Rząd odkrywa karty w sprawie reformy Państwowej Inspekcji Pracy. Jak ustaliła „Gazeta Wyborcza”, projekt ustawy, który ma być realizacją jednego z kamieni milowych KPO, przeszedł przez Stały Komitet Rady Ministrów. Najważniejsza zmiana? Koniec z koniecznością chodzenia do sądu, by zamienić „śmieciówkę” na etat – teraz inspektor zrobi to jednym podpisem. A o zaległe składki jednak ktoś się upomni...
Nie dalej jak przed weekendem przez media przeszła informacja, że ustawie wybito zęby i zrezygnowano między innymi z zapisu o konieczności poboru zaległych składek. Jak pisaliśmy, ostatecznie Ministerstwo Pracy zdecydowało się na radykalny krok i postanowiło wykreślić z projektu możliwość wydawania decyzji z mocą wsteczną. Dziś "GW" donosi, że jednak zaległymi składkami będzie mógł zająć się ZUS.
Do tej pory inspektorzy pracy mieli związane ręce. Nawet jeśli podczas kontroli stwierdzili, że pracownik na umowie zlecenia lub B2B wykonuje obowiązki typowe dla etatu (w określonym miejscu, czasie i pod nadzorem szefa), mogli jedynie wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie stosunku pracy. Efekt? Niewielka liczba pozwów i długie procesy. Nowe przepisy mają to zmienić diametralnie.
Decyzja administracyjna zamiast pozwu
Zgodnie z projektem opisywanym przez „Wyborczą”, inspektor pracy zyska potężne narzędzie: nakaz administracyjny. Jeśli uzna, że forma zatrudnienia nie odpowiada rzeczywistości, wyda decyzję o przekształceniu umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę.
Co to oznacza w praktyce?
-
Decyzja inspektora będzie natychmiast wykonalna w zakresie bieżącego zatrudnienia.
-
Ciężar dowodu i inicjatywa procesowa zostaną przerzucone na pracodawcę. To firma, jeśli nie zgodzi się z werdyktem urzędnika, będzie musiała odwołać się do sądu, by podważyć decyzję.
Co ciekawe, rząd zostawia furtkę dla chcących utrzymać podważony przez inspektora kontrakt B2B. Jak tłumaczył Maciej Berek, minister odpowiadający za prace programowe rządu, "jeśli inspektor stwierdzi, że sytuacja jest niezgodna z prawem, to będzie wnioskował o dostosowanie tej sytuacji do stanu prawnego". A więc pracodawca i pracownik będą musieli tak skorygować warunki umowy, aby odpowiadały one stanowi faktycznemu, a więc nie zawierały elementów wskazujących na umowę o pracę, np. stałych godzin pobytu w biurze. Jeśli się dogadają, inspektor nie wyda decyzji o zmianie B2B na etat.
ZUS będzie mógł upomnieć się o składki
Kontrowersje budzi zakres czasowy decyzji. Inspektor będzie mógł orzec o istnieniu stosunku pracy nie tylko na przyszłość, ale także do trzech lat wstecz (licząc od daty wszczęcia kontroli). Oznacza to potencjalnie konieczność uregulowania zaległych składek ZUS i podatków.
- Jeżeli PIP stwierdzi istnienie cech stosunku pracy, to dla ZUS jest to istotna informacja faktyczna, że za dany okres – objęty decyzją PIP – powinien istnieć tytuł do ubezpieczeń pracowniczych. Na tej podstawie ZUS może wszcząć własne postępowanie i wydać decyzję o podleganiu ubezpieczeniom społecznym - tłumaczy w "GW" dr Katarzyna Kalata, radczyni prawna w Kancelarii Kalata.
Rząd wprowadził jednak pewne „bezpieczniki”. Wniesienie przez pracodawcę odwołania do sądu wstrzyma wykonanie decyzji w części dotyczącej skutków finansowych za okres przeszły. Oznacza to, że firma nie będzie musiała płacić zaległości, dopóki sąd prawomocnie nie potwierdzi racji inspektora.
Inspektor też człowiek (i może się wahać)
Ciekawym elementem projektu jest pozostawienie inspektorom furtki. W sytuacjach skomplikowanych i nieoczywistych urzędnik nie będzie musiał wydawać nakazu administracyjnego – nadal będzie mógł wybrać starą ścieżkę, czyli skierowanie powództwa do sądu pracy. Ma to zapobiec wydawaniu pochopnych decyzji w sprawach, które wymagają głębszej analizy dowodowej.
Przedsiębiorcy nie kryją obaw, wskazując na ryzyko arbitralności urzędników i chaosu prawnego. Z kolei rząd argumentuje, że bez tych zmian walka z fikcyjnym samozatrudnieniem pozostanie fikcją, a Polska nie otrzyma pieniędzy z KPO. Nowe przepisy mają wejść w życie prawdopodobnie od początku 2026 roku.
oprac. KWS
