W 2016 r. aktywnych zawodowo osób w wieku powyżej 50. roku życia było 4 725 tys., czyli o 61 tys. mniej niż w 2015 r. Według danych GUS, był to pierwszy odnotowany spadek w przeciągu kliku ostatnich lat. Główny powód – emerytura, na którą decyduje się coraz więcej uprawnionych osób.
Warunki pracy osób po 50. roku życia mają bezpośrednie przełożenie na ocenę jakości życia - pokazało badanie "SHARE: 50+ w Europie" przeprowadzane w latach 2006/7-2015, a dotyczące między innymi aktywności zawodowej Polaków po przejściu na emeryturę. To one również determinują decyzje o kontynuacji zatrudnienia, a w dłuższej perspektywie wpływają na stopień aktywności zawodowej po przejściu na emeryturę. Niestety, na tle Francji, Niemiec, Szwecji czy Czech w dalszym ciągu wypadamy gorzej.
Po 60. pracują nieliczni
Aktywność zawodowa Polaków maleje wraz z wiekiem. Jak pokazuje badanie CBOS przeprowadzone w latach 2015-2016 r., powyżej 60. roku życia pracuje już tylko około 14 proc. osób, reszta natomiast utrzymuje się wyłącznie z emerytury lub renty. Spadek aktywności potwierdzają również dane GUS. Okazuje się, że wśród osób w wieku 50 lat i więcej, w IV kwartale 2016 r. aktywnych zawodowo było 4 725 tys., czyli o 61 tys. mniej niż rok wcześniej (spadek o 1,3%). Jest to pierwszy odnotowany spadek od kilku lat. Jeszcze w 2015 r. można było mówić o przyroście osób aktywnych zawodowo powyżej 50. roku życia. Wówczas liczba ludności poprodukcyjnej (kobiety powyżej 60. roku życia, mężczyźni – 65 lat) na koniec 2015 r. wyniosła 7533,3 tys. i była o 227,8 tys. wyższa (o 3,1%) w porównaniu z 2014 r.
Według prognozy sporządzonej przez GUS na lata 2015-2050, osób w wieku poprodukcyjnym będzie znacząco przybywać. Społeczeństwo starzeje się. W związku z tym rynek pracy zgłasza zapotrzebowanie na wiedzę oraz doświadczenie osób starszych, co może mieć wpływ na podjęcie przez nich decyzji o dłuższej aktywność zawodowej. Jednak najistotniejszym czynnikiem, jaki wpływa na kontynuację pracy w dojrzałym wieku, są warunki zatrudnienia, które mają również przełożenie na ogólną ocenę jakości życia.
Wyniki badań przeprowadzonych przez CBOS pokazały, że 86 proc. ankietowanych w wieku 60 lat i więcej w ogóle nie pracuje. W pełnym wymiarze czasu aktywnych zawodowo jest jedynie 10 proc. badanych, 2 proc. w niepełnym wymiarze oraz 2 proc. dorywczo. Natomiast osoby, które decydują się na przedłużenie aktywności zawodowej, pracują głównie jako pracownicy najemni (72,7 proc.), 24,1 proc. pracuje na własny rachunek, a 3,2 proc. pomaga w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej (dane GUS na IV kwartał 2015 r.). Dodatkowo, analizując grupę osób pomagających w rodzinnym biznesie, stwierdzono, że w taki sposób pracowało więcej kobiet niż mężczyzn (71,4 proc.) oraz mieszkańców terenów wiejskich (83 proc.) niż miast.
Ponadto, jak wskazują dane CBOS, powyżej 60. roku życia najaktywniejsze zawodowo są osoby w wieku 60-65 lat. 28 proc. z nich jeszcze pracuje, w tym 23 proc. w pełnym wymiarze czasu. W grupie seniorów mających od 66 do 74 lat jest trzykrotnie mniej pracujących (8 proc.), przy czym tylko 5 proc. pracuje w pełnym wymiarze czasu. Potwierdzają to również dane GUS, według których w ostatnim kwartale 2016 r. aktywna zawodowo była co druga osoba w grupie wiekowej 50-64 lata, co więcej aktywność zawodowa tej grupy systematycznie wzrasta – z 51,5 proc. w IV kwartale 2010 r. do 58,4 proc. w IV kwartale 2016 r.
Decyzja o kontynuacji pracy mocno związana jest z posiadanym wykształceniem. Według CBOS, najrzadziej podejmują ją osoby z wykształceniem podstawowym (96 proc.). W grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub średnim odsetek ten spada odpowiednio do 85 proc. i 84 proc. Najaktywniejsi zawodowo są natomiast seniorzy z wyższym wykształceniem – 22 proc. w wieku powyżej 60. roku życia pracuje w pełnym wymiarze czasu.
