Alimenty – wszystko, co trzeba wiedzieć

Nie każdy wie, że alimenty płaci się nie tylko na dzieci, ale czasami - po rozwodzie - także na rzecz byłego współmałżonka czy na rzecz swoich rodziców. W Bankier.pl odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące alimentów.

Z danych KRD przygotowanych na prośbę Bankier.pl wynika, że polscy dłużnicy alimentacyjni zalegają obecnie na kwotę ponad 4,6 mld zł. Zadłużenie to rośnie sukcesywnie od kilku lat, nawet o 695 mln rocznie (wzrost zadłużenia o 27 proc. z dnia 1 stycznia 2012 roku w stosunku do danych z początku 2011). Jak podaje Kornelia Hendżak, zastępca kierownika Departamentu PR z Krajowego Rejestru Długów Biuro Informacji Gospodarczej SA, średnia kwota, z jaką zalegają osoby wpisane za długi alimentacyjne to 27757,86 złotych.

Alimenty – wszystko, co trzeba o nich wiedzieć (fot. belchonock / Thinkstock)

Dane Ministerstwa Sprawiedliwości za lata 2009-14 (pierwsze półrocze) pokazują, że w polskich sądach toczy się rocznie ok. 80-100 tys. spraw o alimenty, a w ich wyniku zasądza się świadczenia alimentacyjne na łączną kwotę 45-63 mln zł rocznie. Tylko w pierwszym półroczu 2014 r. ogólna wysokość zasądzonych alimentów przekroczyła 24,5 mln zł, a średnia wysokość świadczenia alimentacyjnego sięgnęła 685,40 zł.

Natomiast Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej informuje, że udaje się ściągnąć zaledwie 7,9 proc. długów alimentacyjnych (stan z sierpnia 2014 roku). Wpływ na tak niską ściągalność alimentów może mieć niski zakres wiedzy na temat praw i obowiązków osób, którym przyznano takie świadczenia.

Redakcja Bankier.pl przygotowała kompleksowy poradnik na temat świadczeń alimentacyjnych. Kto komu płaci alimenty? Czy można odziedziczyć w spadku dług z tytułu niezapłaconych alimentów? Czy alimenty to tylko świadczenia pieniężne? – na te i inne pytania w rozmowie z Bankier.pl odpowiadamy wspólnie z Tomaszem Szambelanem z kancelarii prawnej Michałowski Stefański Adwokaci.

Kto od kogo może uzyskać alimenty?

Czy alimenty przysługują tylko dzieciom i płacone są przez rodziców?

Pierwszym skojarzeniem dotyczącym obowiązku alimentacyjnego jest klasyczny schemat dotyczący relacji dzieci z rodzicami. Jednakże krąg osób uprawnionych do świadczeń alimentacyjnych jest szerszy. Obowiązek alimentacyjny obejmuje wyżej wspomnianych rodziców, ale również krewnych, małżonków, przysposabiających jak i powinowatych. Tym samym możemy mówić o uprawnieniu do świadczeń alimentacyjnych:

• pomiędzy małżonkami,
• względem rozwiedzionego małżonka,
• między krewnymi:

a) krewni w linii prostej – dzieci, rodzice, wnuki i dziadkowie oraz
b) krewni w linii bocznej – rodzeństwo,

• między przysposobionym a przysposabiającym,
• alimenty między ojczymem a pasierbem,
• ojca pozamałżeńskiego (biologicznego) dziecka na rzecz matki i odpowiednio na rzecz tego dziecka.

Czy alimenty to tylko świadczenia pieniężne?

Alimenty to nie tylko świadczenia pieniężne, lecz również świadczenia niepieniężne. Świadczenie będące przedmiotem obowiązku alimentacyjnego polega na zapewnieniu uprawnionemu bieżących środków utrzymania, a także wychowania. Świadczenia niepieniężne mają szeroko pojęty wymiar duchowy, psychologiczny – polegają na osobistych staraniach np. rodziców o wychowanie dziecka.

Czytaj dalej: W jaki sposób otrzymać alimenty na własne dzieci?

Pozew należy wnieść do sądu rejonowego, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, albo do sądu rejonowego według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej. Wybór sądu należy do powoda, którym jest uprawniony do alimentów. Powód może dochodzić alimentów przed sądem polskim również w sytuacji, kiedy zobowiązany mieszka za granicą.

Czy roszczenie o alimenty może się przedawnić?

Należy podkreślić, że roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem trzech lat. Oznacza to, że można dochodzić alimentów bieżących, a także zaległych za okres ostatnich trzech lat. Osoba dochodząca roszczeń alimentacyjnych jest zwolniona od kosztów sądowych. Ponadto, jeżeli osoba taka nie ma możliwości finansowych, by pokryć koszty profesjonalnego pełnomocnika, może zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu.

W jakiej wysokości alimenty są ustalane?

Wysokość świadczenia alimentacyjnego uzależniona jest od dwóch czynników:

• usprawiedliwionych potrzeb dziecka i
• zarobkowych oraz majątkowych możliwości rodzica.

Z uwagi na fakt, że przepisy prawa nie dookreślają pojęcia usprawiedliwionych potrzeb dziecka, przy ich ustalaniu należy kierować się stanem zdrowia dziecka, potrzebami związanymi z edukacją, bieżącymi potrzebami żywieniowymi oraz ubraniowymi, jak i zainteresowaniami oraz sposobem spędzania wolnego czasu.

Należy pamiętać, że usprawiedliwione potrzeby są związane z możliwościami zarobkowymi i majątkowy rodzica. Przez powyższe należy rozumieć stan majątkowy, uzyskiwane wynagrodzenie jak i możliwości podjęcia dodatkowej pracy, czy też dochody z innych źródeł.

Dzieci dorastają, kończą 18 lat. Czy i kiedy obowiązek alimentacyjny wygasa samoistnie? Obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie z uzyskaniem przez dziecko pełnoletności. Zależy natomiast od konkretnych okoliczności, takich jak: wiek dziecka, zainteresowania, uzdolnienia, stan zdrowia, chęć dalszego kształcenia itp. W sytuacji, gdy dziecko pomimo osiągnięcia pełnoletności wyraża chęć dalszej edukacji np. rozpoczyna studia, lecz nie ma możliwości samodzielnego utrzymania się, wówczas obowiązek alimentacyjny trwa nadal.

Ponadto, obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka istnieje, gdy dziecko zakończyło edukację, a nie ma środków utrzymania. Wówczas, na gruncie prawa rodzinnego roszczenie alimentacyjne pełnoletniego dziecka jest uzasadnione tylko w niedostatku. W przypadku dziecka pełnoletniego, rodzice mogą uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletniego dziecka, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pamiętajmy, że w przypadku dziecka niepełnosprawnego, które nie jest w stanie się utrzymać, można żądać alimentów przez czas nieograniczony.

Czy można wnioskować o podwyższenie alimentów? Na przykład, gdy dotychczasowe alimenty już nie wystarczają, bo dziecko rozpoczyna studia w innym mieście.

Zgodnie z treścią art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, orzeczenie o alimentach nie ma charakteru stałego i ostatecznego. Tym samym można wnioskować o jego zmianę w razie pojawienia się nowych okoliczności. Podwyższenia wysokości alimentów można żądać, jeżeli:

• zwiększyły się potrzeby uprawnionego (np. dorastanie dziecka, choroba, wyższe koszty edukacji) albo
• zwiększyły się możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (np. lepiej płatna praca, dodatkowe źródła dochodu).

Czytaj dalej: Alimenty na rzecz byłego współmałżonka

Zgodnie z art. 60 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, może żądać od drugiego małżonka środków alimentacyjnych wówczas, gdy znajduje się w niedostatku. Tym samym alimentów mogą żądać:

• małżonek winny od małżonka również winnego jak i
• małżonek niewinny od małżonka niewinnego.

W wyroku rozwodowym, na żądanie jednego z małżonków, sąd może zasądzić alimenty od współmałżonka. Były małżonek może również żądać alimentów nie tylko w trakcie trwania sprawy rozwodowej, lecz również po orzeczeniu rozwodu, w odrębnym postępowaniu.

W sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, wówczas tylko małżonek niewinny może żądać alimentów od małżonka winnego. Wówczas nie wymaga się, aby małżonek niewinny znajdował się w niedostatku.

W powyższym przypadku, alimenty mają zaspokoić usprawiedliwione potrzeby małżonka niewinnego. Wystarczy, aby rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Sąd, orzekając o zasądzeniu alimentów, porównuje sytuację materialną małżonka niewinnego z jego sytuacją sprzed orzeczenia rozwodu.

Jak długo płaci się alimenty po rozwodzie na rzecz eksmałżonka?

