Czym jest samozatrudnienie? Jakie są korzyści i koszty samozatrudnienia?

W ostatnich kilkunastu latach liczba samozatrudnionych w Polsce systematycznie rośnie. Dużo ponad milion ludzi pracuje w formie samozatrudnienia. Pod tym względem Polska znajduje się w czołówce krajów UE. Jednocześnie samozatrudnienie wzbudza kontrowersje społeczne i polityczne. Ta forma zatrudnienia ma bowiem zarówno spore zalety, jak i istotne wady.

Samozatrudnienie — co to znaczy? 

Z definicji samozatrudnienie to praca we własnym imieniu i na własny rachunek. De facto ta sama definicja pasuje do prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej. W praktyce samozatrudnienie to prowadzenie własnej firmy na relatywnie małą skalę. Samozatrudnionych można więc uznać po prostu za mikroprzedsiębiorców. Z zasady samozatrudnieni nie zatrudniają pracowników.   

Często pod wieloma względami samozatrudnienie przypomina zatrudnienie na etacie. Codzienna praca może wyglądać praktycznie tak samo. Różnica polega na kwestiach prawnych i rozliczeń finansowych.

W Polsce samozatrudnienie jest powszechnie w wielu branżach. Na samozatrudnienie przechodzą między innymi kierowcy, specjaliści od marketingu i sprzedaży, graficy, czy programiści. Samozatrudnienie może dotyczyć też szeroko pojętych freelancerów, przedstawicieli tzw. wolnych zawodów, czy współprac opartych o kontrakt menadżerski.

Samozatrudnienie — prawa i korzyści jednoosobowej działalności gospodarczej

Przejście na samozatrudnienie jest równoznaczne z założeniem działalności gospodarczy. W konsekwencji samozatrudnieni mogą liczyć na te same prawa, co wszyscy przedsiębiorcy. Największe korzyści z samozatrudnienia są następujące:

• Możliwość skorzystania z obniżonych składek ZUS. Przedsiębiorcy, zwłaszcza na początku prowadzenia biznesu mogą skorzystać z ulgi na start, preferencyjnego ZUS-u oraz małego ZUS-u plus. 

• Szansa dokonywania odliczeń od podatków. Odliczyć można wydatki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Przykładowo koszty uzyskania przychodów grafika mogą obejmować zakup programów graficznych niezbędnych w pracy.

• Łatwość w nawiązywaniu współprac. Możliwość wystawiania faktur  podczas prowadzenia działalności gospodarczej sprawia, że łatwiej nawiązywać współprace zawodowo-biznesowe z dużą liczbą klientów. 

• Dostęp do oferty skierowanej ku przedsiębiorcom. Na samozatrudnieniu uzyskuje się dostęp do bankowości dedykowanej firmom oraz szansę na skorzystanie z dofinansowań.

Ponadto prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej zwiększa poczucie niezależności.

Ile zarabia się na samozatrudnieniu?

Zwykle to korzyści finansowe są największym argumentem skłaniającym do przejścia na samozatrudnienie. Najprościej to zrozumieć na przykładzie. Dla ułatwienia posłużmy się przybliżonymi danymi liczbowymi. 

Załóżmy więc, że pracodawca zatrudniający na podstawie umowy do pracy na wynagrodzenie przeznacza 8500 zł. Wtedy to:

• Łączny koszt pracodawcy opiewa na 8500 zł;

• Pensja brutto wynosi 7000 zł;

• Pensja netto wynosi 5000 zł.

Jeśli 8500 zł zostałoby przeznaczone na rozliczenie z samozatrudnionym, to sytuacja wyglądałaby inaczej. Samozatrudniony po rozliczeniach z ZUS-em i Urzędem Skarbowym uzyskałby od 5500 zł do 6500 zł. Dokładna kwota jest zależna zwłaszcza od zastosowanych ulg na składki ZUS. Summa summarum w większości przypadków firma może zaproponować samozatrudnionemu wyższe wynagrodzenie na rękę niż zatrudnionemu przez umowę o pracę. Korzyści finansowe nierzadko opiewają na ponad tysiąc złotych miesięcznie.

Jakie są obowiązki osoby samozatrudnionej?

W przypadku samozatrudnienia ponosi się pełną odpowiedzialność za działanie firmy. Pojawiają się też cykliczne formalności do wypełnienia i konieczność prowadzenia księgowości. Podstawowym obowiązkiem jest terminowe rozliczanie dokumentacji w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych oraz Urzędzie Skarbowym. Ponadto trzeba dotrzymywać terminów opłacania podatków.

Możliwe jest samodzielne dokonywanie rozliczeń, co jest dość czasochłonne. Alternatywnie w proces można zaangażować biuro księgowe, co nieco zwiększy miesięczne koszty samozatrudnienia.

