Mówiąc o liderze, najczęściej myślimy o szefie, managerze, przywódcy czy kierowniku. I słusznie, ponieważ lider, to osoba stojąca na czele, przewodząca, nadająca kierunek, której cechą charakterystyczną jest to, że ludzie i organizacje same chcą ją naśladować oraz łatwo poddają się jego przywództwu. Na temat przywództwa i liderów napisano w ostatniej dekadzie mnóstwo książek i artykułów, ale nadal nie rozstrzygnięto licznych kontrowersji i nieporozumień z nim związanych.
Bo co tak naprawdę oznacza bycie liderem? Jakie są cechy lidera i po czym poznać dobrego przywódcę? Czym powinien się on wyróżniać? Każdy z nas ma swoją definicję i osobiste wyobrażenia. Analizując to zagadnienie, pojawia się pytanie, czy cechy przywódcze są darem, z którym trzeba się urodzić, czy też przywództwa można się nauczyć, a predyspozycje wrodzone nie są konieczne. Zdania na ten temat są podzielone i jak to zazwyczaj w życiu bywa, prawda leży gdzieś po środku. Część ekspertów twierdzi, że prawdziwe zdolności bycia liderem, są darem wrodzonym, tak jak zdolności muzyczne czy słuch absolutny.
 | » Doba pracownicza i rozkład decydują o nadgodzinach |
Specjaliści ci uważają, więc, że niektórzy ludzie mogą być liderami, a pozostali nie. Umiejętności liderskie można rozwijać, ale niezbędny jest pewien "kapitał początkowy". Część ekspertów podważa jednak tezę o wrodzonych uzdolnieniach do przewodzenia, uznając, że niemal zawsze można się tego nauczyć, choć oczywiście rezultaty tej nauki będą różne u różnych osób.
Jako socjolog i osoba od kilkunastu lat weryfikująca kompetencje zawodowe managerów, nie mogę się z tym wnioskiem nie zgodzić. Doświadczenie i praktyka pokazuje, bowiem, że dobry lider, to nie tylko ktoś, kto posiada swoistą, wrodzoną zdolność do przewodzenia czy wywierania wpływu, ale ktoś, kto potrafi skutecznie kierować ludźmi, a to wymaga sporej wiedzy i wielu konkretnych umiejętności, także technicznych. Z tym na pewno nikt się nie rodzi.
Nie ma jednego bezwzględnie najlepszego stylu kierowania. Zalety poszczególnych liderów zależą bowiem od sytuacji oraz cech przywódcy, zespołu i jego poszczególnych członków. W biznesie istnieje cała plejada barwnych liderów, których Ch. Fourier (francuski socjalista, twórca terminu feminizmu), humorystycznie zaklasyfikował do kilku poniższych kategorii:
Król - słońce otoczony swoimi dworakami,
Dyktator panujący za pomocą terroru i szpiegowania,
Mistyk stosujący przykazania religijne,
Geniusz z głową w chmurach,
Zarozumiały człowiek sukcesu,
Żądny władzy i uznania karierowicz,
Przywódca bojówki,
Paternalistyczny wódz klanu,
Niezdecydowany z całą siecią doradców,
Polityk epatujący swoimi znajomościami,
Samotnik i cierpiętnik dźwigający świat na ramionach,
Hałaśliwy wesołek opowiadający anegdoty,
"Brat-łata" - ze wszystkimi na "ty", pełen życzliwości i optymizmu,
Agresywny, dominujący, stale wykazujący swoją wyższość,
Wieczny wojownik,
Uwodziciel, budujący relacje z innymi na emocjach.
