W jaki sposób zaliczać otrzymane wpłaty?

Decyzja, na poczet której należności powinna być zaliczona wpłata, nie zawsze należy do dłużnika. Bez jego zgody można ją zaliczyć np. na odsetki za opóźnienie, co jest korzystne dla wierzyciela. Jeśli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów spłaca, inicjatywa w zakresie zaliczenia wpłaty przechodzi pod pewnymi warunkami na wierzyciela. Czasami jednak z pozoru korzystne zaliczenie wpłaty na poczet najstarszych długów może przynieść efekt odwrotny do zamierzonego.

Decyduje dłużnik

Jeżeli dłużnik ma względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju (np. kilka długów pieniężnych), to może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Zasadą jest więc, że to dłużnik decyduje, który z kilku długów spłaca.

Przyjmuje się, że wola dłużnika nie musi być wyraźna - wystarczy, że wynika ona z towarzyszących okoliczności. Jeśli więc dłużnik wpłaca dokładnie taką kwotę, jak wynosi jego dług z tytułu umowy sprzedaży, ale w treści przelewu nie wskazuje, za co płaci, to należy zaliczyć wpłatę na umowę sprzedaży.

Gdy dłużnik nie dokonał wyboru

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu (art. 451 § 2 K.c.).

Dłużnik nie jest związany sposobem wyboru dokonanym przez wierzyciela, dopóki nie przyjmie wystawionego pokwitowania - uznał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 11 października 2005 r. (sygn. akt I ACA 746/2005). Zatem próba skorzystania przez wierzyciela z uprawnienia przewidzianego w tym przepisie otwiera dłużnikowi ponownie możliwość wskazania długu, który chciałby zaspokoić. Co jednak ważne, między spełnieniem świadczenia przez dłużnika, który nie wskazał, na poczet którego z wielu długów dokonał zapłaty, a wystawieniem przez wierzyciela pokwitowania powinno zachodzić bezpośrednie następstwo czasowe. W przeciwnym razie należy przyjąć, że żadna ze stron nie skorzystała z możliwości wyboru przewidzianej w art. 451 K.c. - uznał Sąd.

Zaliczenie na najstarszy dług

Co, jeśli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów płaci, a stosownego oświadczenia połączonego z wydaniem pokwitowania nie złożył też wierzyciel? Wówczas spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego (art. 451 § 3 K.c.).

Jeśli dłużnik dokonał wpłaty bez wskazania, który z kilku długów chce zaspokoić, a jeden z tych długów jest już przedawniony, to nie można przyjmować, że wolą dłużnika była zapłata długu przedawnionego przed nieprzedawnionymi (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1957 r., sygn. akt 1CR 456/56).

Zaliczenie na odsetki i zalegające świadczenia główne

Zawsze w ramach danego długu wierzyciel może wpłatę w pierwszej kolejności zaliczyć na związane z nim zaległe należności uboczne (np. odsetki) i zalegające świadczenia główne (np. raty).

Jeśli więc dłużnik wskazuje, że jego wpłatę należy zaliczyć na należności z umowy sprzedaży, to wierzyciel może w pierwszej kolejności zaliczyć ją na odsetki za opóźnienie w zapłacie wynikające z tej umowy. To, co zostanie, może zaliczyć na należność główną.

Aby zaliczyć wpłatę w pierwszej kolejności na odsetki, nie trzeba wcześniej wzywać dłużnika do ich zapłaty (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2002 r., sygn. akt III CKN 548/2000).

Zasadę, że wpłatę można zaliczyć w pierwszej kolejności na odsetki związane z danym długiem (lub na zalegające świadczenia główne) stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej i odsetek (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r., sygn. akt III CKN 495/2000).

Co z czynszem najmu?

Wątpliwości może budzić zaliczanie wpłat z tytułu czynszu najmu. Co zrobić, jeśli najemca wskazuje, że płaci czynsz za styczeń, a ma zaległości za poprzednie miesiące? Czy wpłatę można zaliczyć na wcześniejszy czynsz?

Wydaje się, że będzie to dopuszczalne - jeśli przyjąć, że czynsze za poprzednie miesiące są „zalegającymi świadczeniami głównymi” w rozumieniu art. 451 § 1 K.c. Sprawa nie jest jednak jednoznaczna i w razie sporu trzeba się liczyć z możliwością przyjęcia przez sąd innej interpretacji.

Aby uniknąć tego rodzaju wątpliwości, najlepiej w treści umowy najmu przewidzieć, że wierzyciel ma prawo zaliczyć dokonaną wpłatę na czynsz najmu i inne opłaty związane z lokalem, które są najdłużej wymagalne i że wierzyciel nie jest związany wskazaniem dokonanym w tym zakresie przez dłużnika. Nie ma bowiem przeszkód, aby w treści zawartej umowy uregulować zasady zaliczania wpłat.

Uwaga na zaliczanie dodatków mieszkaniowych

Jeden z naszych Czytelników zarządza zasobem mieszkań oddanych w najem. Część najemców ma stare długi z tytułu czynszu, stwierdzone wyrokami sądowymi, w stosunku do których komornik orzekł bezskuteczność egzekucji. Regulują oni jednak bieżące należności czynszowe, w czym pomaga im dodatek mieszkaniowy wpłacany przez gminę. Powstaje pokusa, aby dokonywane wpłaty zaliczyć na stare długi czynszowe.

To, że w stosunku do jakichś długów została orzeczona bezskuteczna egzekucja nie oznacza jeszcze, że przestają one istnieć. To długi jak każde inne, stosuje się więc do nich opisane zaliczania wpłat.

Sprawa komplikuje się, gdy najemca, który dokonuje wpłat, otrzymuje dodatek mieszkaniowy. Tu z zaliczeniami wpłat trzeba uważać, aby nie zrobić więcej szkód niż pożytku.

Dodatek mieszkaniowy gmina wpłaca bezpośrednio zarządcy domu lub osobie uprawnionej do pobierania należności za lokal mieszkalny. Powinni oni zaliczyć go na poczet przysługujących lub rozliczanych za ich pośrednictwem należności za zajmowany lokal mieszkalny. Przepis nie zakazuje więc zaliczania dodatku na poczet „starych” należności za zajmowany lokal. Tyle, że jeśli wpłaty z tytułu dodatku i płacone bezpośrednio przez najemcę zaliczy się na stare należności czynszowe, powstanie zaległość w opłatach bieżących. To może się skończyć wstrzymaniem wypłaty dodatku. W wypadku stwierdzenia, że osoba, której przyznano dodatek mieszkaniowy, nie opłaca na bieżąco należności za zajmowany lokal mieszkalny, wypłatę dodatku mieszkaniowego wstrzymuje się, w drodze decyzji administracyjnej, do czasu uregulowania zaległości (art. 7 ust. 11 ustawy o dodatkach mieszkaniowych).

Co więcej, pobierający należności za lokale mieszkalne ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu przyznającego dodatek mieszkaniowy o wystąpieniu takich zaległości. Jeśli tego nie zrobi, musi zwrócić gminie otrzymane kwoty dodatków wypłacone za miesiące, w których występowały zaległości w tych opłatach (art. 8 ust. 4 ustawy).

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.).
   
• ustawa z dnia 21.06.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. nr 71, poz. 734 ze zm.).

Źródło: