenta Donalda Trumpa, który objął władzę 20 stycznia 2025 r.
Ze Sztokholmu Daniel Zyśk (PAP)
zys/ szm/