A jakiego Ty masz szefa? Z jakim liderem współpracujesz? Z jakim liderem żyjesz? Mamy społecznie wysokie oczekiwania wobec przywódców. Mówimy - "lider powinien być taki i taki", albo "ten to jest najgorszym szefem, jakiego miałem, bo", "ktoś, kto kieruje powinien znać się na tym i na tym", "nie powinien robić tego". Nasze opinie na temat liderów kształtuje nasze własne doświadczenie i spostrzeżenia. Nie ma liderów idealnych, tak jak nie ma idealnych pracowników, ale można wyodrębnić kilka cech charakteryzujących porządnego przywódcę, koordynatora czy managera. Oczywiście cechy te nie wyczerpują wachlarza możliwości i są jedynie próbą uporządkowania wiedzy i zainicjowania dyskusji na temat cech lidera, zarówno tego umocowanego formalnie, jak i lidera nieformalnego.
Lider jest spójny wewnętrznie
Guru liderów i teorii przywództwa Warren Buffet powiedział, że "Zatrudniając ludzi szukam w nich trzech rzeczy. Pierwszą jest spójność wewnętrzna, drugą - inteligencja, a trzecią wysoki poziom energii. Ale jeśli nie masz pierwszej, dwie pozostałe zabiją cię". Mocno powiedziane i to głównie dlatego, że spójność wewnętrzna to cecha kluczowa najlepszych liderów. Te dwa tajemnicze słowa oznaczają nic innego jak uczciwość, prawdomówność i autentyczność w robieniu tego, co deklarujemy, jako cel naszej aktywności zawodowej i poza zawodowej. Integralność wewnętrzna lidera oznacza, że słowa i czyny danej osoby stanowią spójną całość, że jest ona konsekwentna w myśleniu i działaniu, niezależnie od miejsca i okoliczności. Lider spójny wewnętrznie to człowiek, który nie musi manipulować ludźmi - potrafi osiągać swoje cele poprzez mówienie prawdy i dotrzymywanie obietnic. Podwładni doskonale rozszyfrują szefa, który jest nieszczery i dwulicowy. Doskonale wiemy też, że "kłamstwo ma krótkie nogi", a nieuczciwość wcześniej czy później wyjdzie na jaw. A takiemu "liderowi" nie potrafimy i nie chcemy zaufać, nie czujemy się przy nim bezpiecznie, ponieważ nie wiemy, czego możemy się po nim spodziewać. Na dłuższą metę, skuteczna współpraca z osobą niespójną wewnętrznie, człowiekiem bez "kręgosłupa moralnego" i zasad, jest po prostu niemożliwa.
Lider /przywódca chwali rozsądnie
 | » Umowa zlecenie czy umowa o dzieło - jak zatrudnić pierwszego współpracownika? |
Przy weryfikacji oczekiwań Kandydatów poszukujących pracy, często zadaję pytanie dotyczące oczekiwań, co do przyszłego pracodawcy oraz cech przełożonego, które są istotne dla pracownika. Bardzo często słyszę odpowiedź: "chciałabym/chciałabym od czasu do czasu usłyszeć słowa pochwały od mojego szefa, aby szef widział trud, jaki wkładam w swoją pracę".
Niby proste i oczywiste, a jednak, jak widać, często jasno komunikujemy: "Szefie - pochwal mnie, potrzebuję tego". Podwładni cenią liderów, którzy szczerze chwalą nawet małe dokonania swoich podwładnych, gdy dostrzegają ich trud i zaangażowanie. Wynika to z naturalnego faktu, że ogólnie rzecz biorąc, ludzi oceniających nas pozytywnie lubimy o wiele bardziej, niż tych, którzy oceniają nas negatywnie. Ale uwaga - pochwała musi być słuszna i obiektywna, ponieważ choć ludzie lubią być chwaleni i skłonni lubić tego, kto ich chwali, to jednak nie lubią też, by nimi manipulować. Jeśli lider chwali w sposób przesadny, jeśli pochwała wydaje się reszcie zespołu nieuzasadniona, lub (co ważniejsze), jeśli chwalący może odnieść jakąś korzyść z wkradania się w łaski chwalonego, wówczas lider wkracza na "śliski grunt". Nie cenimy ludzi chwalących nas z niskich pobudek, a szanujemy liderów, którzy dokonują trafnej oceny naszych dokonań i nie obawiają się o tym mówić głośno - zarówno w rozmowie "face to face", jak i na forum grupy. Pochwała, bowiem "dodaje skrzydeł" i wzbogaca chwalonego, nie zubażając chwalącego.
