Kwestia emerytur z ZUS-u dla obywateli Ukrainy rodzi wiele pytań. Czy łatwo dostać świadczenie? Czy ZUS dopłaca pieniądze osobom, które mieszkają poza Polską? Sprawdziliśmy warunki, na których obywatel Ukrainy może otrzymać świadczenia. Okazuje się, że sprawa nie jest taka prosta, jakby się wydawało. Pieniądze też można stracić.
Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Polską a Ukrainą
Polska i Ukraina podpisały w 2012 roku dwustronną umowę o zabezpieczeniu społecznym, która chroni osoby, które pracują lub pracowały w obu tych państwach. Zakłada ona, że ustalając prawo do emerytury, bierze się pod uwagę również okresy ubezpieczenia w drugim państwie. Nie oznacza to jednak, że Fundusz Ubezpieczeń Społecznych finansuje emerytury obywateli Ukrainy za okresy pracy na terenie ich macierzystego kraju. Każde państwo wypłaca świadczenie proporcjonalnie do długości okresów ubezpieczenia w każdym z nich. Dodatkowo obywatele Ukrainy, podobnie jak inni obcokrajowcy, aby otrzymać Polską emeryturę, muszą spełnić szereg warunków i odprowadzać składki w Polsce.
- W związku z uproszczonymi procedurami zatrudniania obywateli Ukrainy od kilku lat w Polsce można zauważyć dużą liczbę pracowników zza wschodniej granicy. Proces ten nasilił się jeszcze po 24 lutego 2022 r., kiedy to wybuchła wojna na terytorium naszego wschodniego sąsiada. Legalne zatrudnienie obcokrajowca wiąże się z obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, a to z kolei otwiera drogę do uzyskania świadczeń z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, m.in. emerytury. Kwestia nabycia uprawnień emerytalnych w Polsce została uregulowana w umowie między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o zabezpieczeniu społecznym z 18 maja 2012 r. Aby uzyskać świadczenie emerytalne, obywatel Ukrainy musi spełniać kryterium wieku. Obecnie wynosi ono 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn. Ponadto musi odprowadzać składki w Polsce – być zatrudnionym na umowę o pracę, umowę-zlecenie lub prowadzić jednoosobową działalność gospodarczą. Dla osób urodzonych przed 1949 rokiem wymagane jest też spełnienie warunku stażu pracy: 20 lat dla kobiet oraz 25 dla mężczyzn. Lata pracy w jednym i w drugim kraju podlegają zsumowaniu - wyjaśnia radca prawny Rafał Knap z kancelarii Graś i Wspólnicy.
Czy wystarczy opłacić jedną składkę, aby otrzymać emeryturę z ZUS-u?
Obywatel Ukrainy, aby otrzymać minimalną emeryturę w Polsce, musi spełnić określone warunki. Omawiane świadczenie przysługuje bowiem wyłącznie w razie zamieszkiwania w naszym kraju. Jeśli osoba mieszka w innym państwie, dopłata nie będzie jej przysługiwała. Jak podaje ZUS, liczba dopłat wypłacanych obywatelom Ukrainy jest niewielka. W 2021 dotyczyła 1215 osób, w 2022 r. 1205 osób, a obecnie jest to 1170 obywateli Ukrainy.
Mecenas Knap wskazuje, że obywatel Ukrainy może otrzymać świadczenie emerytalne w Polsce, jeżeli zostanie tutaj odprowadzona choćby jedna składka na ubezpieczenie społeczne. Jeżeli będzie na stałe przebywał na terytorium Polski, będzie przysługiwało mu również wyrównanie do najniższej emerytury, w sytuacji gdy suma otrzymywanych przez niego świadczeń będzie niższa. Pobierając je, nie musi mieszkać w kraju. Jeżeli jednak wyjedzie, wówczas może liczyć tylko na emeryturę w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu w Polsce. Zatem świadczenie to uwarunkowane jest określonymi zasadami i nie ma możliwości, aby uzyskać je i pobierać, wyjeżdżając z Polski.