Wyczekiwana emerytura
Reforma emerytalna, która weszła w życie 1 października 2017 r., spowodowała, że grupa osób żyjących z emerytury znacząco się powiększa. W IV kwartale 2017 r., wnioski o przejście na wcześniejszą emeryturę złożyło 424 tys. osób, czyli znacznie więcej niż oczekiwano. Badanie przeprowadzone na zlecenie BIG InfoMonitor przez Instytut ARC Rynek i Opinia pokazuje, że w momencie pojawienia się takiej możliwości, ponad połowa dzisiejszych emerytów planuje rezygnować z pracy, mimo że wiąże się to ze spadkiem osiąganych dochodów.
Ponadto z przejścia na emeryturę zadowolonych jest ponad połowa badanych, jedynie około 7 proc. ankietowanych żałuje podjętej przez siebie decyzji. Jak wskazują dane z listopada 2017 r., tylko co dziesiąty ankietowany emeryt pracuje (11 proc.), natomiast kolejne 11 proc. zajmuje się opieką nad wnukami – w wieku 60-64 lat – 22 proc., między 65. a 74. rokiem życia – 14 proc. Natomiast osoby, które postanowiły pozostać na rynku pracy, nie zawsze robią to z pobudek finansowych. 51 proc. badanych pracuje, bo chce, 43 proc. lubi swoje zajęcie, 41 proc. chce utrzymać kontrakt z innymi ludźmi, 30 proc.dzięki pracy czuje się potrzebna, a 8 proc. pracuje w celu wypełnienia wolnego czasu.
Kwestia aktywności zawodowej Polaków oraz ich jakości życia jest przedmiotem wielu badań. W 2015 r. GUS przeprowadził "Badanie spójności społecznej". Wyniki wskazują, że 21 proc. ankietowanych w wieku 65 lat i więcej posiada dobrą sytuację budżetową, 22 proc. jest zadowolone z warunków życia, natomiast 11 proc. dysponuje wysokimi dochodami. Jedynie 8 proc. badanych przyznaje się do ubóstwa warunków życia, a 9 proc. do braku równowagi budżetowej.
Badanie miało również na celu sprawdzenie form spędzania czasu wolnego polskich seniorów. Okazuje się, że najchętniej oglądają oni telewizję (57 proc. – nie więcej niż 4 godziny dziennie), chodzą na spacery (55 proc. – raz w tygodniu bądź częściej) oraz sięgają po gazety (64 proc. – przynajmniej raz w tygodniu). Po 65. roku życia widać natomiast spadek w rozrywkach kulturowych. Do kina raz na 2-3 miesiące chodzi jedynie 5 proc. respondentów, do teatru – 4 proc., muzea czy wystawy sztuki odwiedza zaledwie 3 proc. badanych.
Polska na tle Unii Europejskiej
Mimo systematycznej poprawy jakości życia oraz wskaźników opisujących sytuację na rynku pracy, Polska nadal odbiega od średniej w UE, choć dystans jest niższy niż kilka lat temu.
W ostatnim kwartale 2016 r. współczynnik aktywności zawodowej w UE, wśród osób w wieku 50-64 lata wyniósł 68,2 proc., natomiast w Polsce 58,4 proc. (zdecydowanie niższa była aktywność osób w wieku 55-64 lata – 49,9 proc.) Niższą niż w Polsce wartość współczynnika odnotowano w Chorwacji (53,3 proc.), Rumunii (53,5 proc.), Malcie (54,5 proc.), Grecji (56,8 proc.) oraz Słowenii (57,3 proc.).
W 2015 r. wskaźnik aktywności zawodowej osób powyżej 50. roku życia dla Polski wynosił 56,5 proc. i był niższy w porównaniu z całą Unią Europejską o 1,2 p.p. Najwyższy współczynnik wówczas odnotowała Islandia (72,2 proc.) oraz Szwajcaria (47,2 proc.), a najniższy Grecja (23,1 proc) oraz Chorwacja (26,7 proc).
Jak wskazują zaprezentowane dane, aktywność zawodowa Polaków, mimo że odbiegała od średniej dla UE, systematycznie wzrastała na przestrzeni lat. Jednak przeprowadzona reforma emerytalna może znacząco wpłynąć na zamianę tej tendencji, o czym może świadczyć liczba składanych wniosków o przyznanie świadczenia emerytalnego.
Katarzyna Rostkowska
