Eksperci wyróżniają następujące rodzaje efektywności:
- efektywność produkcyjna,
- efektywność alokacyjna,
- efektywność dystrybucyjna,
- efektywność rynkowa,
- efektywność typu X.
Efektywność produkcyjna - którą najczęściej mamy na myśli mówiąc o efektywności - oznacza minimalizację kosztów przy założonej wielkości produkcji lub utrzymywanie produkcji na poziomie, przy którym przeciętne koszty są najniższe. Efektywność produkcyjna dotyczyć może oceny zarówno gospodarki, jak i pojedynczej firmy. W przypadku gospodarki można o niej powiedzieć, że jest produkcyjnie efektywna, gdy niemożliwe jest wyprodukowanie więcej określonego dobra bez zmniejszenia produkcji innego dobra. Osiągnięcie efektywności produkcyjnej uzależnia się od spełnienia takich warunków jak: pełne zatrudnienie, maksymalizacja produkcji pojedynczych firm oraz optymalizacja alokacji zasobów. Efektywność produkcyjna pojedynczej firmy dotyczy oceny technologii produkcji pod względem efektywności, tj. poniesionych kosztów do osiągniętych efektów. Ekonomiczna ocena technologii produkcji obejmuje nie tylko takie czynniki jak nowoczesność technologii, ale również kapitałochłonność, koszt kapitału ludzkiego itp.
Efektywność alokacyjna jest związana z konsumenckim postrzeganiem kosztów i efektów. Kryterium oceny różnych sposobów spożytkowania środków stanowi relacja ceny i kosztów społecznych wyprodukowania dodatkowej jednostki usługi/produktu. Jeżeli wyprodukowanie kolejnej jednostki wywoła koszt społeczny (np. zewnętrzny w postaci skażenia środowiska) wyższy niż klienci są skłonni zapłacić, wówczas mówi się o nieefektywności alokacyjnej. Efektywność alokacyjna można przywrócić, zmniejszając rozmiary produkcji, nawet jeśli spowoduje to wzrost ceny. Warunkiem maksymalizacji efektywności alokacyjnej jest wystąpienie efektywności w sensie Pareto tzn. dla określonego zestawu dóbr i osób, spośród możliwych alokacji dóbr wybiera się taką, która poprawi sytuację przynajmniej jednej osoby, nie pogarszając sytuacji pozostałych. Jest to podstawowa koncepcja stosowana przy badaniu efektywności polityki społeczno-gospodarczej.
Efektywność dystrybucyjna związana jest z dystrybucją przychodów oraz dobrobytem. Zgodnie z prawem malejącej użyteczności osoby biedniejsze odniosą większą korzyść z każdej następnej jednostki niż osoby bogatsze. Zagregowaną użyteczność można zmaksymalizować, wprowadzając redystrybucję od bogatych do biednych, czyli duża wartość użyteczności krańcowej dobrobytu sugeruje bardziej egalitarny i jednocześnie efektywny podział dobrobytu. Niemniej jednak nawet twórca tej koncepcji A. Lerner zdawał sobie sprawę, że w rzeczywistości zbyt duża redystrybucja przychodów może osłabiać motywację do działań stymulujących wzrost ekonomiczny i rozwój, a w konsekwencji zmniejszyć ogólny dobrobyt. Dlatego potrzebna jest równowaga pomiędzy realizacją koncepcji egalitarnych i stymulacją gospodarki. Koncepcję tę potwierdzają niektóre badania wskazujące na to, że społeczeństwa bardziej egalitarne notują większą zagregowaną użyteczność i odznaczają się większą satysfakcją i szczęściem niezależnie od poziomu dobrobytu.
 | Potrzebujesz więcej firmowych porad? Chcesz rozwiać swoje wątpliwości? Wejdź na zakładkę Firma |
Czwarty z pięciu rodzajów efektywności to efektywność rynkowa. Rynek uważa się za efektywny, gdy szybko i kompleksowo odpowiada na nowe informacje. Żaden z podmiotów rynku nie posiada wpływu na ceny oferowane na rynku. Dla poprawnego funkcjonowania rynku (tj. określania cen i wartości produktów) wymagane jest spełnienie warunku istnienia chętnych do kupna i sprzedaży oraz powszechnego dostępu do informacji. Cena kształtuje się na podstawie informacji o zdarzeniach przeszłych i spodziewanych.
Ostatni rodzaj efektywności to efektywność typu X - koncepcja stosowana głównie do oceny organizacji, które w głównej mierze opierają się na pracy ludzi. Zgodnie z założeniami, organizacja stanowi „czarną skrzynkę”, zaś badanie obejmuje określenie nakładów i wyników. Efektywność typu X jest w dużej mierze uzależniona od nastawienia pracowników, ich morale, biurokratycznej inercji itp.
Najczęściej jednak w ekonomii pojęcie efektywności odnosi się do relacji kosztów (nakładów) i efektów (skutków). W zależności od relacji efektów i kosztów można mówić o działaniu:
- efektywnym - gdy iloraz efekty/koszty > 1,
- obojętnym z punktu widzenia efektywności - gdy iloraz efekty/koszty = 1,
- nieefektywnym - gdy iloraz efekty/koszty < 1.
W dążeniu do maksymalizacji efektywności można wyróżnić trzy formy:
- wariant wydajnościowy: (efekty dążą do maksimum)/(koszty = constans),
- wariant oszczędnościowy: (efekty = constans)/(koszty dążą do minimum),
- wariant niealternatywny: (efekty dążą do maksimum)/(koszty dążą do minimum).
Generalnie efektywność należy rozumieć jako relację kosztów i efektów. Istnieje wiele maksimów lokalnych - odmiennych kombinacji kosztów i efektów, które dają podobny wynik matematyczny. Kombinacje te różnią się stosowanymi procedurami, produktami, umiejętnościami pracowników oraz zgodą na podejmowanie określonych decyzji biznesowych. Brak szerszej analizy możliwych kombinacji nie wpływa co prawda na wyniki osiągane tu-i-teraz, może jednak znacząco ograniczyć pole wyboru w przyszłości. Z punktu widzenia rozsądności strategii takie postępowanie nie jest racjonalne.
Powyższe informacje o efektywności pochodzą z książki „Ubezpieczenia publiczne i prywatne w polityce społecznej. Skuteczność i efektywność” Marcina Kawińskiego (Wydawnictwo C.H. Beck, 2011). Książka jest dostępna w cenie ze zniżką w e-księgarni www.ksiegarnia.beck.pl. Wykorzystanie za wiedzą Wydawcy.
Mariusz Ludwiński dla Wydawnictwa C.H. Beck
Zobacz też:
» Stop dla projektów bez perspektyw
» Żabki, czyli skąd się wzięły błędy w projektach unijnych
» O konfliktach w projekcie (także unijnym)
» Stop dla projektów bez perspektyw
» Żabki, czyli skąd się wzięły błędy w projektach unijnych
» O konfliktach w projekcie (także unijnym)
Źródło:Informacja prasowa