Dopłata ZUS do emerytury obywatela Ukrainy
W przypadku gdy zostaną spełnione warunki do otrzymania emerytury, pracownik otrzymuje
świadczenie z polskiego i ukraińskiego organu emerytalnego. Oba organy wypłacają jednak
emeryturę proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia w każdym z państw. Zatem im krótszy staż pracy w Polsce, tym niższa emerytura wypłacana przez ZUS – wyjaśnia ekspert.
Radca prawny wskazuje też, że jeżeli suma otrzymywanych świadczeń emerytalnych jest niższa od minimalnej emerytury w Polsce (obecnie 1 588,44 zł), wówczas powstałą różnicę dopłaca ZUS. Jeżeli np. emerytura z Ukrainy wyniesie 500 zł, a z Polski 300 zł, Zakład Ubezpieczeń Społecznych dopłaci 788,44 zł. Jednocześnie podwyżka świadczenia emerytalnego otrzymywanego z Ukrainy obniża odpowiednio kwotę dopłaty.
Obowiązek wyrównania do kwoty minimalnej emerytury wynika z zasady równego traktowania zawartej w umowie o zabezpieczeniu społecznym. Warunkiem otrzymania dopłaty jest legalny pobyt na terytorium Polski. Nie otrzyma go zatem osoba, która opuści kraj lub przebywa na jego terytorium
nielegalnie.
Przychody z pracy lub z działalności oraz wyjazd z terytorium Polski
Obywatele Ukrainy, którzy osiągają przychody z tytułu pracy albo prowadzenia działalności gospodarczej w wysokości przekraczającej wysokość dopłaty, tracą prawo do minimalnej emerytury. Ponadto prawo to ogranicza wyjazd obywateli Ukrainy z Polski. ZUS weryfikuje prawo do dopłaty dla obywatela Ukrainy, jak wskazuje Rzecznik ZUS, są oni sprawdzani pod kątem prawa do przyznania świadczenia.
Weryfikacja jest kilku etapowa, kontroli podlega wniosek zarówno na etapie składania, jak i również w okresie wypłaty świadczenia. Obywatele Ukrainy muszą złożyć oświadczenie o miejscu zamieszkania pod rygorem odpowiedzialności karnej. Do tego pobierający emeryturę na żądanie ZUS-u musi przedłożyć dokument potwierdzający legalny pobyt w Polsce.
Dokumenty potwierdzające legalność pobytu obywatela Ukrainy w Polsce
Do weryfikacji legalności pobytu obywatela Ukrainy w Polsce niezbędne mogą być takie dokumenty jak:
- karta stałego pobytu,
- karta pobytu rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej,
- karta czasowego pobytu.
ZUS wskazuje też w swoim komunikacie, że częstotliwość weryfikacji zamieszkania cudzoziemca w Polsce zależy od rodzaju i ważności dokumentu potwierdzającego jego legalność pobytu w kraju. Przy weryfikacji miejsca zamieszkania cudzoziemca ZUS współpracuje także ze swoimi odpowiednikami w państwach, z którymi łączy Polskę umowa dwustronna o zabezpieczeniu społecznym, w tym instytucją ukraińską. Procedury stosowane przez obie instytucje przy obsłudze wniosków emerytalno-rentowych wymuszają weryfikację, w drodze współpracy administracyjnej, szeregu informacji dotyczących przyznawania i wypłaty świadczeń.
Wyjazd z Polski a obowiązki podatkowe obywatela Ukrainy
Obywatele Ukrainy wyjeżdżając z Polski, muszą pamiętać o swoich obowiązkach względem ZUS-u i skarbówki. Należy poinformować wtedy organ rentowy o zmianie adresu - jego zatajenie może mieć swoje konsekwencje w postaci wszczęcia przez ZUS postępowania o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, z postępowaniem egzekucyjnym włącznie oraz potencjalną odpowiedzialnością karną.
Trzeba też pamiętać, że od emerytury dla obywatela Ukrainy może być odprowadzany podatek i tym samym należy się rozliczyć z fiskusem z otrzymanych świadczeń.