Należy mieć świadomość, że samozatrudnienie wpływa nie tylko na kwestie zawodowe. To widoczne przykładowo przy aplikowaniu o kredyt hipoteczny. Na ogół banki preferują klientów zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Samozatrudnienie — koszty

Koszty samozatrudnienia obejmują:

• Składki na ubezpieczenia społeczne ZUS — obejmuje to zwłaszcza ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz opcjonalne ubezpieczenie chorobowe. Przez pierwsze 6 miesięcy składki na ubezpieczenie społeczne mogą być zerowe. Tak będzie przy skorzystaniu z ulgi na start. Następnie przez nawet kilka lat można korzystać z innych preferencji, by mieć obniżoną wysokość składek na ubezpieczenia społeczne.

• Składka na ubezpieczenie zdrowotne ZUS — jej wysokość zależy zwłaszcza od wybranej formy opodatkowania.

• Podatek dochodowy do US — jego wysokość zależy od wyników finansowych firmy. Od podatku można odliczyć koszty uzyskania przychodu. Znaczenie ma dobór optymalnej formy opodatkowania. Wśród opcji pojawiają się zasady ogólne, podatek liniowy lub ryczałt.

• Podatek VAT — mikroprzedsiębiorcy często korzystają z podmiotowego zwolnienia z VAT. W takim przypadku nie płacą podatku VAT.

• Opcjonalne koszty księgowe — w przypadku samozatrudnionych wystawiających mało faktur zaangażowanie biura księgowego wiąże się z relatywnie niskim kosztem. Miesięczna opłata może opiewać na przykładowo 150 zł.

• Koszty związane z prowadzeniem firmy —  każdy biznes ma inną specyfikę i generuje inne koszty. Pojawić mogą się koszty związane z wynajmem powierzchni biurowej czy zakupem sprzętu. W przypadku samozatrudnionych koszty tego typu zwykle są jednak małe lub wręcz zerowe.

Na ogół pod względem kosztowym samozatrudnienie jest opłacalne w porównaniu do umowy o pracę. Wynika to głównie z możliwości skorzystania ze znacznie obniżonych składek na ubezpieczenia ZUS.

W jaki sposób uzyskać obniżone składki ZUS?

Przy zakładaniu działalności gospodarczej przedsiębiorcy zwykle decydują się zgłosić w ZUS chęć skorzystania z ulgi na start. Wtedy to przez pół roku nie trzeba płacić żadnych składek na ubezpieczenia społeczne. 

Ulga na start jest dostępna gdy firmę otwiera się po raz pierwszy. Można z niej też skorzystać, gdy firmę zakłada się ponownie po upływie minimum 60 miesięcy. Z zasady ulga na start dla samozatrudnionego nie przysługuje, gdy ten podejmuje współprace u byłego pracodawcy.

Gdy ulga na start przestanie obowiązywać, to skorzystać można z kolejnej preferencji. Mowa tu to obniżonych składkach ZUS przez 24 miesiące. Jeszcze później dostępny jest Mały ZUS+. Ten program także pozwala obniżyć poziom płaconych składek. Te preferencyjne składki ZUS są przeznaczona dla mikroprzedsiębiorców generujących relatywnie niewielkie przychody. 

Jak uzyskać wpis w Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej?

By zostać samozatrudnionym, trzeba założyć firmę. Konieczne jest więc uzyskanie wpisu w CEIDG, a więc Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej. Dokonanie wpisu jest możliwe w urzędzie lub przez Internet. Założenie działalności jest bezpłatne.

Kiedy zakłada się własną działalność gospodarczą, to trzeba ustalić kilka kwestii. Określić trzeba nazwę oraz siedzibę przedsiębiorstwa. Ponadto określić trzeba kody PKD działalności gospodarczej oraz formę jej opodatkowania. 

Czy samozatrudniony powinien założyć konto firmowe w banku?

Formalnie konto firmowe jest obowiązkowe tylko w niektórych przypadkach. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy przeprowadzane są transakcje na kwotę przekraczającą 15 tys. zł. W praktyce każdy przedsiębiorca, w tym samozatrudniony powinien rozważyć założenie rachunku dla firmy.

Przede wszystkim osobne konto firmowe ułatwia rozdzielenie finansów prywatnych od biznesowych. Konto firmowe zapewnia też dostęp do usług bankowych, finansowych i księgowych dopasowanych do potrzeb mikroprzedsiębiorców. Ponadto za założenie konta firmowego można otrzymać nawet kilkaset złotych premii finansowej.

Czym samozatrudnienie różni się od etatu?

