Dzieło, zlecenie czy umowa o pracę? Od formy zatrudnienia zależy wysokość pensji

W polskim prawie wśród dostępnych aktualnie form zatrudnienia wyróżnić można pracownicze oraz niepracownicze formy zatrudnienia. Pracownicze formy uregulowane są przepisami Kodeksu pracy, natomiast niepracownicze formy opierają się o przepisy Kodeku cywilnego bądź prawa handlowego. Każda z tych form ma swoje wady i zalety, dlatego kluczowe jest wybranie odpowiedniej dla siebie formy zarobkowania.

Umowa o pracę – podstawowa forma zatrudnienia

Podstawową formą zatrudnienia jest umowa o pracę. Umowa ta jest obecnie jedną z najkorzystniejszych form zatrudniania pracowników, lecz jednocześnie najbardziej kosztowną z punktu widzenia pracodawców. Stosunek pracy nawiązany na jej podstawie regulowany jest wyłącznie przepisami Kodeksu pracy. Jedną z jej największych zalet jest duża ochrona przed zwolnieniem (m.in. kobiet w ciąży, ochrona przedemerytalna) oraz szereg praw pracowniczych tj. prawo do urlopu, czy ustalonego wcześniej wynagrodzenia.

Co różni umowę o pracę od innych umów cywilnoprawnych? Przede wszystkim obowiązkową, regulowaną przepisami KP pisemną formą co w przypadku umów cywilnoprawnych nie jest obligatoryjne. To jednak nie wszystko. Charakterystyczną ceną umów o pracę jest opłacanie części składek z kieszeni pracodawcy (częściowo składki emerytalne, rentowe) oraz w całości składka wypadkowa, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Niewątpliwą zaletą świadczenia pracy na podstawie umowy o pracę jest fakt, że okres ten liczy się do stażu pracy.

Pracownik w ramach zawartej umowy o pracę może liczyć również na szereg praw i przywilejów pracowniczych, co nie ma miejsca w przypadku pozostałych form zatrudniania. Mowa m.in. o prawie do płatnego urlopu wypoczynkowego, minimalnego wynagrodzenia, czy okresu wypowiedzenia w przypadku zwolnienia. Szczegóły przedstawia poniższa tabela:

Umowy cywilnoprawne – umowa zlecenie i umowa o dzieło

Inną formą zatrudniania pracowników, która ze względu na zmieniające się przepisy prawa z roku na rok staje się coraz mniej korzystna, jest zatrudnianie na podstawie umowy-zlecenia bądź umowy o dzieło (potocznie nazywane umowami śmieciowymi). Umowy te regulowane są bezpośrednio przepisami Kodeksu cywilnego. Podobnie jak w przypadku umowy o pracę posiadają one liczne wady i zalety.

Największą zaletą świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych jest brak obowiązku pozostawania do dyspozycji pracodawcy i świadczenia pracy w określonym miejscu i czasie. Te formy zatrudnienia są zatem szczególnie cenione przez osoby szanujące sobie poczucie braku kierownictwa oraz swobodę.

To jednak nie jedyna zaleta umów cywilnoprawnych. Od 1 stycznia 2017 roku osoby zarobkujące na podstawie umowy-zlecenia mogą liczyć na uzyskanie minimalnego wynagrodzenia za pracę, które w ich przypadku przyjmuje formę minimalnej stawki godzinowej. Przepisy płacy minimalnej nie mają jednak zastosowania do umów o dzieło.

Niewątpliwą zaletą pracy na podstawie umów cywilnoprawnych jest również możliwość opłacania niższych składek ZUS. W przypadku umów zlecenie zleceniobiorcy dokonują samodzielnego wyboru tytułu ubezpieczenia, wybierają najniższą podstawę podlegającą składkom i dzięki temu płacą możliwie najniższe składki ZUS. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na podstawie kilku umów-zleceń, obowiązek oskładkowania dotyczy wyłącznie pierwszej z nich, z której otrzymuje co najmniej pensję minimalną. Całkowite zwolnienie z ZUS ma miejsce w przypadku osób poniżej 26 roku życia oraz uczniów zatrudnionych na podstawie tej umowy.

• Bez PPK
• Osoba powyżej 26 lat
• Miejsce pracy poza miejscem zamieszkania

Niższe składki ZUS opłaca również osoba świadcząca pracę na podstawie umowy o dzieło. Jeżeli osoba ta wykonuje pracę wyłącznie na podstawie umowy o dzieło, nie podlega ona wówczas z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu w ZUS (co można ująć zarówno w kategorii zalet tej umowy, jak i jej wad). Obowiązek oskładkowania umowy o dzieło pojawia się dopiero w sytuacji, gdy umowa taka została zawarta z własnym pracodawcą lub jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy. Wówczas w zakresie ubezpieczeń społecznych jest ona traktowana jak zwykła umowa o pracę. Wiele osób skutecznie zniechęciły do zawarcia umowy o dzieło ostatnie zmiany w przepisach prawa. Od stycznia 2021 roku wszystkie umowy o dzieło muszą być zgłaszane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w terminie 7 dni od dnia jej zawarcia. Za niedotrzymanie terminu grozi kara karno-skarbowa.

Umowy cywilnoprawne nie są jednak pozbawione wad. Praca na podstawie tych form zatrudniania pozbawia pracownika prawa do skorzystania z licznych praw regulowanych bezpośrednio przepisami Kodeksu pracy. Mowa m.in. o prawie do skorzystania z płatnego urlopu, prawie do odpoczynku, czy ochronie przed zwolnieniem.

To jednak nie wszystko. Dużą wadą świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych jest również to, że czas pracy nie liczy się do stażu pracy, jak ma to miejsce w przypadku umowy o pracę.

Umowa-zlecenie czy dzieło

Nie da się zastąpić umowy-zlecenia umową o dzieło i na odwrót. Poniższa tabela pokazuje najważniejsze różnice pomiędzy tymi formami zatrudnienia. Warto zwrócić na nie uwagę, bowiem zastosowanie niewłaściwej umowy cywilnoprawnej jest ścigane przez ZUS.

Wybór odpowiedniej dla siebie formy zatrudnienia to niejednokrotnie nie lada wyzwanie. Każda bowiem ze wspomnianych form ma zarówno swoje wady, jak i zalety. Przewaga jednej formy zatrudnienia nad drugą jest kwestią całkowicie indywidualną. To, co dla jednego pracownika będzie dużą zaletą np. praca pod przewodnictwem pracodawcy, dla innych będzie kwestią całkowicie niedopuszczalną. Rzeczywistość zazwyczaj jest jednak inna. To osoba zatrudniająca narzuca z góry formę zatrudnienia i nie pozostawia możliwości żadnego wyboru zatrudnianym pracownikom.