Zakochani w gotówce Szwajcarzy wycofali „franki z twarzami”

30 kwietnia 2021 r. przeszedł do historii jako dzień, w którym frankowe banknoty pochodzące z ósmej serii straciły status prawnego środka płatniczego. Mowa o widocznych poniżej banknotach, na których widniały postaci zasłużone dla szwajcarskiej kultury i sztuki: Le Corbusier (10 CHF), Arthur Honegger (20 CHF), Sophie Taeuber-Arp (50 CHF), Alberto Giacometti (100 CHF), Charles-Ferdinand Ramuz (200 CHF) oraz Jacob Burckhardt (1000 CHF). W portfelach Szwajcarów (i nie tylko) pieniądze te znajdowały się od 1995 r.

Od tej pory jedynymi ważnymi banknotami będą te pochodzące z serii numer dziewięć, której wprowadzanie w życie zaczęło się w kwietniu 2016 r. Hasłem przewodnim nowej serii banknotów jest „wiele oblicz Szwajcarii”. Każdy z banknotów ma inny motyw: czas (10 CHF), światło (20 CHF), wiatr (50 CHF), woda (100 CHF), materia (200 CHF) oraz język (1000 CHF). Są to pierwsze w historii Szwajcarii banknoty pozbawione wizerunków jakichkolwiek ludzkich twarzy – w przeszłości były to albo znane postaci albo wyobrażenia alegoryczne, np. Helvetia czy po prostu wizerunki kobiet lub dzieci.

Ostatnimi wycofanymi z obiegu banknotami były banknoty serii szóstej, funkcjonujące w latach 1976-2000 r. Jak łatwo zauważyć, w powyższej wyliczance „pominięta” została seria numer siedem. Pracę nad tą serią prowadzono równolegle z pracami nad serią szóstą (obie zawierały wizerunku naukowców). Wersja siódma miała jednak stanowić rezerwę na wypadek, gdyby szósta okazała się masowo fałszowana. Jej istnienie długo trzymane było w tajemnicy. Ostatecznie obawy o nadmierne fałszowanie nie potwierdziły się, a przy wprowadzaniu ósmej generacji SNB zrezygnował z koncepcji utrzymywania serii rezerwowej. Banknoty siódmej serii zostały więc zniszczone.

Upłynięcie wyznaczonego przez emitenta banknotów (czyli Szwajcarski Bank Narodowy, SNB) „czasu zdatności do spożycia” nie oznacza, że banknoty serii ósmej są kompletnie bezwartościowe. Wszystkie wycofane z obiegu franki można wymienić w oddziałach SNB w Bernie i Zurychu oraz 13 bankach kantonalnych. Stare banknoty mogą również zostać wysłane pocztą. Sama poczta, a także szwajcarskie koleje, jako jedyne instytucje będą jeszcze przez kilka miesięcy (do 30 października) przyjmować wycofane banknoty w ramach zwykłych płatności.

Co istotne, wymiany starych banknotów frankowych dokonać można bezterminowo. Wcześniej w Szwajcarii obowiązywały regulacje, zgodnie z którymi możliwe było to tylko do 20 lat po wycofaniu z obiegu. Zmiany prawa dokonano kilka lat temu, aby uniknąć problemu całkowitej utraty wartości przez wycofane w 2000 r. banknoty serii szóstej.

Szwajcarzy kochają gotówkę

W kontekście Szwajcarii i gotówki nie sposób nie wspomnieć o szczerym uczuciu, jaką mieszkańcy tego kraju od lat darzyli tę formę płatności. W 2017 r. tamtejszy bank centralny przeprowadził szerokie badanie dotyczące płatności. Wyniki były jednoznaczne – chociaż Szwajcaria to jeden z najbardziej rozwiniętych krajów świata, to jej mieszkańcom daleko do obowiązujących w wielu innych państwach rozwiniętych (np. w Szwecji) trendów walki z gotówką.

Wśród szwajcarskich gospodarstw domowych aż 70 proc. transakcji zawieranych było przy użyciu gotówki. Papierowy pieniądz popularniejszy był w transakcjach drobnych – udział transakcji gotówkowych w wartości wszystkich transakcji wynosił bowiem 45 proc. Nie znaczy to jednak, że i wysokie nominały nie były w użyciu – 40 proc. respondentów potwierdziło, że w ciągu ostatnich 2 lat mieli w ręce banknot o nominale 1000 franków. Więcej na temat tego banknotu, będącego jednym z najwięcej wartych banknotów na świecie, pisaliśmy w artykule „Bohater wojny z gotówką rośnie w siłę” z 2016 r.

Na płatnościowe nawyki Szwajcarów mogła mieć wpływ pandemia, dlatego też SNB prowadzi obecnie reedycję badania (wyniki poznamy najpewniej w przyszłym roku). Opublikowane już badania prywatnych ośrodków wskazują, że udział gotówki będzie mniejszy – np. z raportu Deloitte wynika, że 44 proc. Szwajcarów przyznało, iż w 2020 r. mniej płaciło gotówką, zaś 33 proc. zadeklarowało częstsze płatności bezdotykowe plastikowymi kartami.

Płatności to jednak nie wszystko – gotówka służy także do przechowywania wartości. Jak wskazuje portal LeNews, chociaż liczba wypłat z bankomatów spadłą w ubiegłym roku o ponad 20 proc., to jednak wartość banknotów w obiegu wzrosła o 6 proc. Zjawisko to tłumaczyć można niepewnością, która skłoniła ludzi do przechowywania większej części oszczędności w gotówce.

Jak jasno przyznaje sam Szwajcarski Bank Narodowy, atrakcyjność gotówki wzmacnia także „utrzymywanie się niskich stóp procentowych” (które w Szwajcarii od lat utrzymywane są poniżej zera). Ten sam bank centralny klarownie pisze też, że za wzrostem wartości banknotów w obiegu stoi inflacja - w kategoriach realnych wzrost za ostatnie ponad 100 lat jest wyraźnie niższy.

Na swojej stronie internetowej SNB w klarowny sposób prezentuje także strukturę banknotów pozostających w obiegu. Pod względem wartościowym dominujący udział mają banknoty o wysokich nominałach, a 1000 franków odpowiada aż za blisko 60 proc. wartości szwajcarskiej gotówki. Trudno sobie wyobrazić, aby „konserwatywni” Szwajcarzy poszli w ślady „postępowych” sąsiadów ze strefy euro, którzy w 2016 r. podjęli decyzję o zakończeniu produkcji banknotów o nominale 500 euro czyli o wartości dwukrotnie niższej niż wspomniane 1000 CHF.