Zobowiązanie do wypłaty alimentów na rzecz byłego małżonka wygasa wraz z zawarciem nowego małżeństwa przez osobę, która jest do nich uprawniona. W sytuacji, gdy alimenty płaci małżonek, który nie został uznany winnym rozkładu pożycia, wówczas to obowiązek ten wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodu, chyba że sąd z uwagi na wyjątkowe okoliczności przedłuży ten termin.

Bywa również tak, że to dzieci płacą alimenty rodzicom

Zgodnie z art. 128 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Oznacza to, że rodzice mogą domagać się alimentów od pełnoletnich dzieci.

Jak wynika z przepisów, najpierw o alimenty rodzice powinni się zgłosić do swoich małżonków, a potem do swoich dzieci. Jedyną przesłanką do powstania obowiązku jest stan niedostatku rodziców. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „niedostatek występuje wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb”.

Sąd, badając, czy rodzice znajdują się w niedostatku, musi stwierdzić, że uzasadnione potrzeby rodziców muszą być zaspokojone przez alimenty.

Aby powyższy obowiązek alimentacyjny mógł być spełniony, wymagany jest odpowiedni status majątkowy osoby obowiązanej do świadczeń alimentacyjnych, na który składają się:

• wynagrodzenie z pracy zarobkowej,
• premie,
• renta,
• emerytura oraz
• wszelkie inne dochody (akcje, wynajem mieszkania etc.).

Czy dzieci mogą uniknąć płacenia alimentów?

Tak, zgodnie z art. 1441 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dzieci mogą uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów wystosowane przez rodziców jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W przypadku poprawy sytuacji materialnej rodziców lub też pogorszenia możliwości zarobkowych dzieci można żądać zmiany umowy lub też orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego dzieci.

Czytaj dalej: Co zrobić, gdy zobowiązany nie płaci zasądzonych alimentów?

Egzekucja alimentów może być również wszczęta z urzędu na żądanie sądu I instancji, który rozpoznawał sprawę. Wierzyciel, składając do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji, w przypadku alimentów nie musi wskazywać sposobu egzekucji i majątku dłużnika. W takim przypadku egzekucja może być prowadzona przy wykorzystaniu wszystkich dopuszczalnych sposobów, z wyjątkiem egzekucji z nieruchomości. To komornik przeprowadza dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika zobowiązanego do świadczenia alimentacyjnego.

Kto może uzyskać świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego?

Jeżeli uprawniony nie uzyskał świadczenia w drodze egzekucji, wówczas może skorzystać z wypłaty świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego. Do wypłaty alimentów ma prawo osoba uprawniona do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna.

Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18 roku życia, a gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej – do ukończenia przez nią 25 roku życia. Świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł.

W przypadku posiadania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, świadczenia te przysługują bezterminowo.

Gdy alimenty ściąga komornik

Świadczenia alimentacyjne mają uprzywilejowaną pozycję w przypadku zbiegu egzekucji alimentów i innych należności. Korzystają one z pierwszeństwa zaspokojenia przed innymi należnościami, a w przypadku zaspokojenia z kwoty egzekucji ustępują jedynie kosztom egzekucji.

Alimenty w spadku

Dziedziczenie długu alimentacyjnego? Czy jest takie pojęcie?

Obowiązek alimentacyjny jako taki wygaśnie z chwilą śmierci osoby zobowiązanej do płacenia alimentów. Ma on bowiem charakter czysto osobisty, jako oparty na bardzo bliskiej więzi pomiędzy alimentującym a alimentowanym, np. na więzi pokrewieństwa. Osoba uprawniona do alimentów może wówczas wystąpić do sądu z żądaniem dostarczenia jej środków utrzymania przez osobę zobowiązaną do tego w dalszej kolejności, jeżeli ma oczywiście taką możliwość.

Z odmienną sytuacją mamy miejsce w stosunku do alimentów, które stały się wymagalne za życia zobowiązanego, a nie zostały zapłacone osobie uprawnionej. Alimenty, które są wymagalne, stanowiące roszczenia majątkowe, wejdą w skład spadku i będą obciążać spadkobierców zobowiązanego do ich świadczenia.

Należy również wskazać, że na podstawie art. 28 ust. 3 ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, w przypadku śmierci osoby obowiązanej do świadczenia alimentacyjnego wygasają należności wobec funduszu alimentacyjnego (obecnego, jak i dawnego ZUS) oraz wobec organu wypłacającego zaliczki alimentacyjne.

Rozmawiała Katarzyna Sudaj

Tomasz Szambelan, prawnik zajmujący się prawem rodzinnym z kancelarii Michałowski Stefański Adwokaci Sp.k.

Źródło: