Godziny ponadwymiarowe to godziny zajęć lub lekcji przydzielone nauczycielowi ponad obowiązkowe pensum. Zrobiło się o nich głośno w ostatnim czasie w związku z nowelizacją Karty nauczyciela, która weszła w życie z początkiem roku szkolnego 2025/2026.
Ile godzin pracują nauczyciele?
Zgodnie z Kodeksem pracy czas pracy nauczyciela wynosi 40 godzin tygodniowo, a w jego skład wchodzi pensum dydaktyczne (tzw. godziny tablicowe – czyli lekcje lub zajęcia), które nauczyciel musi zrealizować. Jest ono różnicowane zależnie od rodzaju wykonywanych zajęć.
Standardowe pensum wynosi 18 godzin dydaktycznych tygodniowo dla nauczycieli szkół podstawowych, średnich i zawodowych. Inne wartości pensum obowiązują na przykład dla nauczycieli przedszkoli - jest to 25 godzin (nauczycieli zerówek – 22 godziny), bibliotekarzy szkolnych – 30 godzin, nauczycieli praktycznej nauki zawodu – 20 godzin, nauczycieli kształcenia integracyjnego – 20 godzin. Czas pracy nauczycieli obejmuje także przygotowanie do zajęć, zebrania, rady pedagogiczne, organizację wydarzeń szkolnych czy prowadzenie dokumentacji.
W ramach 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciel może realizować godziny ponadwymiarowe, jeśli dyrektor mu je przydzielił. Godzina ponadwymiarowa przydzielana jest powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych i nie może być przydzielana powyżej normy.
Godziny ponadwymiarowe a nadgodziny
Przekroczenie określonego w Kodeksie pracy tygodniowego czasu pracy to nadgodziny.
Z początkiem roku szkolnego 2025/2026 weszła w życie tzw. duża nowelizacja Karty nauczyciela. Uszczegółowiono w niej przepisy, m.in. dotyczące warunków obliczania wynagrodzenia nauczycieli za godziny ponadwymiarowe i godziny zastępstw doraźnych.
Określono m.in. przypadki, w których nauczyciel zachowuje albo traci prawo do wynagrodzenia za przydzielone, ale niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Zdecydowano, że nauczyciel otrzyma wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, mimo że ich nie zrealizował, jeśli w tym czasie realizował przydzielone mu przez dyrektora szkoły zajęcia uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów.
Nauczyciel gotowy do pracy, a klasa... na wycieczce
Po wejściu w życie tej nowelizacji związki zawodowe podnosiły, że nauczyciel, który jest w szkole i jest gotowy do pracy zgodnie z przydzielonymi mu godzinami ponadwymiarowymi, nie otrzymuje wynagrodzenia za nie, gdy nie ma w szkole klasy, bo np. jest ona na wycieczce. Związek Nauczycielstwa Polskiego podał, że ma sygnały z poszczególnych szkół, że nauczyciele bądź też całe grona pedagogiczne w ramach solidarności zawodowej wstrzymują wyjścia klasowe z powodu zmian w rozliczaniu godzin ponadwymiarowych.
W połowie października resort edukacji wydał komunikat, w którym podał, że zasadą jest, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, czyli za przydzielone i zrealizowane zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze. Jednocześnie przewidziano dwa wyjątki, w których nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia mimo niezrealizowania tych godzin.
Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, gdy nauczyciel na polecenie dyrektora realizuje inne obowiązki opiekuńcze lub wychowawcze, jak na przykład opieka nad uczniami podczas wycieczki, wyjść, np. do teatru, zawodów sportowych czy imprez szkolnych.
Drugi przypadek dotyczy sytuacji, gdy niezrealizowanie przez nauczyciela przydzielonych mu w ramach godzin ponadwymiarowych zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania nastąpiło z przyczyn niedotyczących nauczyciela, np. choroby dziecka lub ucznia, a nauczyciel był gotów do realizacji tych zajęć.
„Nauczyciel, który nie może zrealizować zaplanowanych godzin ponadwymiarowych z przyczyn dotyczących szkoły, np. z powodu wyjazdu klasy na wycieczkę, może mieć przydzielone doraźne zastępstwo, za które przysługuje wynagrodzenie w takiej samej stawce, jak wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, lub może mieć przydzielone zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów na terenie szkoły i wtedy zachowa prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Organizacja pracy szkoły należy do kompetencji dyrektora szkoły” – wskazało MEN w komunikacie.
Do 1992 r. w ustawie Karta nauczyciela był zapis o tym, że nauczycielom należy się wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, jeśli nie zostały one zrealizowane nie z ich winy. Mimo że z ustawy zapis ten został usunięty, większość samorządów w takiej sytuacji nadal płaciła nauczycielom.
Premier zabrał głos
We wtorek premier Donald Tusk zapowiedział pilną nowelizację Karty nauczyciela. Projekt ma być poselski, by przyspieszyć procedurę.
– Sprawa godzin ponadwymiarowych okazała się bardzo dotkliwym ciosem z punktu widzenia nauczycielek i nauczycieli – ocenił. – Dobrymi intencjami często jest piekło brukowane – dodał.
Zgodnie z zapowiedzią szefa rządu, gdy nauczyciele są w szkole, są gotowi do pracy, a zajęcia nie odbywają się z przyczyn od nich niezależnych, nauczyciele za tę gotowość do pracy dostaną wynagrodzenie. Premier podkreślił, że nie będzie tworzenia szczegółowego wykazu przypadków, w których należne jest wynagrodzenie.
– Są bardzo różne sytuacje. One są nie do opisania. Dlatego nie będę proponował tworzenia jakiegoś szczegółowego katalogu – powiedział. (PAP)
dsr/ joz/ lm/
