Biznes to nie tylko pieniądze, ale i drugi człowiek. Szczególnym przypadkiem są przedsiębiorstwa społeczne realizujące nie tylko cele gospodarcze, ale i społeczne. Czym jest ekonomia społeczna i na jakie wsparcie z Funduszy Europejskich mogą liczyć podmioty z tego sektora sprawdzimy w niniejszym artykule.
Pierwsze zdanie „zajawki” dla części Czytelników może być szokująca. Wszak biznes kojarzy się przede wszystkim z pieniędzmi i zyskami na pierwszym miejscu priorytetów. Okazuje się jednak, że działalność gospodarczą można łączyć z celami społecznymi – wspierając np. osoby, które są zagrożone wykluczeniem społecznym.
Czym jest ekonomia społeczna?
„Sfera aktywności obywatelskiej, która poprzez działalność ekonomiczną i działalność pożytku publicznego służy: integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją społeczną, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług społecznych użyteczności publicznej (na rzecz interesu ogólnego) oraz rozwojowi lokalnemu” – tak ekonomię społeczną zdefiniowano w Krajowym Programie Rozwoju Ekonomii Społecznej.
Fundament ekonomii społecznej stanowią tzw. przedsiębiorstwa społeczne. Jest to specyficzny typ podmiotu gospodarczego, w którego działalności na pierwszy plan wysuwają się nie zyski i ich maksymalizacja, lecz cele społeczne. Co ważne, wszelkie nadwyżki związane z prowadzeniem działalności są w takich organizacjach inwestowane w realizację celów, takich jak integracja społeczna i zawodowa członków przedsiębiorstwa czy działania na rzecz społeczności lokalnej.
Jako przykład może posłużyć przedszkole terapeutyczne prowadzone przez fundację. Nie dość, że dostarcza ono lokalnej społeczności ważną usługę społeczną, to jednocześnie zatrudnia trzy osoby, z których min. jedna miała trudności z wejściem na rynek pracy m.in. z powodu długotrwałego bezrobocia czy niepełnosprawności.
W ten sposób fundacja realizuje cele społeczne w dwojaki sposób - przyczynia się do aktywizacji społeczno-zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, działa też na rzecz swojego otoczenia - zapewniając usługi opiekuńcze i terapeutyczne dla dzieci niepełnosprawnych.
Restauracje a nawet… browar – możliwości jest wiele
Nawet najlepszy przykład nie pokaże tyle, ile przypadek z życia wzięty. Browar Spółdzielczy jest jednym z nich – powstał w 2014 roku z pasji do piwa, morza i potrzeby zmiany. Piwo warzone jest w sposób tradycyjny w małym browarze w Pucku, a właścicielem browaru jest Spółdzielnia Socjalna DALBA.
Większość pracowników spółdzielni to osoby, które nie miały szans na otwartym rynku pracy z powodu swojej niepełnosprawności. Ich zaangażowanie i determinacja sprawiają, że nasze piwo jest czymś wyjątkowym, spełnieniem marzeń i szansą. To po prostu „piwo, które warzy więcej” - czytamy na stronie browaru.
Sam browar był jedynie początkiem przygody w ekonomią społeczną. Kolejny element stanowią Puby Spółdzielcze, które działają już w pięciu miastach w Polsce: w Gdańsku, Łodzi, Toruniu, Rzeszowie i Rybniku. Cztery ostatnie powstały w ramach pierwszej w Polsce franczyzy społecznej. Lokale funkcjonują jako multitapy - w każdym z nich znajduje się co najmniej dwadzieścia kranów, na których oferowane jest piwo z Browaru Spółdzielczego oraz innych browarów kraftowych z Polski i ze świata. Więcej na temat franczyzy społecznej Pubu Spółdzielczego można przeczytać na stronie: www.franczyzaspoleczna.com.
Intrygująca ciemność szansą na pomoc innym
Innym przykładem przedsiębiorstwa społecznego jest warszawska restauracja Different, którą prowadzi Fundacja pomocy Rodzinie „Człowiek w Potrzebie”. Lokal otwarto w 2018 roku.
