Prawa majątkowe przysługujące małżonkowi z tytułu uczestnictwa w spółce cywilnej należą do majątku osobistego tego małżonka, a zastosowanie znajdują tu właściwe przepisy regulujące funkcjonowanie spółki cywilnej. Taka zasada została wprowadzona w wyniku nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Spółka w obrocie gospodarczym
Spółka cywilna to jedna z najpopularniejszych form prowadzenia działalności gospodarczej, opierająca się w dużym stopniu na wzajemnym zaufaniu oraz współdziałaniu wspólników. Ze względu na te cechy, a także z powodu osobistej odpowiedzialności wspólnika za wspólne zobowiązania, spółka cywilna wydaje się być idealna dla małych, rodzinnych firm. Bywa, że wspólnikami spółki cywilnej są mąż i żona. Zdarzają się również sytuacje, gdy tylko jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej - oczywiście z innymi osobami, gdyż w przeciwieństwie np. do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie może istnieć jednoosobowa spółka cywilna.
Która wspólność?
Najczęściej spotykanym w praktyce małżeńskim ustrojem majątkowym, regulowanym przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego był i jest ustrój wspólności ustawowej (wspólność majątkowa). K.r.o. określa jakie przedmioty wchodzą w skład majątku należącego do obojga małżonków. Niestety, przez długi czas z ustawy tej nie wynikało, jak należy traktować "udziały" małżonków w spółce cywilnej. Szereg trudności praktycznych powodowała przede wszystkim kwestia zbiegu skutków prawnych wynikających z przynależności danego prawa do dwóch wspólności - a więc majątku spółki cywilnej i wspólności majątkowej małżeńskiej. Nie było jednoznacznie określone, jakie przepisy powinny w tej sytuacji znaleźć zastosowanie. Zmieniła to ustawa o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 20 stycznia bieżącego roku.
Nowelizacja prawa rodzinnego
Nowelizacja prawa rodzinnego zawiera wiele unormowań, które zmieniają w sposób zasadniczy obraz relacji majątkowych pomiędzy małżonkami, a w rezultacie wywierają wpływ nie tylko na wewnętrzne majątkowe stosunki samych małżonków, ale również na ich relacje z osobami trzecimi. Zgodnie ze znowelizowanym art. 33 ust. 3 K.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. Wynika z tego, że do zagadnień związanych z tymi prawami majątkowymi zastosowanie znajdują przepisy normujące ustrój i funkcjonowanie spółki cywilnej, które zawiera Kodeks cywilny. Rozwiązanie to dotyczy zarówno sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej lub gdy każdy z małżonków jest wspólnikiem innej spółki, jak i spółki zawiązanej przez oboje małżonków.
Wspólność łączna
Z chwilą zawarcia przez wspólników umowy spółki cywilnej powstaje między nimi wspólność łączna (zwana też wspólnością do niepodzielnej ręki). Wspólność ta obejmuje nie tylko wkłady wnoszone przy zawiązaniu spółki, ale także wszelkie składniki majątkowe nabyte w czasie jej działania. Warto podkreślić, iż utworzony majątek nie jest majątkiem spółki, a majątkiem wszystkich wspólników. Majątek ten nie wchodzi jednak w skład majątków poszczególnych wspólników, a wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku, ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Nie może on również domagać się w czasie trwania spółki podziału majątku wspólników. Co więcej, w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku ani udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Konsekwencje nowelizacji
Zasadność wprowadzenia nowego art. 33 pkt 3 K.r.o. nie budzi wątpliwości w odniesieniu do sytuacji, w której tylko jeden z małżonków uczestniczy w spółce cywilnej albo oboje uczestniczą w dwóch różnych spółkach cywilnych. Jeżeli jednak zarówno mąż, jak i żona są wspólnikami tej samej spółki cywilnej, jednoznaczne wskazanie, które prawa majątkowe należą do ich majątków osobistych, może w praktyce okazać się niełatwe. Co prawda, prawa majątkowe wynikające z uczestnictwa małżonka w spółce cywilnej wejdą do jego majątku osobistego, ale w majątku wspólnym znajdzie się zysk przypadający małżonkowi - wspólnikowi.
Inne małżeńskie ustroje majątkowe
Małżeńska wspólność majątkowa powstaje między małżonkami z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Nie można jednak zapominać, że małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Obecnie, na gruncie znowelizowanego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poza ustawowym ustrojem majątkowym wyróżniamy jeszcze następujące umowne małżeńskie ustroje majątkowe: wspólność majątkową, rozdzielność majątkową oraz rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Umowna wspólność majątkowa
Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej. Małżonkowie mogą jednak do pewnego stopnia decydować o kształcie tej wspólności w granicach dozwolonych przez ustawę. Nie można jednak przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności m.in. na prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom. "Udział" w spółce cywilnej należał więc będzie również w przypadku zawarcia umowy pomiędzy małżonkami, na mocy której rozszerzają oni wspólność majątkową, do majątku osobistego małżonka - wspólnika.
Rozdzielność majątkowa
Jeżeli małżonkowie zdecydują się na rozdzielność majątkową, czyli nie będą posiadali majątku wspólnego, to każdy z nich zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty w późniejszym okresie. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Prawa i obowiązki wynikające z udziału w spółce cywilnej wejdą więc w tym wypadku również do majątku prywatnego małżonka - wspólnika.
Podstawa prawna:
- art. 860, 863 ustawy z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.),
- art. 31-511 ustawy z dnia 25.02.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. nr 9, poz. 59 ze zm.).
Gazeta Podatkowa Nr 114 z dnia 2005-02-10
