Korzystna uchwała NSA w sprawie podatku od spadków i darowizn. Mniej formalności dla podatników

Naczelny Sąd Administracyjny ułatwił życie spadkobiercom. W przypadku posiadania prawomocnego orzeczenia sądu potwierdzającego nabycie majątku nie ma konieczności składania dodatkowej deklaracji podatkowej. Co ważne, urząd skarbowy będzie miał krótszy, trzyletni termin na wydanie decyzji podatkowej, zamiast dotychczasowych pięciu lat. Ta zmiana przynosi większą pewność i ogranicza formalności dla wielu podatników.

26 maja 2025 r. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) podjął jednomyślną uchwałę, która może znacząco ułatwić życie podatnikom w sprawach podatku od spadków i darowizn (sygn. akt III FPS 2/25). NSA orzekł, że w sytuacji, gdy obowiązek podatkowy powstaje na podstawie orzeczenia sądu dotyczącego nabycia spadku, nie ma obowiązku składania zeznania podatkowego przez spadkobiercę. To ważna zmiana, która wpływa także na terminy przedawnienia wydania decyzji podatkowej.

Nabycie spadku z inwentarzem

Podstawą uchwały była indywidualna sprawa, w której w październiku 2018 roku sąd rejonowy stwierdził, że syn nabył spadek po ojcu z dobrodziejstwem inwentarza. Informacja o tym została przekazana do urzędu skarbowego, który wezwał podatnika do złożenia deklaracji podatkowej (formularz SD-3). Organ wydał decyzję podatkową w styczniu 2023 roku, jednak podatnik odwołał się, wskazując, że decyzja została wydana po upływie przewidzianego trzyletniego terminu przedawnienia.

Organ drugiej instancji podtrzymał niekorzystną dla podatnika decyzję, lecz Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Łodzi uchylił ją. Skargę kasacyjną złożył Dyrektor Izby Administracji Skarbowej, co ostatecznie doprowadziło do rozstrzygnięcia przez NSA.

Spór trwał od lat

Sprawa trafiła do NSA po wieloletnich sporach i sprzecznych interpretacjach sądów i organów podatkowych. W analizowanym przypadku spadkobierca został wezwany do złożenia zeznania podatkowego i nałożono na niego podatek. Podatnik kwestionował decyzję, wskazując, że została wydana po upływie 3-letniego terminu.

Różne sądy i organy prezentowały odmienne stanowiska – od konieczności składania deklaracji i 5-letniego terminu przedawnienia, po uznanie, że orzeczenie sądu wystarcza jako zgłoszenie. NSA ostatecznie opowiedział się za tą korzystniejszą dla podatników linią orzeczniczą.

Finalnie w marcu 2025 r. NSA rozpoznał tę sprawę i wskazał, że istnieje poważne zagadnienie prawne: czy powstanie obowiązku podatkowego rzeczywiście nakłada obowiązek składania zeznania podatkowego oraz, czy brak tego zeznania uprawnia organ do wydłużenia terminu przedawnienia do 5 lat.

Co się zmienia?

Dotychczas prawo nakładało obowiązek złożenia zeznania podatkowego (formularz SD-3) w przypadku nabycia majątku w drodze dziedziczenia. NSA podkreślił, że orzeczenie sądu stwierdzające nabycie spadku zastępuje ten obowiązek, a brak złożenia zeznania nie powoduje automatycznego wydłużenia terminu przedawnienia do 5 lat. Zamiast tego decyzja podatkowa powinna zostać doręczona w ciągu 3 lat od końca roku, w którym powstał obowiązek podatkowy.

NSA w składzie siedmiu sędziów zwrócił też uwagę na konieczność jasnego i przejrzystego redagowania przepisów podatkowych. Aktualne brzmienie art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn w powiązaniu z innymi przepisami, jak na przykład artykuł 17a ustęp 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, nie powinno skutkować nałożeniem na podatnika niezamierzonego obowiązku ponownego składania zeznania podatkowego. Tym samym sąd podzielił stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, który również sprzeciwiał się takiemu rozszerzonemu obowiązkowi.

Rzecznik Praw Obywatelskich po stronie podatników

Warto zwrócić uwagę, że w praktyce w orzecznictwie wyróżnia się trzy rozbieżne podejścia sądów administracyjnych do tej kwestii:

• Linia korzystna dla podatników – odnowienie obowiązku podatkowego z tytułu nabycia spadku nie wymaga ponownego składania zeznania, a termin na wydanie decyzji to 3 lata.
• Stanowisko organów podatkowych – podatnik musi złożyć zeznanie, a niezgłoszenie go skutkuje możliwością wydania decyzji nawet do 5 lat od powstania obowiązku podatkowego.
• Podejście mieszane – jeśli organ ma prawo do wydania decyzji na podstawie pierwotnego obowiązku podatkowego, nie musi brać pod uwagę powstania obowiązku na nowo (odnowionego). Zatem termin przedawnienia to 5 lat.

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że należy stosować wykładnię korzystną dla podatnika. Zwrócił uwagę na niejasności w przepisach i konieczność jasnego określenia obowiązków podatnika. Według niego, jeśli podatnik już ma prawomocne orzeczenie potwierdzające nabycie spadku, nie powinien być zmuszany do ponownego składania zeznania podatkowego, co mogłoby niepotrzebnie wydłużać czas niepewności prawnej.

Dodatkowo Rzecznik wskazał, że organy podatkowe mają różne źródła informacji (np. sądy, komornicy, notariusze), które pozwalają im ustalić obowiązek podatkowy bez konieczności wymuszania na podatniku kolejnych formalności.

Co to oznacza dla podatników?

Decyzja NSA to sygnał, że spadkobiercy nie muszą obawiać się nadmiernych formalności związanych z podatkiem od spadków i darowizn, jeśli już otrzymali prawomocne orzeczenie sądu potwierdzające nabycie majątku. Jednocześnie organy podatkowe będą miały 3 lata od końca roku, w którym powstał obowiązek podatkowy, na wydanie decyzji ustalającej podatek. To istotne ograniczenie względem dotychczasowego 5-letniego terminu, który mógł rodzić niepewność prawną.

Źródło: