Górnik, policjant, żołnierz czy sędziowie – to przykłady tylko niektórych zawodów, które wciąż dają możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę. Skorzystanie z tego typu świadczenia jest obwarowane wieloma czynnikami. Sprawdzamy, kto może zdecydować się na szybszą rezygnację z pracy i na jakich warunkach.
Zgodnie z obowiązującymi w naszym kraju przepisami wiek emerytalny dla wszystkich zawodów wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat w dla mężczyzn. Jednak są profesje, które umożliwiają przejście na wcześniejszą emeryturę. To, w jaki sposób można skorzystać z takiej możliwości, różni się w poszczególnych przypadkach. Jednak wspólnym mianownikiem dla większości stanowisk jest fakt, że łatwiej o szybsze pójście na odpoczynek, kiedy pracodawcą jest państwo. Choć nie dotyczy to wszystkich.
Górnicy - ćwierć wieku pod ziemią
Wyjątek ten stanowią górnicy, którzy pracują również w sektorze prywatnym. Zawód ten wykonywany jest w Polsce przez co najmniej 78,9 tys. pracowników (stan na maj 2021 r.). W przypadku górników mowa też o najszybszym sposobie na skorzystanie z emerytury. Ta przysługuje bowiem niezależnie od wieku tym osobom, które spędziły w pracy pod ziemią co najmniej 25 lat. Biorąc pod uwagę fakt, że ten trudny zawód można wykonywać już po ukończeniu szkoły średniej o specjalnym profilu, na emeryturę można przejść już w wieku 45 lat.
Inną skróconą drogą do świadczenia dla górników jest przejście na emeryturę w wieku 50 lat w przypadku kobiet i 55 lat w przypadku mężczyzn. Z takiego prawa mogą skorzystać kobiety, które mają 20 lat stażu pracy, w tym 10 lat pod ziemią, oraz mężczyźni mający 25 lat stażu, w tym również dekadę pracy w trudnych warunkach. Wysokość emerytury jest uzależniona od sumy płaconych składek, jednak jest też jeden wyjątek. Wcześniejsze świadczenie nie przysługuje osobom, które są członkami OFE. Aby przejść na emeryturę, będą one musiały zrzec się uzbieranych przez siebie środków na rzecz państwa.
Odznaczenia na mundurze to nie wszystko
Szybkie przejście w stan spoczynku dają również zawody mundurowe. Są to m.in. policjanci, żołnierze, strażacy, strażnicy graniczni, pracownicy służby więziennej czy funkcjonariusze specjalnych jednostek, jak Centralne Biuro Śledcze lub Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, mogli do niedawna cieszyć się emeryturą po 15 latach służby. To jednak zmieniło się w 2013 r.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami po 15 latach stażu na świadczenie mogą przejść mundurowi zatrudnieni przed 1 stycznia 2013 r. Osoby zaczynające swoje kariery po tym terminie mogą skorzystać z wcześniejszej emerytury po 25 latach stażu pracy, jeżeli ukończyły 55 lat.
Przypadek mundurowych jest też o tyle wyjątkowy, że w inny sposób wyliczane są ich emerytury. Policjanci i żołnierze wybierają bowiem najkorzystniejsze 10 lat w ich karierach i na podstawie tego okresu wyliczane jest średnie uposażenie wraz z podstawą, nagrodami rocznymi oraz dodatkami stałymi. Pozostali funkcjonariusze otrzymuję emeryturę w wysokości średniej z ostatnich 10 lat służby.
Takie możliwości ma niemała grupa pracowników w Polsce. W 2021 r. w strukturach policji było zatrudnionych ponad 100 tys. funkcjonariuszy, co w opinii Komendy Głównej Policji było rekordową liczbą. Więcej od policjantów jest w Polsce zawodowych żołnierzy, których liczebność w połowie 2022 r. wyniosła ponad 111 tys. Trzecią najliczniejszą grupą wśród mundurowych są strażacy – na dzień 31 lipca 2020 w Polsce służyło blisko 30 tys. funkcjonariuszy straży pożarnej.
Wśród mundurowych mających przywilej szybszej emerytury są również pracownicy Służby Celnej. Jednak tutaj różnią się wymagania. Ze świadczenia mogą skorzystać urzędnicy, którzy ukończyli 55 lat i mają albo 25 lat służby za sobą, albo 15 lat stażu, z czego co najmniej 5 lat poświęcili na obowiązki związane ze zwalczaniem przestępczości.
Wcześniejsza emerytura dla miliona osób? Już nie
Najliczniejszą grupę, która mogła skorzystać z wcześniejszej emerytury, stanowili rolnicy. Zgodnie z danymi z Powszechnego Spisu Rolnego z 2020 r. w Polsce było zarejestrowanych 1317 tys. gospodarstw rolnych, co oznaczało spadek o blisko 200 tys. w porównaniu do danych za 2010 r. Mogli, ponieważ od 2018 r. dotyczy to nielicznych.
Do 1 stycznia 2018 prawo przewidywało, że o takie świadczenie mogli się obiegać eksperci z zakresu rolnictwa, osoby pracujące na własnej lub na cudzej roli. Wymogami formalnymi do spełnienia był nie tylko wiek – 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat dla mężczyzn – ale też konieczność odprowadzania składek do KRUS przez co najmniej 30 lat. Wcześniejsza emerytura nadal przysługuje tym osobom, które spełniły wyżej wymienione warunki właśnie do początku 2018 r.
Jednak od 4 lat przywilej ten został zabrany, choć organizacje reprezentujące rolników apelują o jego przywrócenie. Jako argument wskazują trudny i uciążliwy charakter pracy. Jednocześnie przedsiębiorcom rolnym została zabrana możliwość pobierania niższego świadczenia, uzależnionego od wpłaconych składek, jeżeli w przypadku zawieszenia prowadzenia działalności i przepisania praw własności do ziemi innemu rolnikowi, np. komuś z rodziny.
Specjalne warunki, specjalne traktowanie
Wśród pozostałych zawodów uprzywilejowanych do szybszego zakończenia pracy są jeszcze kolejarze, ratownicy górscy oraz sędziowie i prokuratorzy. W przypadku tych pierwszych warunkiem koniecznym jest praca dla Polskich Kolei Państwowych lub spółki zależnej od PKP. Tacy pracownicy mogą ubiegać się o wcześniejszą emeryturę o 5 lat szybciej niż standardowo zakłada to prawo. Kobiety w wieku 55 lat, a mężczyźni w wieku 60 muszą jednak mieć kolejno 20 lub 25 lat stażu pracy, z czego 15 w charakterze kolejarza.
W przypadku ratowników górskich wymagany jest najmniejszy staż pracy w zawodzie, ponieważ tylko 10 lat. Jednak ze świadczenia mogą skorzystać osoby, które ukończyły konkretny wiek – kobiety 50, a mężczyźni 55 lat.
Natomiast sędziowie oraz prokuratorzy mogą przejść w stan spoczynku, jeżeli wykonywali swoje obowiązki przez co najmniej 25 lat w przypadku kobiet oraz 30 w przypadku mężczyzn. Próg wiekowy natomiast wynosi kolejno 55 i 60 lat. Istnieje również taka możliwość w przypadku sędziów, że mogą oni zostać skierowani na wcześniejszą emeryturę przez kolegium sędziowskie, jeżeli przemawiają za to czynniki związane ze słabym stanem zdrowia. Wówczas niezależnie od wieku sędzia pobiera 75 proc. wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat.
Jednocześnie polskie prawo przewiduje ogólne zasady przejścia na wcześniejsze świadczenie dla zawodów, których przedstawiciele pracują w szczególnych warunkach. Tutaj ustawowo nie ma wskazanej listy profesji. Jednak najczęściej z takiej możliwości mogą skorzystać nie tylko górnicy, ale również hutnicy, pracownicy przemysły metalowego, zakładów chemicznych czy przemysłu drzewnego. Wymogiem jest praca w specjalnych warunkach, które muszą być uwzględnione w umowie, przez co najmniej 15 lat. Podobnie jak w innych zawodach wiek emerytalny jest skrócony o 5 lat.
