Wygrana przed sądem i uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi
to dopiero początek drogi do odzyskania swoich pieniędzy. Wierzyciela
czeka w tym momencie długotrwałe postępowanie egzekucyjne, będące
nieustępliwą walką o znalezienie majątku dłużnika potrzebnego do
zaspokojenia się wierzyciela. Jak zwiększyć swoje szanse na odzyskanie
długu?
Jednym ze sposobów na skuteczniejszą egzekucję wierzytelności jest
hipoteka przymusowa, instytucja istniejąca w prawie polskim "od zawsze",
ale rzadko wykorzystywana przez wierzycieli.
Na podstawie przepisu art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece z
1982 r. wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem
wykonawczym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na
wszystkich nieruchomościach dłużnika. Oznacza to, że wierzyciele, którzy
posiadają wiadomości o majątku dłużnika w postaci nieruchomości, mogą
wzmocnić swoje zabezpieczenie poprzez ustanowienie na takiej
nieruchomości hipoteki. Skorzystanie z tej możliwości znacznie zwiększa
szanse wierzyciela na wyegzekwowanie długu.
Zalety instytucji hipoteki przymusowej
Najważniejszą zaletą zabezpieczenia hipotecznego jest jego rzeczowy
charakter, co oznacza, że po wpisaniu hipoteki przymusowej do księgi
wieczystej będzie ona obciążała tę nieruchomość niezależnie od tego,
czyją będzie ona własnością. W ten sposób nawet zbycie nieruchomości
przez dłużnika (co często ma miejsce w przypadku praktyk zmierzających
do usunięcia majątku spod egzekucji) nie będzie miało znaczenia dla
wierzyciela. W takiej sytuacji będzie on mógł dochodzić zaspokojenia z
nieruchomości od nowego właściciela nieruchomości obciążonej tą
hipoteką.
Inną zaletą skorzystania z instytucji hipoteki przymusowej jest
pierwszeństwo zaspokojenia, z którego korzystają wierzyciele hipoteczni.
W razie sprzedaży nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego suma
uzyskana z tego tytułu ulega podziałowi pomiędzy wierzycieli, w
określonej przepisami kodeksu postępowania cywilnego kolejności.
Wierzyciele, którzy posiadali zabezpieczenie hipoteczne, uzyskają
należności z tej egzekucji przed wierzycielami, którzy nie posiadali
takiego zabezpieczenia, ani nie posiadali innych wierzytelności
uprzywilejowanych. Ma to istotne znaczenia w przypadku, gdy w
postępowaniu egzekucyjnym występuje wielu wierzycieli, a majątek
dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich roszczeń.
Ustanowienie hipoteki przymusowej
Uzyskanie hipoteki przymusowej na nieruchomości wymaga złożenia przez
wierzyciela wniosku o wpis hipoteki przymusowej. Podstawą złożenia
takiego wniosku jest posiadanie odpowiedniego orzeczenia,
stwierdzającego istnienie wierzytelności. W praktyce najczęściej będzie
to orzeczenie sądu cywilnego (wyrok lub nakaz zapłaty) wyposażone w
klauzulę wykonawczą. Orzeczenie takie stwierdza zawsze wysokość
wierzytelności. Na tej podstawie możliwe jest ustanowienie hipoteki
przymusowej w określonej wysokości, wraz z należnymi od dłużnej sumy
odsetkami ustawowymi.
Podstawą wniosku o wpis hipoteki przymusowej może być także
nieprawomocne orzeczenie sądu lub tymczasowe zarządzenie sądu w sprawie
zabezpieczenia powództwa na czas toczącego się procesu. W tej drugiej
sytuacji wierzyciel może zadbać o skuteczność późniejszej egzekucji
jeszcze zanim sąd prawomocnie orzeknie o istnieniu jego wierzytelności.