Lider promuje otwartość komunikacyjną
Szef zawsze powinien być osobą, która wspiera wymianę informacji pomiędzy pracownikami, dopytuje i inicjuje wymianę myśli. W sytuacji napięcia lub konfliktu, jest również czynnikiem, który zachęca do szczerości i otwartości, gdyż tylko wtedy istnieje szansa na konstruktywne rozwiązanie trudności. Pracownicy powinni też mieć pewność, że lider otwierając dyskusję na konkretny temat, będzie obiektywnym sędzią i mądrym doradcą. Z obserwacji własnego zespołu zauważam, że podwładni mają silną potrzebę wiedzy na temat sytuacji firmy i jej planów. Pewnie nie na wszystkie pytanie jestem w stanie odpowiedzieć, nie na wszystkie mogę, ale zawsze staram się tłumaczyć dokąd zmierza firma, jaka jest jej strategia, co się dzieje w innych działach. W ten sposób wzmacnia się poczucie bezpieczeństwa i przynależności do firmy, ucina to również niepotrzebne dyskusje, plotki
i niczym niepoparte dyskusje na temat firmy. Lider promujący otwartość komunikacyjną "gra w otwarte karty", inicjuje "burze mózgów", wzmacnia i nagradza kreatywność zespołu oraz jest szczery i otwarty. Taki pogląd nie daje mu jednak prawa do mówienia czegoś, co rani innych lub odziera z godności i poczucia wartości. Nie zgadza się również na taką formę komunikacji w zespole, która jest agresywna, pozbawiona kultury i szacunku dla członków zespołu.
Lider jest pewny siebie i jednocześnie pokorny
Ludzie nie podążą za przywódcą, który nie jest pewny siebie i swoich umiejętności To pewne, gdyż ludzi w naturalny sposób przyciągają liderzy pewni siebie, pozytywnie nastawieni, charyzmatyczni. Pewność siebie to siła, z której korzystają najlepsi szefowie. Kandydaci często w trakcie rozmów kwalifikacyjnych mówią, że nie cierpią "szefów bez własnego zdania" i "bojących się podejmowania decyzji i własnego cienia". Nie szanujemy "szefów mamlasów". I o ile pewność siebie, rozumiana, jako wiara we własne możliwości, jest cechą pożądaną u lidera, to nie możemy jej mylić z butą czy arogancją. Nikt z nas nie chciałby pracować dla aroganckiego i bezczelnego szefa. Sama miałam kiedyś wątpliwą przyjemność pracować dla aroganckiego szefa z rozbuchanym ego i dziękuję, ale nie powtórzę tego nigdy więcej.
Pewność siebie u lidera nie może jednak istnieć bez pokory. Pokora nie oznacza, że przywódca jest słaby czy nieudolny, wręcz przeciwnie, pokora jest oznaką siły i doskonale harmonizuje z pewnością siebie. Człowiek pokorny jest gotowy przyznać się do błędów, do tego, że nie zna odpowiedzi na wszystkie pytania i powiedzieć "przepraszam, myliłem się". Pokora przynosi rezultaty i zapewnia szacunek podwładnych. Larry Bossidy, były prezes firmy Honeywell, wyjaśnił, dlaczego pokora sprawia, że człowiek jest efektywnym przywódcą: "Im bardziej możesz pohamować swoje ego, tym bardziej realistycznie patrzysz na swoje problemy. Uczysz się jak słuchać i przyznajesz, że nie znasz wszystkich odpowiedzi. Pokazujesz, że możesz uczyć się od każdego. Pokora pozwala ci na przyznawanie się do błędów".
Lider to marzyciel i wizjoner
Einstein uważał, że wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, gdyż w wyobraźni rodzą się wielkie i wspaniałe rzeczy. Prawdziwi liderzy zawsze marzą, mają wizję siebie, wizję rozwoju firmy, jak i wizję każdego podejmowanego przedsięwzięcia. I nie jest to "bujanie w obłokach", ale wizje te i marzenia powinny być spójne ze sobą i osadzone w rzeczywistości. Lider - wizjoner jednocześnie potrafi je tak zakomunikować i uargumentować, że inni zaczynają wierzyć w tą wizję i iść razem z nim. Lider dzieli się z ludźmi tym, w co wierzy i mówi im, dlaczego w to wierzy. Daje im również solidne powody, aby mogli uwierzyć w to samo. Możemy to nazwać inspirującym przywództwem, gdyż liderzy, którzy są inspirujący potrafią tworzyć rezonans, czyli "zarażać" innych swoimi pomysłami i emocjami.
 | » Na czym będzie polegał elastyczny czas pracy? |
Lider jest odważny
Lider musi być odważny i bynajmniej nie chodzi tu o odwagę rozumianą, jako brawura czy bohaterszczyzna. Odważny lider to człowiek, który robi coś wbrew tłumowi, wbrew masie, ale robi coś w dobrym celu, w pełni przekonany o słuszności swojego działania. Żyjemy w świecie, w którym ludzie dokonują wyborów idąc po najmniejszej linii oporu, bo tak jest prościej, to nie męczy i nie komplikuje życia. Praktyka pokazuje jednak, że tak postępując, nie możemy mówić o autentycznym przywództwie. Prawdziwy lider nie boi się podejmować trudnych decyzji, nawet, jeśli w danej chwili nie jest to ani łatwe ani przyjemne. Ma również odwagę przyznać się do winy, mówić bolesną, ale konieczną prawdę i patrzeć ludziom prosto w oczy. Takie zachowanie wymaga nonkonformizmu oraz odwagi, bo bycie marzycielem, wizjonerem i sukcesorem, to droga rzadko uczęszczana, trudna, ale właściwa. Wystarczy rozejrzeć się wokół - ilu znamy odważnych liderów? Kilku, jednego, może dwóch? A ilu znamy niczym niewyróżniających się przeciętniaków? Kilkunastu? Kilkudziesięciu?
I nawet, jeśli przeciętniak sprawuje funkcję kierowniczą i mniema, że jest liderem, bez odwagi nigdy nim nie będzie, niezależnie od tego, co mówi i jaki "stołek" zajmuje.
Lider ciągle się uczy
Chyba nie ma nic bardziej irytującego, niż głupi i niedouczony szef. I oczywiście nie ma liderów nieomylnych i wszechwiedzących, jednak stan permanentnego nieuctwa lidera to katastrofa dla podwładnych i całej firmy. Lider to człowiek, który w zakresie wiedzy i umiejętności powinien być przykładem dla swojego zespołu i autorytetem. Tragedią jest, gdy przełożony bazuje na archaicznej wiedzy merytorycznej z przed 20 laty i nigdy nie podjął wysiłku, aby zaktualizować swoje przestarzałe poglądy. Wstydem jest dla takiego szefa, gdy młody stażem pracownik posiada wiedzę, którą jest w stanie zawstydzić swojego przełożonego. Świat zmienia się dzisiaj bardzo szybko i czasem toniemy w nadmiarze informacji i faktów, jednak lider to osoba, która musi podążać z duchem czasu, dokształcać się, podnosić kwalifikacje zawodowe oraz szlifować kompetencje. I nie chodzi o to, że dobry lider chłonie wszystkie informacje, biega ze szkolenia na szkolenie i tygodniowo czyta 2 branżowe książki. Chodzi raczej o to, aby w natłoku informacji i nowości oraz galopie codzienności, potrafił rozgraniczyć istotną wiedzę od takiej, która nie jest mu potrzebna. Zdobywanie wiedzy wiąże się bowiem również z podejmowaniem prawidłowych wyborów intelektualnych. Doświadczenie przychodzi z wiekiem i jest niezwykle ważne, jednak w ślad za nim musi też podążać mądrość, czyli wiedza wykorzystywana w praktyce.
