Ustawa o zatrudnianiu cudzoziemców stanowi odpowiedź na współczesne wyzwania związane ze wzmożoną migracją i z kryzysem demograficznym, który prowadzi do spadającej liczby pracowników – powiedziała PAP ekspertka ds. prawa pracy prof. Grażyna Spytek-Bandurska. W życie wchodzi również ustawa eliminująca nieprawidłowości w systemie wizowym. Nowe przepisy obowiązują od 1 czerwca.
Nowa ustawa o warunkach dopuszczalności powierzania pracy cudzoziemcom ma ograniczyć nadużycia, usprawnić procedury, zmniejszyć zaległości załatwiania spraw przez urzędy oraz zapewnić pełną elektronizację postępowań. To jeden z kamieni milowych przewidzianych w KPO.
Nowe przepisy opracowane w resorcie pracy mają zwiększyć rolę publicznych służb zatrudnienia (PSZ) w procesie wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców.
Zdaniem prof. Grażyny Spytek-Bandurskiej z Federacji Przedsiębiorców Polskich, nowa ustawa stanowi odpowiedź na współczesne wyzwania związane ze wzmożoną migracją i z kryzysem demograficznym, który prowadzi do spadającej liczby pracowników w Polsce.
„Wprowadzono wiele zmian, żeby wykluczyć bądź ograniczyć nadużycia, jakie pojawiały się w sprawach dotyczących zatrudniania cudzoziemców. Ważnym celem ustawy jest uszczelnienie przepisów, doprecyzowanie przesłanek udzielenia bądź odmowy udzielenia zezwoleń i wprowadzenie instrumentów gwarantujących bezpieczeństwo rynku pracy” – wymieniła ekspertka.
Zaznaczyła, że dla pracodawców szczególne znaczenie mogą mieć ułatwienia proceduralne, takie jak pełna elektronizacja postępowania.
„Dzięki temu powinno nastąpić ułatwienie kontaktu z urzędem. Pracodawca będzie mógł złożyć wniosek i odebrać decyzję w dogodnym dla siebie czasie” – wskazała prof. Spytek-Bandurska.
Zwróciła też uwagę na rozpatrywanie w pierwszej kolejności przez wojewodę wniosków o wydanie zezwolenie na pracę złożonych przez podmioty kontynuujące współpracę z cudzoziemcem i przez przedsiębiorców wpisanych do wykazu podmiotów prowadzących działalność o znaczeniu strategicznym dla gospodarki narodowej.
Z drugiej strony w ustawie wprowadzono możliwość określenia przez starostę listy zawodów i rodzajów pracy, w których nie będą wydawane zezwolenia na pracę cudzoziemcom zamierzającym podjąć pracę na terenie danego powiatu. Przewidziano, że obowiązek sporządzenia takiej listy powstanie w razie znacznego pogorszenia się sytuacji na lokalnych rynkach pracy, po uzyskaniu pozytywnej opinii powiatowej rady rynku pracy.
„W założeniu rozwiązania te wydają się korzystne, jednak potrzeba czasu, aby zweryfikować w praktyce, czy się przydały i spełniły swoje cele. Wiele zależy od sprawności działania urzędów i skuteczności regulacji, która zależy od równowagi pomiędzy zapewnieniem ochrony prawnej pracownikom cudzoziemskim a utrzymaniem elastyczności rynku pracy” – oceniła ekspertka.
Przyznała, że obawy mogą się pojawiać przy określaniu listy zawodów i rodzajów pracy, w stosunku do których odmawia się wydania zezwolenia na pracę cudzoziemca ze względu na trudną sytuację na lokalnym rynku pracy.
„Ważne, aby ograniczenia nie budziły wątpliwości. Dla pracodawców niekorzystne jest zaostrzenie sankcji za nieprzestrzeganie przepisów w przypadku niejasności interpretacyjnych” – podkreśliła.
Zdaniem prof. Spytek-Bandurskiej potrzebne są rozwiązania, które przyczynią się do efektywnej integracji cudzoziemców w naszym kraju, zwłaszcza w zakresie nauki języka polskiego, rozumienia specyfiki polskiego systemu prawnego, kultury społeczeństwa i zwalczania stereotypów.
„Należy zapobiegać segmentacji i marginalizacji na rynku pracy. Cudzoziemcy często trafiają automatycznie do mniej stabilnego segmentu, niezależnie od ich kwalifikacji. Są zatrudniani przy pracach fizycznych, prostych” – zauważyła ekspertka.
Zwróciła uwagę, że elementem wyróżniającym polski rynek pracy jest niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb pracodawców.
„Problemem jest niedobór kompetencji. Mimo bezrobocia wśród niektórych grup brakuje wykwalifikowanych pracowników w zawodach technicznych, opiece zdrowotnej czy IT. Polski system edukacji i migracji zawodowej nie nadąża za tempem zmian gospodarczych, rozwojem technologicznym. Dlatego ważne jest zachęcanie do pracy zagranicznych specjalistów i fachowców. Trzeba też pamiętać o zdrowej konkurencji po stronie pracodawców, aby zwalczać nieformalne praktyki zatrudniania” – podkreśliła prof. Spytek-Bandurska.
Co się zmieniło w przepisach
Nowelizacja ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw dostosowuje polskie prawo do przepisów Unii Europejskiej – głównie do dyrektywy w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu zatrudnienia w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji. Z mocy obowiązywania ustawy wyłączone są Dania i Irlandia.
