Rozważamy wspólnie z prawnikiem kilka kwestii, na które warto zwrócić uwagę, aby się w takiej sytuacji zabezpieczyć przed przynajmniej częścią problemów.
Wspólny majątek
Zawarcie małżeństwa spowodowało powstanie między Janem i Marią wspólności majątkowej. Z chwilą śmierci jednego z małżonków wspólność ta ustaje i powstaje w jej miejsce wspólność udziałowa. Maria nie musi podejmować w tym zakresie żadnych czynności. Śmierć Jana spowodowała ustanie majątku wspólnego z mocy samego prawa.
Nagła śmierć małżonka a brak
testamentu
W sytuacji, gdy małżonek nie pozostawia testamentu, obowiązuje dziedziczenie według ustawy (kodeks cywilny) i w kolejności w niej określonej. W pierwszej kolejności do spadku są powołane dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak małżonek jest dodatkowo chroniony – część, która mu przypadnie, nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku. Co istotne, dzieci zmarłego dziedziczą niezależnie od tego, czy pochodzą z małżeństwa, zatem nie muszą to być wspólne dzieci zmarłego i jego małżonka.
Na mocy ustawy, majątek Jana zostaje podzielony między żonę i dzieci, którzy stają się współwłaścicielami domu i mieszkania. Połowa domu i mieszkania należy do Marii w wyniku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Do drugiej połowy nieruchomości pozostałej po zmarłym Janie uprawnieni są spadkobiercy: żona oraz dzieci. W tej sytuacji, udział ½ własności nieruchomości odziedziczą Maria i dwójka dzieci – każdy w wysokości 1/3 udziału.
Możliwość sprzedaży mieszkania
Powyższe oznacza, że jeżeli Maria chciałaby sprzedać mieszkanie, musiałaby uzyskać zgodę swoich dzieci, ponieważ każde z nich ma swój udział w nieruchomości, która stanowi część ich majątku.
Jak uzyskać potrzebną zgodę w przypadku małoletnich dzieci?
Kodeks rodzinny reguluje tą kwestię - majątkiem dziecka zarządzają jego przedstawiciele ustawowi. Zarząd ten polega na podejmowaniu czynności dotyczących majątku dziecka w imieniu i ze skutkiem dla tego dziecka przez jego rodzica. Kodeks rodzinny wyszczególnia w tym zakresie czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Czynności zwykłego zarządu związane są z codziennym użytkowaniem i utrzymaniem majątku dziecka, bez konieczności uzyskania zgody sądu lub innego organu (np. wydawanie pieniędzy z rachunku bankowego dziecka na codzienne potrzeby, dokonywanie zakupów dla dziecka, takich jak ubrania, jedzenie, kosmetyki itp., opłacanie rachunków za mieszkanie, media, opłaty szkolne itp., wykonywanie niezbędnych napraw i konserwacji majątku dziecka, np. samochodu, sprzętu AGD itp.).
W przypadku podejmowania decyzji, które wykraczają poza zwykły zarząd, np. sprzedaż nieruchomości dziecka, konieczne jest uzyskanie zgody sądu lub innego organu.
W tym przypadku przedstawiciel ustawowy (w opisywanym przypadku – Maria) musi uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego na sprzedaż nieruchomości. Stanowi o tym art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Sprzedaż mieszkania, które zostało zakupione wspólnie przez małżonków, a które zostało odziedziczone przez żonę i dzieci po zmarłym mężu, może być skomplikowanym procesem. Wymaga to odpowiedniego podejścia i podejmowania decyzji w sposób świadomy, aby nie naruszać prawa i interesów wszystkich stron. Konsekwencją braku zezwolenia Sądu opiekuńczego z art. 101 § 3 K.r.io. jest nieważność dokonanej czynności (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1977 roku, sygn. akt III CZP 73/76).
Jak zabezpieczyć się na wypadek śmierci w przypadku wspólnej własności nieruchomości?
Aby uniknąć wielu skomplikowanych i stresujących sytuacji, które czekają Marię i dzieci warto załatwić wszystkie formalności związane z dziedziczeniem swojego majątku za życia.
Przede wszystkim warto rozważyć sporządzenie testamentu. Dzięki niemu można dokładnie określić, co ma się stać z nieruchomościami po śmierci jednego z małżonków. W przypadku, gdy nie ma testamentu, decyzje dotyczące majątku są podejmowane na podstawie ustawy, co może prowadzić do niepożądanych konsekwencji i wielu trudności. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, w przypadku braku testamentu małżonek dziedziczy 1/4 majątku zmarłego, a dzieci łącznie dziedziczą pozostałe 3/4. Dzięki temu w przypadku śmierci jednego z małżonków drugi małżonek nie zostanie pozbawiony środków do życia, a dzieci będą miały zapewniony udział w majątku rodziców.
Jednakże, jeśli małżonkowie mają inne życzenia co do podziału swojego majątku, powinni sporządzić testament, w którym określą, jak majątek ma być dzielony po śmierci jednego z nich. W takim przypadku mogą oni niemal dowolnie określić, kto ma dziedziczyć i w jakich proporcjach.
Warto również pamiętać, że w polskim prawie istnieje możliwość rozdzielenia poszczególnych składników spadku na konkretne osoby (nawet niepowołane do spadku) w drodze zapisu windykacyjnego. Dlatego przed podjęciem decyzji o zabezpieczeniu sytuacji na wypadek nagłej śmierci jednego z małżonków, warto skonsultować się z prawnikiem lub notariuszem, którzy pomogą w wyborze najbardziej odpowiedniej formy dziedziczenia.
radca prawny Anna Albińska
redakcja: Katarzyna Waś-Smarczewska