Praca w wysokich temperaturach może być groźna dla zdrowia osób zatrudnionych. Pracodawca ma obowiązek m.in. zapewnić dostęp do zimnych napojów, miejsce do odpoczynku, może także zdecydować o skróceniu czasu pracy. Szczególne prawa w trakcie upałów posiadają małoletni oraz kobiety w ciąży.
Wysoka temperatura wpływa na warunki pracy zarówno osób pracujących na świeżym powietrzu, jak i pomieszczeniach zamkniętych. Upały rodzą obowiązki przed pracodawcą. W miarę swoich możliwości powinien poprawić komfort pracy pracowników.
Obowiązki pracodawcy w czasie upału
Podczas upałów pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpłatnych zimnych napojów dla zatrudnionych osób. Obowiązek wynika z przepisów Kodeksu pracy. Akt prawny wskazuje, że zatrudniający jest zobowiązany "zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje tych posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania".
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. sprawie profilaktycznych posiłków i napojów nakłada obowiązek udostępnienia napojów w sytuacji, gdy:
- temperatura otoczenia jest powyżej 25°C – praca na otwartej przestrzeni,
- temperatura otoczenia przekracza 28°C – w pomieszczeniach zamkniętych (hale produkcyjne, punkty obsługi, biura).
Przepisy nie narzucają sposobu, w jaki pracodawca ma dostarczyć wodę pracownikom. Może ustawić ogólnodostępny dyspozytor lub rozdawać wodę w butelkach. Kodeks pracy wskazuje, że napoje powinny być dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.
– Pracodawca powinien zapewnić pracownikom nieodpłatnie zimne napoje, gdy temperatura na stanowiskach pracy przekracza 28°C, a na otwartej przestrzeni 25°C. Napoje powinny być dostępne stale w ilości zaspokajającej potrzeby zatrudnionych [...] Przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających zapewnienia należytej higieny procesów technologicznych, pracodawca zobowiązany jest zapewnić do celów higienicznych co najmniej 90 litrów wody dziennie na każdego pracownika – apeluje Katarzyna Łażewska-Hrycko, Główny Inspektor Pracy.
Dodatkowo, osoby pracujące poza pomieszczeniem zamkniętym mają otrzymać zacienione i zadaszone miejsce do odpoczynku. Za niewywiązanie się ze swojej powinności pracodawca może zostać ukarany grzywną od tysiąca do 30 tys. złotych.
Skrócony czas pracy
Pracodawca może również zdecydować o skróceniu czasu pracy z powodu upałów. Nie należy to do obowiązków, a jest to możliwość, z której osoba zatrudniająca może skorzystać. Jeżeli w firmie zapadnie decyzja o skróceniu czasu pracy, to pracownik otrzyma 100 proc. wynagrodzenia przysługującego mu za dany dzień.
Innym sposobem na zapewnienie higienicznych warunków pracy w trakcie upałów jest wprowadzenie dodatkowych przerw w pracy. Szef może zdecydować zwiększeniu częstotliwości czasu na odpoczynek przy wysokiej temperaturze.
– Pracodawcy mogą też wprowadzać rotację na stanowiskach pracy i dodatkowe przerwy, aby umożliwić pracownikom ochłodzenie się i regenerację sił. Skrócenie czasu pracy i dodatkowe przerwy nie mogą jednak powodować obniżenia należnego pracownikom wynagrodzenia – przypomina Katarzyna Łażewska-Hrycko, szefowa PIP.
Obowiązki pracodawcy w czasie upału a ochrona młodocianych
Szczególną ochroną podczas upałów objęci są pracownicy młodociani, czyli osoby niepełnoletnie. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 roku w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac wskazuje, że w sytuacji, gdy temperatura przekracza 30 stopni Celsjusza, a wilgotność względna powietrza 65 proc. pracownicy młodociani nie mogą wykonywać swoich obowiązków w takich warunkach.
Kobiety w ciąży a upał
Kolejną grupą pracowników znajdujących się pod szczególną ochroną w trakcie upałów są kobiety w ciąży i w trakcie karmienia. Nie mogą wykonywać pracy w środowisku o dużych wahaniach tzw. parametrów mikroklimatu, szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C, przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniu o temperaturze pośredniej - czytamy w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
Odmowa pracy w warunkach zagrażających zdrowiu
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, w sytuacji gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, lub gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Jednocześnie ma obowiązek poinformowania pracodawcy o opuszczeniu miejsca pracy. Osoba zatrudniona w przypadku powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia zachowuje prawo do swojej pensji. Co w praktyce oznacza, że pracodawca nie może pomniejszyć wynagrodzenia pracownikom za czas nieprzepracowany z jego polecenia.