Lider daje przykład własnym postępowaniem
Znane przysłowie mówi, że "czyny mówią głośniej niż słowa". Rodzice wiedzą to chyba najlepiej. Dzieci często oporne są na słowa, jakie do nich wypowiadamy, ale są bacznymi obserwatorami otoczenia i świetnie nas, rodziców, naśladują. Jestem mamą 6 letniego Barka i każdego dnia zauważam, jak moje dziecko naśladuje nie to, co mówię, ale właśnie to, co robię. Podobnie jest w relacjach szef - pracownik. Umiejętny lider to przywódca, który nie musi dużo mówić, ale ktoś, kto swoim zachowaniem i przykładem wskazuje zespołowi prawidłowy kierunek. Prosty przykład: zespół ciężko pracuje nad określonym projektem, wszyscy rozpoczynają pracę o 8.00 i kończą ją o 18.00. Lider natomiast przychodzi do pracy na 10.00, o 13.00 wyskakuje na lunch, a o 16.00 kończy pracę życząc zespołowi wytrwałości i owocnej współpracy. Co czują pracownicy? Irytację? Demotywację? Oczywiście. Lider musi być pionierem, kimś kto toruje drogę dla zespołu i własnym przykładem pokazuje co to jest praca zespołowa, wspólny cel, zaangażowanie. I nie musi mówić "ja dzisiaj pracowałem od 8.00 - 18.00", słowa nie mają tu znaczenia, on ma swoim postępowaniem nie pozostawić zespołowi cienia wątpliwości, że pracuje z nimi ramię przy ramieniu, z pasją i dla wspólnego sukcesu. Mało tego, powinien robić więcej niż tzw. "obrzydliwy standard", ponieważ komu wiele dano, od tego wiele się wymaga
Lider to empatyczny optymista
Empatia i optymizm to cechy lidera, które ukierunkowane są na ludzi, z którymi pracujemy. Optymizm rozumiany jest jako pozytywne nastawienie, nawet w obliczu trudności, wyzwań i kryzysów. To też silna wiara w ludzi i w możliwość osiągania sukcesów. Przy czym optymizm to coś więcej niż entuzjazm czy ekstrawertyzm, ponieważ nawet szefowie introwertycy potrafią wykazywać się działaniem i poglądami o wysokim poziomie optymizmu. Wielu znawców tematu jest zdania, że optymizm jest jedyną cechą, bez której przywództwo nie może zaistnieć. I prawdą jest, że najlepiej współpracuje się nam z liderami, którzy nie marudzą, nie mają nieuzasadnionych fochów, ale z uśmiechem na ustach potrafią iść do przodu, niezależnie od okoliczności. Politolog, badacz talentów Marcus Buckingham podsumował to następująco "Mówiąc, że przywódcy są optymistami, mam po prostu na myśli to, że nic - ani zły nastrój, ani racjonalne argumenty innych osób, ani ponura rzeczywistość - nie jest w stanie zachwiać ich wiarą w lepszą przyszłość".
Uzupełnieniem optymizmu lidera musi być również empatia - umiejętność współodczuwania, rozumienia sytuacji drugiego człowieka. Każdy lider opiera się na zespole i dla niego czynnik ludzki w byciu liderem jest decydujący. Każdy biznes robiony jest przez i dla ludzi, stąd też najlepsi przywódcy dbają i interesują się ludźmi. Rozmawiają z nimi, słuchają ich i rozumieją. I zachowują przy tym równowagę, ponieważ lider nie może być zorientowany tylko na ludzi, ale również na realizacji wspólnych zadań.
Katarzyna Fojcik
OTTO Polska