Umowa o pracę opiera się o zapisy kodeksu pracy. Stąd prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika są precyzyjnie określone. W przypadku współpracy b2b, czyli samozatrudnionego z innym przedsiębiorstwem, sytuacja jest inna. Uwagę trzeba zwrócić zwłaszcza na następujące kwestie: 

• Niższe zabezpieczenie społeczne — samozatrudnieni mogą liczyć na opłacanie składek ZUS w znacznie niższej wysokości. To przynosi spore comiesięczne oszczędności. Wadą tego rozwiązania jest między innymi odkładanie niższych składek emerytalnych. Na ogół stosunek pracy zapewnia znacznie wyższą emeryturę ZUS niż prowadzenie firmy. Przedsiębiorcy powinni więc samodzielnie zadbać o swoją emeryturę, np. przez IKE lub IKZE. 

• Opcja współpracy z wieloma kontrahentami — umowa o pracę łączy jednego pracownika z jednym pracodawcą. Podczas prowadzenia własnej działalności gospodarczej możliwe jest świadczenie usług dla dowolnej liczby podmiotów.

• Możliwość rozwoju biznesu — samozatrudnienie może być początkiem rozwoju własnej firmy. Z czasem można skalować biznes, zatrudniać pracowników i zwiększać przychody.

• Zwykle krótszy okres wypowiedzenia — okres wypowiedzenia przy umowach b2b jest ustalany indywidualnie. Często jest to jeden miesiąc.

• Urlop wypoczynkowy ustalany indywidualnie — zasadniczo samozatrudniony sam określa długość swojego urlopu. W praktyce wszystko zależy od indywidualnych ustaleń z kontrahentami. 

• Inne zasady wypłacania zasiłków — samozatrudniony może, lecz nie musi opłacać składki chorobowej. Na ogół zasiłek jest znacznie niższy w porównaniu do umowy o pracę. 

• Odpowiedzialność — etatowcy nie ponoszą ryzyka gospodarczego związanego z prowadzeniem własnej firmy. Z kolei samozatrudniony działa na własny rachunek i ponosi za to pełną odpowiedzialność.

• Szansa uzyskania dotacji — prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą, można aplikować o szereg dotacji. Najpopularniejszą jest dofinansowanie z Urzędu Pracy. Taka szansa nie pojawia się w przypadku zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. 

Ponadto samozatrudnienie otwiera możliwości skorzystania z ofert bankowych dedykowanych przedsiębiorcom. Summa summarum samozatrudnienie ma liczne wady i zalety, o czym więcej w następnym paragrafie.

Przyznanie kredytu dla samozatrudnionego i jego wysokość zależą od polityki konkretnego banku. Największe znaczenie ma ocena wiarygodności kredytowej.

Samozatrudnienie — wady i zalety

Na etacie w przeciwieństwie do samozatrudnienia nie ponosi się ryzyka gospodarczego związanego z prowadzeniem biznesu. Można też liczyć na lepsze zabezpieczenie socjalne. Z kolei samozatrudnienie to większa elastyczność i niższe składki ZUS.

Samozatrudnienie ma więc zarówno sporo wad, jak i zalet. Dokładny bilans plusów i minusów tej formy zatrudnienia jest jednak odmienny w zależności od indywidualnych uwarunkowań.

Chcesz wiedzieć więcej? Koniecznie przeczytaj: Księga Przychodów i Rozchodów – co warto o niej wiedzieć? Praktyczny poradnik dla przedsiębiorców

Czy warto zostać samozatrudnionym?

Po samozatrudnienie sięga się w przeróżnych sytuacjach. To, czy jednoosobowa działalność gospodarcza i samozatrudnienie będzie opłacalne, zależy od detali. Z perspektywy pracodawcy nawiązanie współpracy z przedsiębiorcą ma obniżać koszty. Z kolei samozatrudniony ma szansę uzyskać większą pensję na rękę i szanse na rozwój biznesu. Ceną jest niższe zabezpieczenie społeczne. Wybór zależy więc między innymi od osobistych preferencji. Samozatrudnienie jest przeznaczone dla tych, którzy elastyczność stawiają ponad stabilność zatrudnienia. 

Kluczowe znaczenie mają indywidualne ustalenia na linii samozatrudniony i kontrahent. O ile umowa o pracę jest ujednolicona, o tyle zapisy w umowach b2b mogą być różne. Koniecznie trzeba więc dokładnie zweryfikować, a często i negocjować warunki współpracy. Dotyczy to nie tylko poziomu wynagrodzenia. Samozatrudniony powinien też zwracać uwagę na inne kwestie, w tym długość płatnego urlopu do wykorzystania. 

Chcesz wiedzieć więcej? Koniecznie przeczytaj: Księga Przychodów i Rozchodów – co warto o niej wiedzieć? Praktyczny poradnik dla przedsiębiorców