We wszystkich tych przypadkach, w których podstawą ustanowienia hipoteki
przymusowej nie jest prawomocny tytuł wykonawczy, a więc wysokość
przysługującej wierzytelności nie jest ciągle prawomocnie określona,
hipoteka ta będzie przyjmować postać hipoteki kaucyjnej. W takiej
sytuacji wierzyciel musi określić maksymalną wysokość hipoteki w taki
sposób, żeby zabezpieczała ona w przyszłości spłatę jego całej
wierzytelności.
Sytuacja komplikuje się nieco, gdy dłużnikiem jest jeden z małżonków
(np. jeden ze wspólników spółki cywilnej, który odpowiada za
zobowiązania spółki całym swoim majątkiem), a nieruchomość jest
współwłasnością małżonków. W takim przypadku wierzyciel powinien uzyskać
wcześniej tytuł wykonawczy także przeciwko małżonkowi dłużnika. Dopiero
po uzyskaniu na drodze sądowej takiego tytułu może on wnioskować o
ustanowienie hipoteki na nieruchomości wspólnej małżonków.
Wniosek o wpis hipoteki przymusowej składa się w wydziale ksiąg
wieczystych sądu rejonowego prowadzącego księgę wieczystą ustanowioną
dla nieruchomości, na której wierzyciel chce ustanowić hipotekę
przymusową. We wniosku określa się nieruchomość wraz z numerem jej
księgi wieczystej, wysokość hipoteki przymusowej, dodając do tej
wysokości klauzulę: "wraz z odsetkami ustawowymi". Wysokość będzie z
reguły równa wysokości wierzytelności stwierdzonej prawomocnym
orzeczeniem. Ustanowienie hipoteki przymusowej wiąże się z pewnymi
kosztami (patrz ramka), jednakże koszty te podlegają odzyskaniu w
dalszym toku postępowania egzekucyjnego w razie skutecznej egzekucji z
tej nieruchomości.
Hipoteka przymusowa zostaje ustanowiona z chwilą jej wpisania do księgi
wieczystej. Od tego momentu wywiera też wszelkie skutki prawne,
zapewniając wierzycielowi bardziej komfortową sytuację i większe szanse
odzyskania swojej należności.
Praktyczne informacje
Za ustanowienie hipoteki przymusowej pobiera się opłatę w wysokości
zależnej od kwoty hipoteki, którą chce ustanowić wnioskujący wierzyciel.
Opłatę tę ustala się w wysokości 1/10 wpisu stosunkowego w sprawach
cywilnych. Wpis stosunkowy wynosi:
• do 10 tys. Zł - 8 proc., nie mniej jednak niż 30 zł;
• ponad 10 tys. zł do 50 tys. zł: od pierwszych 10 tys. zł - 800 zł, a od nadwyżki ponad 10 tys. Zł - 7 proc.;
• ponad 50 tys. do 100 tys. zł: od pierwszych 50 tys. zł - 3 600 zł, a od nadwyżki ponad 50 tys. Zł - 6 proc.;
• powyżej 100 tys. zł: od pierwszego 100 tys. zł - 6 600 zł, a od
nadwyżki ponad 100 tys. Zł - 5 proc., nie więcej jednak niż 100 tys. zł.
Tak więc np. ustanowienie hipoteki przymusowej w wysokości 50 tys. zł
będzie kosztowało wierzyciela 360 zł (tj. 1/10 od 3 600 zł). Kwotę tę
ustala sąd po wniesieniu wniosku, a następnie wzywa do jej uiszczenia.
Przedsiębiorcy poszukują rozwiązań pozwalających na efektywne
odzyskiwanie swoich należności. W polskim prawie występuje instytucja
hipoteki przymusowej, która ze względu na swoje istotne zalety i niskie
koszty powinna być powszechnym instrumentem w walce z nieuczciwymi
dłużnikami. Artykuł wyjaśnia zasady jej wykorzystania w postępowaniu
egzekucyjnym.
Marcin Filipczyk