Different, to jedyna w Polsce restauracja obsługiwana przez niewidomych kelnerów. Dlatego też wewnątrz panuje ciemność, a menu zawsze jest niespodzianką – wizyta ma na celu skoncentrowanie uwagi na „tu i teraz”; odgadywaniu tego, co jest serwowane na talerzu oraz w otoczeniu. W restauracji organizowane są m.in. koncerty bluesowe w całkowitej ciemności, ale też degustacje wina czy wieczory „kuchni świata”.
„Zyski” z restauracji umożliwiają fundacji pomoc ludziom, którzy z przyczyn losowych znaleźli się w kryzysowej sytuacji. Dając pracę osobom niewidomym i niepełnosprawnym, pomagamy im polepszyć jakość życia i odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie, które niepełnosprawność wciąż traktuje jak tabu – czytamy na stronie fundacji.
Ekonomia społeczna w Polsce – garść statystyk
W większości państw członkowskich UE stopniowo wzrasta liczba przedsiębiorstw społecznych i osób w nich zatrudnionych. Bardziej sprzyjające staje się także otoczenie, w którym działają przedsiębiorstwa społeczne.
Dodatkowo obserwuje się wzrost zainteresowania odpowiedzialną konsumpcją, w tym produktami lokalnymi, ekologicznymi i etycznie wyprodukowanymi/przygotowanymi. Obszary zaangażowania przedsiębiorstw społecznych stopniowo się poszerzają. Aktywnie włączają się one w rozwiązywanie narastających problemów społecznych, różnych w zależności od kraju czy regionów. W Europie coraz częściej powstają przedsiębiorstwa społeczne, które operują w takich sektorach, jak: usługi społeczne i zdrowotne, energia odnawialna, społeczne zaangażowane rolnictwo i środowisko (w tym recykling), czy kultura.
Według najnowszych danych GUS, w 2021 r. aktywną działalność prowadziło 97,4 tys. podmiotów ekonomii społecznej. Zatrudniały one 209,1 tys. osób na podstawie stosunku pracy, z czego 25,9 tys. osób ze względu na przynależność do grup zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Roczne przychody wygenerowane w tej zbiorowości podmiotów kształtowały się na poziomie 40,1 mld zł, a poniesione koszty – 37,6 mld zł. Wśród spółdzielni odnotowano zdecydowanie wyższe wartości przeciętnych przychodów niż wśród organizacji non-profit (3 121,2 tys. zł wobec 415,6 tys. zł).
Zdecydowana większość organizacji zlokalizowana jest w miastach, zwykle w dużych, mających status powiatu, rzadziej w mniejszych miejscowościach. Tylko 1/5 z nich znajduje się na wsi. Zatrudniają one częściej osoby z grup podwyższonego ryzyka wykluczenia społecznego, w tym kobiety i dwie szczególne grupy wiekowe – osoby młode (do 25 r.ż.) i osoby starsze (po 55 r.ż.).
Sektor ekonomii społecznej mocno rozwinął się w ostatnich latach dzięki wsparciu Funduszy Europejskich, według danych Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (dane na koniec 2022) dzięki programów Wiedza Edukacja Rozwój finansowanemu z Europejskiego Funduszu Społecznego, ponad 840 podmiotów ekonomii społecznej skorzystało z preferencyjnych pożyczek na rozwój prowadzonej działalności. Dzięki temu wsparciu utworzono ponad 680 nowych miejsc pracy.
Fundusze Europejskie wsparciem dla przedsiębiorstw społecznych
W nowej perspektywie finansowania Funduszy Europejskich do 2027 roku zarezerwowano kolejne pieniądze dla podmiotów ekonomii społecznej. Budżetami dysponować będą samorządy województw w ramach Programów Regionalnych tj. puli Funduszy Europejskich przekazanych do dyspozycji każdemu województwu.
Dotacje przedsiębiorstwom społecznym będą w szczególności przyznawane na usługi animacyjne, inkubacyjne oraz biznesowe. Pomoc unijna będzie także kierowana na tworzenie nowych miejsc pracy i utrzymania tych miejsc w przedsiębiorstwach społecznych. Wsparcie będzie dostępne za pośrednictwem Ośrodków Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES). Są to organizacje pozarządowe wspierające rozwój przedsiębiorczości społecznej. Wiele województw już ogłosiło konkursy dla OWES, co oznacza, że kolejne wsparcie dostępne będzie już za kilka miesięcy.