Chodzi m.in. o wydawanie cudzoziemcom tzw. niebieskiej karty UE. Pozwala ona wysoko wykwalifikowanym pracownikom spoza Unii na legalną, stabilną i dobrze płatną pracę, a także wymaga traktowania ich na takich samych zasadach, jak obywateli państw UE. Dyrektywa UE obejmuje ponadto kwestie możliwości skorzystania przez posiadacza karty z tzw. mobilności krótkoterminowej i długoterminowej w innym państwie unijnym niż państwo członkowskie, które pierwsze przyznało mu kartę.
Zmieniono definicję „wyższych kwalifikacji zawodowych” tak, aby objęła ona zarówno kwalifikacje uzyskane w wyniku ukończenia studiów wyższych, jak i kwalifikacje uzyskane w wyniku doświadczenia zawodowego. Mają one być porównywalne z poziomem kwalifikacji uzyskanych po ukończeniu studiów wyższych.
Nowela dodaje również nowe zadania szefowi Urzędu da Spraw Cudzoziemców jako krajowemu punktowi kontaktowemu ds. przyjmowania cudzoziemców. Chodzi m.in. o obowiązek wymiany informacji z organami pełniącymi te funkcje w innych państwach UE w celu zapewnienia posiadaczom niebieskiej karty korzystania z mobilności długoterminowej.
Nowelizacją objęte zostały również przepisy dotyczące zezwoleń na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną. Przewidziano możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną przez członków rodziny cudzoziemca zamieszkującego na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu mobilności długoterminowej posiadacza niebieskiej karty UE.
W tym przypadku uzyskanie zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia z rodziną nie zależy od posiadania przez ubiegającego się o nie cudzoziemca źródła stabilnego i regularnego dochodu oraz zapewnionego miejsca zamieszkania na terytorium RP. Konieczne jest za to posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego.
Również 1 czerwca w życie wchodzi ustawa eliminująca nieprawidłowości w systemie wizowym. Reformuje ona system wydawania wizy krajowej dla studentów i system wydawania zezwolenia na pobyt czasowy w celu kształcenia się na studiach.
Zgodnie z regulacją każdy cudzoziemiec – obywatel państwa trzeciego, który chce rozpocząć studia w Polsce – będzie musiał podczas rekrutacji przedstawić dokument poświadczający znajomość języka, w którym odbywa się kształcenie, co najmniej na poziomie B2.
Rektor uczelni lub kierownik jednostki prowadzącej studia będzie musiał niezwłocznie zawiadomić pisemnie konsula, który wydał cudzoziemcowi wizę krajową w celu odbycia studiów, o niepodjęciu studiów przez tego cudzoziemca.
Wprowadzony zostaje limit cudzoziemców kształcących się na studiach na danej uczelni. Liczba cudzoziemców kształcących się na studiach w danym roku akademickim w danej uczelni nie może być większa niż 50 proc. ogólnej liczby studentów tej uczelni. Uczelnia, w której liczba ta będzie większa, nie będzie mogła prowadzić przyjęć cudzoziemców na studia do czasu, gdy liczba ta zmaleje do 50 proc. ogólnej liczby studentów.
Stworzony zostanie wykaz cudzoziemców przyjętych na studia i do szkół doktorskich. Ma on obejmować: imiona i nazwisko, numer PESEL, a w przypadku jego braku – numer dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz nazwę państwa, które go wydało, obywatelstwo, nazwę państwa urodzenia, informacje o przyjęciu na studia lub do szkoły doktorskiej (tj. datę wpisania na listę studentów lub listę doktorantów, datę złożenia ślubowania i datę skreślenia z listy studentów lub listy doktorantów), informacje o posiadaniu Karty Polaka (tj. datę ważności i numer), rok urodzenia i płeć.
Ustawa przyznaje ministrowi spraw zagranicznych i konsulom uprawnienia do pozyskania informacji niezbędnych do przeprowadzenia postępowania w sprawie wydania, cofnięcia lub unieważnienia wizy.
Państwowa Inspekcja Pracy przypomniała, że do nowej ustawy przeniesiono dotychczasowe przepisy określające obowiązki podmiotu powierzającego pracę cudzoziemcowi. Polegają one na żądaniu od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu w Polsce oraz przechowywaniu kopii tego dokumentu. Jednocześnie regulacje te zostały doprecyzowane – podmiot powierzający pracę będzie miał prawo żądać od cudzoziemca przedstawienia aktualnego dokumentu pobytowego również w trakcie okresu wykonywania pracy.
Co do zasady pracodawca będzie też musiał przechowywać kopię takiego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca i przez dwa lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym stosunek prawny będący podstawą zatrudnienia cudzoziemca uległ rozwiązaniu lub wygasł.
Ponadto w powiatowych urzędach pracy utworzone zostaną punkty dla cudzoziemców. Wprowadzona zostanie pełna elektronizacja dotycząca procedury wydawania zezwoleń na pracę, począwszy od złożenia wniosku aż po odbiór decyzji w tych sprawach.
Zaostrzone zostaną sankcje za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców. Złamanie przepisów zagrożone ma być karą grzywny od 3 do 50 tys. zł za każdy przypadek takiego zatrudnienia.
Według danych GUS na koniec września 2024 r. pracę w Polsce wykonywało 1 mln 52,7 tys. cudzoziemców. Ich udział w ogólnej liczbie pracujących wyniósł 6,8 proc. Obcokrajowcy wykonujący pracę pochodzili z ponad 150 państw.
Karolina Kropiwiec (PAP)
kkr/ joz/ lm/
